Του Πάμπου Παπαγεωργίου
Η κατάπτωση και απαξίωση των δικαστικών θεσμών είναι ασφαλώς ένα φαινόμενο που συγκλονίζει την κοινωνία και ανησυχεί τον πολίτη. Είναι, όμως, εξαιρετικά επιζήμια και από οικονομικής πλευράς. Και τούτο γιατί στη σφαίρα της οικονομικής δραστηριότητας το δικαστικό σύστημα αποτελεί το κυριότερο ίσως στοιχείο διαφύλαξης τόσο των δικαιωμάτων, όσο και της εφαρμογής των συμφωνιών και συμβολαίων. Αν η κοινωνική συνύπαρξη προσομοιάζει σε ένα μεγάλο κοινωνικό συμβόλαιο στο οποίο η κατανομή των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων πρέπει να είναι δίκαιη και η εφαρμογή του να ελέγχεται.
Για να γίνει αυτό κατανοητό, ας θυμηθούμε ξανά το λεγόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου, ένα κλασικό πρόβλημα από τη λεγόμενη Θεωρία των Παιγνίων. Δύο άτομα συλλαμβάνονται από ένα δικτατορικό καθεστώς και κατηγορούνται για συνωμοσία εις βάρος του καθεστώτος. Δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και είναι αθώοι.
Όμως το καθεστώς δεν ενδιαφέρεται για την αλήθεια. Προτείνει στον καθένα χωριστά να ομολογήσει, μαρτυρώντας εναντίον του άλλου. Αν το κάνει, θα τον αφήσουν ελεύθερο και ο άλλος θα καταδικαστεί σε δέκα χρόνια φυλακή. Αν ομολογήσουν και οι δύο, θα καταδικαστούν σε πέντε χρόνια φυλακή, ενώ αν κανείς δεν ομολογήσει, θα τους κρατήσουν στην φυλακή για ένα χρόνο. Με βάση αυτά τα δεδομένα, λογικά ο φυλακισμένος επιλέξει να ομολογήσει, αφού είτε στην περίπτωση που ο άλλος ομολογεί είτε στην περίπτωση που δεν ομολογεί, η ποινή του είναι χαμηλότερη όταν ο ίδιος ομολογήσει. Βεβαίως, επειδή και οι δύο θα κάνουν αυτήν τη λογική ανάλυση, στο τέλος θα καταδικαστούν σε πέντε χρόνια ο καθένας. Αν, όμως, είχαν ένα τρόπο να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, θα συμφωνούσαν να μην ομολογήσουν για να μείνουν φυλακή μόνο ένα χρόνο. Υπάρχει, όμως, ο κίνδυνος ένας από τους δύο να μην τηρήσει τη συμφωνία, να ομολογήσει και να αφεθεί ελεύθερος, ενώ ο άλλος θα καταδικαστεί σε δέκα χρόνια. Υπάρχουν δύο διδάγματα από την ανάλυση του διλήμματος. Πρώτον ότι η συνεργασία μπορεί να αποδώσει καλύτερα από την εγωιστική αντίληψη και πρακτική και δεύτερο ότι κάποιος πρέπει να εγγυάται τις συμφωνίες αυτές.
Αν, λοιπόν, η λειτουργία της κοινωνίας στηρίζεται σε ένα άρρητο κοινωνικό συμβόλαιο, οι θεσμοί του κράτους με πρώτιστη τη δικαιοσύνη εγγυώνται ότι οι πολίτες θα απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους και θα τηρούν τις υποχρεώσεις από αυτό το συμβόλαιο.
Το πρόβλημα στη δική μας περίπτωση είναι ότι μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις, ο μέσος πολίτης πιθανότατα θεωρεί ότι η δικαιοσύνη δεν είναι αμερόληπτη και ότι πιθανόν να αποτελεί παράγοντα που στηρίζει και καλύπτει τη διαφθορά. Αυτή η εξέλιξη προστίθεται στο άλλο παραδοσιακά αρνητικό στοιχείο: Την τεράστια καθυστέρηση που παρατηρείται στη διεκπεραίωση των δικών. Επι τούτου, υπάρχουν μελέτες οι οποίες βρίσκουν συσχέτιση ανάμεσα στις επιτυχίες μιας οικονομίας και στην ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης. Αν, όμως, μια οικονομία παθαίνει ζημιά από την καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, φανταστείτε πόσο μεγαλύτερη ζημιά θα επιφέρει η εντύπωση της ύπαρξης διαπλοκής και νεποτισμού στα ανώτατα δώματα αυτού του θεσμού.
