Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία είναι όπως μας λένε το ομοσπονδιακό μοντέλο μέσα από το οποίο επιδιώκουμε να λύσουμε το εθνικό μας πρόβλημα. Σωστή ή λανθασμένη η εν λόγω ονοματολογία, είτε συμφωνούμε είτε όχι επί αυτού του πλαισίου λύσης, η αδιαμφισβήτητη αλήθεια είναι ότι έχει διχάσει τον κυπριακό λαό, έχει διαβρώσει την ενότητα και την ομοψυχία προς τον αδιαφιλονίκητο στόχο όλων για τον αίσιο τερματισμό του δράματος του 1974, της εισβολής, της εκρίζωσης 200.000 ανθρώπων και της παράνομης κατοχής. Έχουν κτιστεί πολιτικές καριέρες και συντηρούνται ποσοστά κομμάτων μέσα από αυτή την πόλωση των πολιτών επί του θέματος της Δ.Δ.Ο. Από τη μία, οι λεγόμενοι «θιασώτες της όποιας λύσης» και από την άλλη οι λεγόμενοι «απορριπτικοί». Τα ερωτήματα των πολιτών πολλά, διαφωνούμε και μαλώνουμε μεταξύ μας, μήπως όμως είναι για πράγματα που επί της ουσίας συμφωνούμε; Οι μισοί λένε ότι είναι ρατσιστικό, διχοτομικό και οι άλλοι μισοί λένε ότι δεν μπορούμε (όπως ισχυρίζονται) να απαλλαγούμε, αφού όλες ανεξαίρετα οι ηγεσίες έχουν με κάποιο τρόπο και σε κάποιο βαθμό αποδεχτεί την εν λόγω ονοματολογία και τους διφορούμενους όρους της διζωνικότητας και της δικοινοτικότητας. Ας το ψάξουμε λίγο, μέσα από μία σειρά άρθρων, κατά ποσόν μπορούμε να ξεκαθαρίσουμε ευθαρσώς το αδιαπραγμάτευτο και ασυμβίβαστο της ερμηνείας που εμείς τους προσδίδουμε, δίνοντας όμως βαρύτητα στο τρίτο μέρος του τίτλου, την ομοσπονδία.
Η ομοσπονδία είναι ένα σύστημα διάρθρωσης ενός κράτους στις περιπτώσεις όπου επιχειρείται επίλυση ή γεφύρωση διαφορών μεταξύ ομάδων, οι οποίες υπάρχουν σε αυτή την κρατική οντότητα και οι οποίες έχουν μεταξύ τους σημαντικά στοιχεία που τις διακρίνουν όπως, γλωσσικά θέματα, θρησκευτικά, θέματα καταγωγής, γεωγραφίας, συγκεκριμένες περιοχές ή συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού. Υπάρχει, επίσης, χρήση της ομοσπονδίας σε περιπτώσεις που έχουμε κράτη ευρείας κλίμακας, τα οποία είναι τόσο μεγάλα, που η αποτελεσματική διακυβέρνησή τους απαιτεί έναν διαμοιρασμό των εξουσιών σε διάφορα επίπεδα, για σκοπούς καλύτερης διακυβέρνησης.
Η προσπάθεια προς την εξεύρεση ενός βιώσιμου ομοσπονδιακού μοντέλου πρέπει να είναι η αποτροπή μιας ή περισσοτέρων εκ των εμπλεκόμενων ομάδων να αποχωρήσουν, για αυτό και η ομοσπονδία παρουσιάζεται στις περισσότερες των περιπτώσεων ως μία προσπάθεια επίλυσης πολύ σύνθετων και προβληματικών καταστάσεων. Είναι μέρος του συνταγματικού φάσματος, αλλά δεν είναι ο μόνος τρόπος οργάνωσης. Στον αντίποδα μπορούμε να βρούμε το ενιαίο κράτος, το οποίο έχουμε στο σύνταγμα του 1960. Στο ενιαίο κράτος, όμως, αρχίζουν οι έννοιες και παύουν να είναι τόσο απόλυτες. Το σύνταγμα του ’60 προνοούσε δύο κοινότητες (στο δεύτερο άρθρο του συντάγματος καθορίζονται οι δύο κοινότητες), πρόεδρο Έλληνα και αντιπρόεδρο Τούρκο (η ορολογία του συντάγματος δεν περιλαμβάνει Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, μιλά για Έλληνες και Τούρκους). Το άρθρο 87 αναφέρεται στη δημιουργία κοινοτικών συνελεύσεων, οι οποίες ήταν αρμόδιες για θέματα παιδείας και προσωπικών θεσμών, που έχουν να κάνουν με το οικογενειακό δίκαιο, διαζύγια, εκκλησίες και συναφή ζητήματα. Είναι πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας ότι το σύνταγμα του ’60 δημιουργεί ένα ενιαίο κράτος μέσα στο οποίο υπάρχει ένα στοιχείο αποκέντρωσης, ένα στοιχείο εκχώρησης εξουσιών από το ενιαίο κράτος σε όργανα που λειτουργούν με το δικοινοτικό στοιχείο. Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να μιλά για αμιγώς ενιαίο κράτος και αμιγώς ομοσπονδιακό κράτος. Κάπου οι έννοιες μεταξύ τους θα συμπίπτουν με διαφορετικούς βαθμούς, ανάλογα πάντα με την περίπτωση.
Στο ομοσπονδιακό κράτος έχουμε ένα σύνθετο σύστημα, το οποίο εύκολα κάποιος μπορεί να περιγράψει ως διαχωρισμό εξουσιών σε ένα κεντρικό επίπεδο, το ομόσπονδο επίπεδο, και σε διάφορα άλλα επίπεδα (όπου τους εκχωρούνται εξουσίες από το κεντρικό), τα οποία μπορεί κάποιος να ονομάσει πολιτείες, κρατίδια (ή ζώνες, περιφέρειες, κ.τ.λ.). Η ελληνική γλώσσα είναι πολύ πιο πλούσια από την αγγλική, στην οποία τα κρατίδια περιγράφονται με τον όρο «states». Στη δική μας περίπτωση, η μετάφραση του συγκεκριμένου όρου παραπέμπει στην έννοια του κράτους και αρχίζει αμέσως να δημιουργείται ο συνειρμός ότι τα κρατίδια ή πολιτείες, όπως είναι στις ΗΠΑ, είναι συστατικά του κράτους του ιδίου και πάμε σε θέματα μετεξέλιξης, σε θέματα συνομοσπονδιακών μοντέλων και αρχίζει να γίνεται το ζήτημα περισσότερο σοβαρό.
Η πιο πάνω αφηγηματική προσέγγιση μάς οδηγεί και σε μία τρίτη ρύθμιση (και την πλέον προβληματική) συνομοσπονδιακής φύσεως, η οποία αφορά στην ένωση κρατών, τα οποία ήδη υπάρχουν και όχι κρατών, τα οποία δεν υπάρχουν και θα προκύψουν. Αν δούμε όμως τα παραδείγματα συνομοσπονδιών που έχουμε, ο κίνδυνος δεν είναι η συνομοσπονδία αυτή καθαυτή αλλά οι συνθήκες εκείνες που θα επιτρέπουν την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων. Παραδείγματα συνομοσπονδιακών μοντέλων υπάρχουν, πολύ περιορισμένα σε αριθμό και όλα βραχύπνοα στη διάρκειά τους. Η ένωση που έγινε μεταξύ Σενεγάλης και Γκάμπια (Senegambia Confederation) διήρκεσε 7 χρόνια (Φεβρουάριο 1982 έως Αύγουστο 1989), η Ηνωμένη Αραβική Ισλαμική Δημοκρατία, η οποία ούτε ένα χρόνο δεν άντεξε, η ένωση αφρικανικών χωρών (Γκάνα, Γουινέα και Μάλι), που διήρκεσε 5 χρόνια, και με πιο πρόσφατο το παράδειγμα του Μαυροβουνίου. Μιλάμε όμως πάντα για κράτη, τα οποία υπήρχαν πριν μπουν σε μία συνομοσπονδιακή σχέση, συνεπώς η συνομοσπονδία είναι η απόλυτη εξαίρεση στο διεθνές σύστημα και όχι ο κανόνας. Επιτυχημένα συνομοσπονδιακά παραδείγματα, όπως της Ελβετίας και του Καναδά, αφορούν σε συστήματα τα οποία αυτοπροσδιορίζονται ως συνομοσπονδίες, όμως στην πράξη είναι ομοσπονδιακά μοντέλα.
Εδώ είναι εμφανές το πώς εδώ και δεκαετίες οι έννοιες μέσα στη δική μας διαλογική συζήτηση έχουν παρερμηνευτεί. Όσον αφορά στο ζήτημα το δικό μας, ο κίνδυνος για μας ήταν πάντοτε και παραμένει η αναγνώριση της λεγόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου», το θέμα της μετεξέλιξης της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αποφυγή του κινδύνου απόσχισης, όταν πάμε στο νέο ομοσπονδιακό σύστημα. Μη θεωρηθεί, δηλαδή, ότι μέσω του ομοσπονδιακού συστήματος αναγνωρίζουμε το καθεστώς των Κατεχομένων, το οποίο μπορεί μετά εύκολα να αποσχιστεί και να ζητήσει αυτόνομη ύπαρξη ως νόμιμο, πλέον, κράτος. Ο κίνδυνος να πορευτούμε υπό τις περιστάσεις σε ένα θνησιγενές συνομοσπονδιακό μόρφωμα είναι υπαρκτός, διότι ακόμα και την ταμπέλα συνομοσπονδίας να μην αποδεχτούμε, η ουσία είναι αυτά που περιγράψαμε πιο πάνω, όπως π.χ. ενδεχόμενη απόσχιση του νέου μορφώματος, ενδεχόμενη εκ των προτέρων αναγνώριση του κατοχικού καθεστώτος, μετεξέλιξη ή όχι της Κυπριακής Δημοκρατίας και τέλος, ενδεχόμενη παγίωση και ενδεχομένως παγιοποίηση των τετελεσμένων της εισβολής.
Συνέχεια στο επόμενο άρθρο….
* Α’ Αντιπροεδρος Συμμαχίας Πολιτών
