Του Νίκου Κωνσταντάρα
Η απογείωση του Ντόναλντ Τραμπ στην προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ είναι τρομακτική και συνάμα συναρπαστική – είναι πρώτη φορά, στην εποχή μας τουλάχιστον, που υποψήφιος τόσο προφανώς ανίκανος για το αξίωμα που επιδιώκει φθάνει τόσο ψηλά. Ενώ ηγείται της κούρσας των Ρεπουμπλικανών υποψηφίων, το ίδιο το κόμμα τον απεχθάνεται, αλλά ολοένα περισσότεροι ψηφοφόροι τον εγκρίνουν. Ο Τραμπ, μπορούμε να πούμε, είναι η καρικατούρα που αποδεικνύει το αδιέξοδο της πολιτικής των Ρεπουμπλικανών τα τελευταία χρόνια, όπου με τους ατελείωτους και ανένδοτους αγώνες εναντίον του Μπαράκ Ομπάμα το κόμμα έφτιαξε το τέρας που τώρα το διχάζει.
Δεν είναι, όμως, μόνο η τύχη του κόμματος που έχει ενδιαφέρον. Το φαινόμενο Τραμπ, ως σύμπτωμα της εποχής αλλά και ως προάγγελος μελλοντικών πολιτικών δυναμικών, είναι πολύ σοβαρότερο. Ο μεγιστάνας νάρκισσος δεν κρύβει τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τον σεξισμό του, επενδύει σε ψέματα και απάτες όπως συσσωρεύει χρήματα, εισάγει τη βία στις ομιλίες του με περισσή ευκολία («Θα μπορούσα να σταθώ στη μέση της Πέμπτης Λεωφόρου και να πυροβολήσω κάποιον και να μη χάσω ψηφοφόρους», λέει τη μία, «Θέλω να του ρίξω γροθιά στη μούρη», λέει την άλλη, για κάποιον που διέκοψε ομιλία του). «Είναι ο πιο χυδαίος άνθρωπος που διεκδίκησε ποτέ την προεδρία», τον καταγγέλλει ο Μάρκο Ρούμπιο (ο οποίος, βεβαίως, μαζί με τον άλλον συνυποψήφιο Τεντ Κρουζ, βλέπει την πλάτη του Τραμπ). Η θριαμβευτική πορεία του Τραμπ, όμως, δείχνει ότι αυτά δεν τορπιλίζουν την υποψηφιότητά του. Αντιθέτως, για πολλούς ψηφοφόρους η συμπεριφορά του υπογραμμίζει το αντισυστημικό μήνυμά του. Αυτό είναι μεγάλο κατόρθωμα για έναν πλούσιο λευκό άνδρα που έχει εκμεταλλευτεί στο έπακρο όλες τις ευκαιρίες που του παρέχει το σύστημα (μεταξύ αυτών, η επιβίωση μετά τρεις χρεοκοπίες εταιρειών του).
Πώς γίνεται και ένα βουτυρόπαιδο που βρήκε έτοιμη περιουσία από τον πατέρα του, που δεν κρύβει ότι απολαμβάνει τις ηδονές που εξασφαλίζει ο πλούτος, μπορεί να είναι η επιλογή φτωχών ανθρώπων, όπως δείχνουν τα έως τώρα αποτελέσματα και οι δημοσκοπήσεις; Προφανώς η ιδιότητα αυτή –κάτι σαν πρίγκιπας του παραμυθιού– λειτουργεί υπέρ του Τραμπ. Ισως ο άνθρωπος που δεν έχει πολλά –πέρα από έναν θυμό εναντίον του συστήματος και φόβο για το μέλλον– ζει τη φαντασίωση ότι ο άλλος, αυτός που τα έχει όλα, ο πλούσιος 69χρονος Τραμπ, με την κούκλα σύζυγο (τρίτη σε σειρά), νοιάζεται για αυτόν, ότι θα τον προστατέψει, θα του εξασφαλίσει όσα θέλει. Ο Τραμπ συνειδητά επενδύει σε αυτή τη φαντασίωση, παρουσιάζοντας τα πράγματα ως μαύρα-άσπρα, με τον κόσμο μοιρασμένο μεταξύ καλών και κακών και με τον εαυτό του παντοδύναμο, ικανό να χτίσει τείχη που θα κλείνουν έξω μετανάστες, τρομοκράτες, μουσουλμάνους και όλα τα κακά πνεύματα· με τον ίδιο τρόπο, ο οπαδός μπορεί να πιστέψει ότι ο πλούσιος «φίλος» του θα του χαρίσει χρέη, θα του προσφέρει δουλειές, ίσως μοιραστεί λίγη από την τύχη του μαζί του. Οσο ο Τραμπ συμπεριφέρεται σαν να μην ισχύει γι’ αυτόν ο νόμος της βαρύτητας, τόσο οι οπαδοί του θα τον βλέπουν να αιωρείται πάνω από τη χώρα σαν υπόσχεση που λύνει όλα τα προβλήματα, που τιμωρεί όλους τους εχθρούς. Ο αυταρχισμός θα περιορίζεται στην πάταξη των «άλλων». Ασφαλώς.
Ο Τραμπ παρουσιάζεται σαν βασιλιάς που νοιάζεται για τους υπηκόους του. Το επιτυγχάνει με το να μιλάει όπως ο «κοσμάκης» και για λογαριασμό των «απλών, σκληρά εργαζόμενων Αμερικανών». Ενώ είναι απόμακρος και ισχυρός, είναι πανταχού παρών (μέσω τηλεόρασης και Διαδικτύου), είναι σελέμπριτι αλλά και «ένας από εμάς» για τους οπαδούς του. Οι υπερβολές, οι μεγαλοστομίες και η χυδαιότητα από τηλεοπτικό σταρ που είναι και υποψήφιος για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών λειτουργεί σαν μηχανισμός απενοχοποίησης οπαδών που επιθυμούν και αυτοί να εκφράζονται όπως θέλουν σε πείσμα της πολιτικής ορθότητας. Οπως επισήμανε ο Φρόιντ, μέσα από το χιούμορ μπορεί κάποιος να εκφραστεί με τρόπο μη αποδεκτό στην κοινωνία και οι άλλοι που γελούν να χαίρονται, ενώ γνωρίζουν ότι απολαμβάνουν κάτι το «απαγορευμένο». Το χιούμορ τούς τοποθετεί σε μια άλλη πραγματικότητα. Η παρουσία του Τραμπ είναι σαν παρωδία του φαφλατά, ρατσιστή, σεξιστή πολιτικού. Μέσα από το γέλιο (ή το σοκ) ελευθερώνεται και αυτός και οι οπαδοί του. Δεν μπλέκει σε λεπτομέρειες, δεν εμποδίζεται από σεμνοτυφία και εγκράτεια – εκφράζεται και δρα όπως θέλει. Είναι ο αχαλίνωτος τζόκερ που υπονομεύει το σύστημα. Με την ύπαρξή του διαβεβαιώνει τους οπαδούς του ότι δίπλα του θα αποκτήσουν και αυτοί όσα έχει, θα χορτάσουν εκδίκηση ενάντια σε ό,τι τους ενοχλεί. Χωρίς μέτρο, χωρίς δισταγμό, χωρίς ενοχές.
