Του Νίκου Κωνσταντάρα
Στο πρώτο σχόλιο του έτους είχαμε επισημάνει ότι το 2016 θα ήταν δύσκολο και καθοριστικό για την περιοχή μας και για τον κόσμο. «Οι προκλήσεις είναι τέτοιες που αν δεν βρεθούν λύσεις τώρα, η κατάσταση θα επιδεινωθεί πολύ», σημειώναμε. «Εάν εφαρμοστούν σωστά μέτρα, εάν παρθούν γενναίες αποφάσεις, θα μπορέσουμε να ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες. Το 2016 όλα είναι πιθανά». Ολα, όμως, πήγαν ακόμη πιο στραβά από ό,τι φοβόμασταν.
Πρωτίστως, έγινε το απίθανο και ο Ντόναλντ Τραμπ εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι Βρετανοί ψήφισαν να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ενωση, η Συρία συνέχισε να βυθίζεται στο αίμα και να παρασύρει όλη την περιοχή (καθώς και την Ευρώπη, τη Ρωσία και την Τουρκία), ενώ η Τουρκία εγκλωβίστηκε σε ολοένα εντεινόμενο κύκλο βίας και αυταρχισμού. Την ίδια ώρα, τα προβλήματα της τρομοκρατίας, της μετανάστευσης και της οικονομικής αβεβαιότητας συνέχισαν να ενισχύουν δυνάμεις της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ανατρέποντας τα δεδομένα. Οσον αφορά την Ελλάδα, ενώ παραμείναμε στην Ευρωζώνη και στην Ε.Ε., η οικονομία είναι παγωμένη, η πολιτική πολωμένη και η κοινωνία υπομένει χωρίς να γνωρίζει πότε θα βελτιωθούν τα πράγματα.
Ο κόσμος σήμερα είναι πολύ πιο ρευστός απ’ ό,τι ήταν πριν από έναν χρόνο. Το Brexit, το οποίο λίγοι είχαν προβλέψει, συγκλόνισε την Ε.Ε., αλλά δεν φάνηκε να υπονομεύει την ενότητα των υπόλοιπων μελών. Αντιθέτως, καθώς αναζητείται φόρμουλα συνύπαρξης μεταξύ Βρετανίας και των πρώην εταίρων, οι 27 χώρες παρουσιάζουν ενιαίο μέτωπο εναντίον του Λονδίνου. Το πρόβλημα είναι ότι η άνοδος της λαϊκιστικής Ακροδεξιάς και η γοητεία του αυταρχισμού, μπροστά στην αβεβαιότητα της εποχής, θα συνεχίσουν να υποσκάπτουν τη δημοκρατία σε πολλές χώρες, καθώς και τις μεταξύ τους σχέσεις. Η σκιά του Βλαντιμίρ Πούτιν και το μοντέλο της αυταρχικής διακυβέρνησης πέφτουν βαριά πάνω στην Ευρώπη. Υπάρχουν, όμως, ακόμη πολλοί που υποστηρίζουν ότι οι λύσεις στα κορυφαία προβλήματα θα έρθουν από στενότερη συνεργασία. Πολλά θα εξαρτηθούν από τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών στην Ολλανδία τον Μάρτιο και στη Γερμανία το φθινόπωρο. Στη Γερμανία, η πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στην καρδιά του Βερολίνου, καθώς και τα προβλήματα που προκύπτουν από την προσπάθεια αφομοίωσης μεγάλου αριθμού προσφύγων και μεταναστών, θα δυσχεράνουν την προσπάθεια επανεκλογής της καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ. Η κ. Μέρκελ είναι η ισχυρότερη φωνή υπέρ μιας Ε.Ε. που βασίζεται στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία (όσο και αν η σχέση Γερμανίας - Ελλάδας κάποιες φορές περιπλέκει αυτή την εικόνα) και η αποδυνάμωσή της θα ήταν ισχυρότατο πλήγμα στη συνοχή της Ε.Ε.
Η μαύρη τρύπα της Συρίας επεκτάθηκε στη γειτονική Τουρκία, η οποία βάλλεται πλέον από τόσες κατευθύνσεις που είναι εντελώς απρόβλεπτες οι εξελίξεις. Μόνο σταθερό σημείο είναι ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος επέζησε της απόπειρας πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου χάρη στην ισχυρή οργάνωση του κόμματος που ίδρυσε αλλά και χάρη στα δημοκρατικά ανακλαστικά μεγάλου τμήματος του τουρκικού λαού. Εκτοτε, όμως, ο Ερντογάν έγινε αμείλικτος διώκτης κάθε ατόμου και οργανισμού που δεν ανήκει στον στενό πυρήνα των υποστηρικτών του. Ενώ ο πρόεδρος απομονώνεται εντός Τουρκίας, όπου αναζωπυρώθηκε ο πόλεμος με το κίνημα των Κούρδων αυτονομιστών, και γίνεται ακόμη πιο αυταρχικός, η Τουρκία έχει εμπλακεί σε περιπέτειες εκτός συνόρων, την ώρα που οι Κούρδοι της περιοχής βλέπουν την ανεξαρτησία τους να είναι εφικτή. Η ανάγκη της Τουρκίας να συνεργαστεί με τη Ρωσία στη Συρία, μετά την κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους στα τέλη του 2015, έφερε την Αγκυρα αντιμέτωπη με πρώην συμμάχους στις ομάδες αντικαθεστωτικών στη Συρία. Ο δολοφόνος του Ρώσου πρεσβευτή στην Αγκυρα την περασμένη Δευτέρα φαίνεται ότι ήταν μέλος του Μετώπου Νούσρα, το οποίο η Τουρκία είχε στηρίξει σθεναρώς, υπογραμμίζοντας την πολυπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας όταν βάλουμε στην εξίσωση τις αντικαθεστωτικές ομάδες σουνιτών, με τις οποίες συνεργάζεται η Αγκυρα, και τους Κούρδους, με τους οποίους συμμαχούν και οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί – αλλά τους οποίους εχθρεύεται η Τουρκία.
Σε αυτό το εύφλεκτο μείγμα προβλημάτων, πολιτικών και προσωπικοτήτων πρέπει τώρα να προσθέσουμε και τον Ντόναλντ Τραμπ. Υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ πιστεύουν ότι Ρώσοι hackers υπονόμευσαν την εκλογική διαδικασία υπέρ του νέου προέδρου, ισχυρισμοί που ο ίδιος –φυσικά– απορρίπτει. Η περίεργη σχέση αμοιβαίου θαυμασμού μεταξύ Τραμπ και Πούτιν θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις τον ερχόμενο χρόνο. Πέρα από τις πιθανότητες για νέα αντίληψη στις σχέσεις των δύο χωρών τους, και ίσως συνεργασίας, ελλοχεύει ο κίνδυνος η έλλειψη θεσμικής πειθαρχίας του Τραμπ και η σκληρή αντίληψη της realpolitik του Πούτιν να οδηγήσουν σε κάποιο ατύχημα. Το 2016 άναψε το φιτίλι για μία ακόμη πιο επικίνδυνη χρονιά.
