Kathimerini.gr
ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ
Τα σπουδαία μνημεία της συχνά επισκιάζουν το άλλο της πρόσωπο: ενός τόπου που ζει με και για τη μουσική.
«Βρέχει ακόμη στην Άρτα;» Η παροιμιώδης ερώτηση έχει γίνει σλόγκαν και είναι το πρώτο πράγμα που θα σου πουν οι Αρτινοί μιλώντας για την πόλη τους. Δεν θα αναφερθούν ούτε στο πολυθρύλητο γεφύρι της ούτε στην προνομιακή θέση της, καθώς βρίσκεται σε απόσταση τρεισήμισι ωρών από Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Την ερώτηση αυτή είχε κάνει κάποτε κάποιος που συνάντησε έναν Αρτινό στην Αθήνα, και έτσι έμεινε.
Εμένα, πάλι, άλλο πράγμα με απασχολεί κάθε φορά που μιλάω με τους Αρτινούς φίλους μου, την Όλυ Ζερβοπάνου και τον Γρηγόρη Μπάκο, και παραφράζω την ερώτηση κάνοντάς τους να γελάνε: «Βρέχει ακόμη νότες στην Άρτα;». Η απορία αφορά το περίφημο τμήμα Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου, που λειτουργεί εδώ από το 1999 συσπειρώνοντας μουσικούς από όλη την Ελλάδα και κάνοντας την Άρτα μουσική πόλη. Είναι το μοναδικό ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας που εστιάζει αποκλειστικά στη λαϊκή και παραδοσιακή μουσική, και στο οποίο μάλιστα με ειδική εγκύκλιο δίδασκαν επιπλέον εν ενεργεία μουσικοί δίχως προαπαιτούμενες σπουδές.
Και να μαστε τώρα εδώ, στα πόδια του λόφου της Περάνθης, να περπατάμε... σκάλες μινόρε και δρόμους σαμπάχ και χιτζάζ, κάτω από καταρρακτώδη βροχή.
Πέμπτη πρωί και στο campus του ΤΕΙ Ηπείρου, στους Κωστακιούς, έχει αυξημένη κίνηση. Ο Ηρακλής Ψωμαδόπουλος, πνευστός από την Ορεστιάδα, και ο έγχορδος Ανδρέας Κανταρίδης από την Ξάνθη βγάζουν από τις τσάντες τους γκάιντες και –Θρακιώτες γαρ– πιάνουν τους σχετικούς σκοπούς. Μαζί τους ο τελειόφοιτος Γιώργος Καρελιώτης από την Αθήνα στο νταούλι – νομίζεις ότι βρέθηκες σε θρακιώτικο γλέντι χωρίς να έχεις πιει ακόμη καφέ. «Το ΤΕΙ έφερε στην Άρτα έναν άλλο αέρα. Ως τόπος κλειστός και απομακρυσμένος από τα μεγάλα αστικά κέντρα, δεν θα μπορούσε εύκολα να έρθει σε επαφή με άλλες κουλτούρες. Φοιτητές και καθηγητές από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο, που μάλιστα ασχολούνται με τον ελληνικό πολιτισμό, προσέφεραν στην Άρτα ένα υπέροχο πολιτισμικό άνοιγμα και βέβαια ζωντάνια», μας λέει ο Απόστολος Τσαρδάκας, καθηγητής στο κανονάκι και στα μουσικά σύνολα από την ίδρυση του ΤΕΙ και καταξιωμένος μουσικός σε σχήματα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Μελέτη στο μπουζούκι, στο προαύλιο του ΤΕΙ Ηπείρου. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Μαζί του, 27 ακόμη καθηγητές, θεωρητικοί και εργαστηριακοί, μόνιμοι και έκτακτοι, φτιάχνουν ένα καινοτόμο πρόγραμμα διδασκαλίας, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της παραδοσιακής μουσικής, που είναι προφορική, μεταλλασσόμενη και βιωματική. «Δεν υπάρχει η αποκαλούμενη “ύλη” με τη στενή έννοια, η παιδαγωγική διαδικασία συνδυάζεται με εκείνη της έρευνας. Εδώ αντιμετωπίζουμε τη μουσική σαν κοινωνικό φαινόμενο. Ο μουσικός θα πρέπει να ξέρει το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε ένα τραγούδι.
Μουσική πράξη, μουσική θεωρία και πολιτισμικό περιβάλλον είναι ένα για εμάς», μας εξηγούν οι καθηγητές Γιώργος Κοκκώνης και Μαρία Ζουμπούλη, εμπνευστές και ιδρυτές του τμήματος, το οποίο τον περασμένο Οκτώβριο εντάχθηκε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Στα 20 χρόνιας λειτουργίας του, οι δυσκολίες ήταν τεράστιες, καταρχάς γιατί πρόκειται για ένα τμήμα καλλιτεχνικών, ανθρωπιστικών σπουδών που ήταν ενταγμένο σε τεχνολογικό ίδρυμα. Αναπτύχθηκε εντυπωσιακά ωστόσο και καταξιώθηκε.
Συναυλίες, συνέδρια, ηχογραφήσεις, εκδόσεις, η βιβλιοθήκη που στήθηκε από το μηδέν και το μουσικό αρχείο, που ψηφιοποιείται και θα αποτελεί πλούτο για όλη την Ελλάδα, αφού πρόκειται για μια βάση δεδομένων track to track με αναλυτικά μουσικά σχόλια και πληροφορίες, είναι μερικές από τις δράσεις που διοργανώνουν καθηγητές και φοιτητές, κρατώντας ζωντανή τη μουσική παράδοση και την Άρτα μαζί.
Δημιουργικό ανακάτεμα
Περπατάμε στο πεζοδρομημένο ιστορικό κέντρο, μεταξύ της κεντρικής πλατείας Εθνικής Αντιστάσεως και της πλατείας Κιλκίς, και βλέπουμε διαρκώς νέους με θήκες μουσικών οργάνων στα χέρια. Παραδοσιακά η Άρτα άκουγε δημοτικά, επηρεασμένη από τη γειτονική Αιτωλοακαρνανία, λιγότερο ηπειρώτικα από τα βουνά των βόρειων Τζουμέρκων και του Ζαγορίου, ενώ τον 19ο και τον 20ό αιώνα άκμασαν τα καφέ-αμάν και τα καφέ-σαντάν. Η ουσία όμως είναι στο μουσικό παρόν της πόλης. Η συναναστροφή των φοιτητών με τους ντόπιους ήταν σχεδόν καρμική. Οι Αρτινοί, που ήδη ασχολούνταν έντονα με τη μουσική, πήραν από τους φοιτητές το θεωρητικό ερέθισμα, ενώ οι φοιτητές βρήκαν πρόσβαση στην... πρακτική άσκηση.
«Όλα αυτά τα χρόνια ακούς από κάθε πολυκατοικία μουσική, κάποιος μελετάει ένα κομμάτι, άλλοι κάνουν πρόβα. Στα τσιπουράδικα οι φοιτητές στήνουν αυθόρμητα γλέντια, ενώ τα live στα μαγαζιά ήταν καθημερινά, κι αν μειώθηκαν τώρα, είναι μόνο λόγω κρίσης. Πραγματικά, λίγο έλειψε να έχουν και στα σούπερ μάρκετ ζωντανά σχήματα!» μας λέει ο Αρτινός Χρήστος Σιάννας, το πρώτο μπουζούκι της Άρτας, που καθιέρωσε μαζί με άλλους το ρεμπέτικο στην πόλη. Υπήρξε δε ένας από τους πρώτους φοιτητές του ΤΕΙ, στα 35 του τότε, ο οποίος, παρότι ήδη ενεργός μουσικός, εκμεταλλεύτηκε την ίδρυση της σχολής για τη δική του θεωρητική κατάρτιση.
Τρεις γενιές Αρτινών μουσικών: ο 45χρονος κιθαρίστας Ηλίας Φίλος, η 28χρονη τραγουδίστρια Ράνια Τόλη και ο 17χρονος σαξοφωνίστας Λάμπρος Ψωμάς. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
«Οι φοιτητές έφεραν νέα πληροφορία στους “σφιχτούς” Ηπειρώτες. Η Άρτα είχε ήδη μεγάλη αγάπη για τη μουσική βέβαια. Με τους φοιτητές ο κύκλος των μουσικών μεγάλωσε, ανακατεύτηκαν μεταξύ τους, έφτιαξαν μεικτά σχήματα», μας λέει ο μουσικός Ηλίας Φίλος, που έχει στο ενεργητικό του αρκετά χρόνια εμφανίσεων με ρεμπέτικο, έντεχνο και alternative rock σε Άρτα και Αθήνα, και τον οποίο όλοι καταδεικνύουν ως έναν από τους καλύτερους της πόλης. Στην ίδια κατηγορία είναι και ο Γιάννης Σιδεράκης, μουσικός θρύλος για τους ντόπιους χάρη στο γνωστό ροκ συγκρότημα Ghostdance, τον οποίο συναντήσαμε στο βιβλιοπωλείο του «Η πολυθρόνα του Νίτσε» με την ευφάνταστη ονομασία και τις ιδιαίτερες εκδόσεις στη βιτρίνα. «Η Άρτα πάντα είχε μπάντες και μουσικούς. Έβλεπες τον άλλον να το κάνει, έλεγες μπορώ κι έβγαινες», λέει.
Μ’ αυτά και μ’ εκείνα φαίνεται ότι κάθε αρτινή οικογένεια έχει πλέον τουλάχιστον έναν μουσικό. Ειδικά την τελευταία δεκαετία, που ιδρύθηκε και το Μουσικό Σχολείο στη Φιλοθέη, το τσικό των Aρτινών μουσικών. Διακόσια σαράντα δύο παιδιά διδάσκονται σήμερα εκεί μουσική κι αν το σχολείο μεταφερθεί μέσα στον αστικό ιστό και διευκολυνθεί η πρόσβαση, τότε ο αριθμός θα αυξηθεί εντυπωσιακά. Αρκετά παιδιά ακόμη μαθαίνουν όργανα στα τρία ωδεία που λειτουργούν στην πόλη. Το πρώτο, για το οποίο έχουν να λένε οι Αρτινοί, στεγαζόταν στον χώρο όπου σήμερα λειτουργεί το μπαρ Κάποτε επί της Αγίου Μάρκου. Εδώ ακούσαμε live την εξαιρετική τοπική μπάντα Funk up - tha band, που λίγο έλειψε να γκρεμίσει τον όροφο από την ένταση. Στο cozy μπαράκι Μυροβόλος στην οδό Ψαρών πετύχαμε τους Ρεμπετιστάν, τρεις φοιτητές που ζεσταίνουν τις νύχτες με τις μελωδίες τους, στο μεζεδοπωλείο Κάπου αλλού στην Τζανέτου είδαμε τον Χρήστο Σιάννα με την παρέα του, ενώ μια μέρα στους δρόμους της πόλης ακούσαμε το «Ανάθεμα τον αίτιο» από το Σύνολο Φωνητικής Μουσικής, μια ομάδα είκοσι φοιτητών υπό τον δραστήριο εθνομουσικολόγο καθηγητή Λάμπρο Ευθυμίου, που τους μαθαίνει βιωματικά, χωρίς τη χρήση σημειογραφίας, παραδοσιακά τραγούδια των Βαλκανίων.
Ο εθνομουσικολόγος καθηγητής Λάμπρος Ευθυμίου και το Σύνολο Φωνητικής Μουσικής τραγουδούν υπό βροχή. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Με τόση μουσική κίνηση, θα περίμενε κανείς να βρει και κάμποσους κατασκευαστές οργάνων στην πόλη, και όμως όχι. Ο μοναδικός που το κάνει περιστασιακά είναι ο επίσης «μουσικάνθρωπος» Παναγιώτης Δημητρούλας, σχεδιαστής και κατασκευαστής ξύλινων αντικειμένων (τσάντες, κοσμήματα, παπιγιόν και σπανιότερα όργανα), στο κατάστημα wooden creations (Κασσοπίτρας 3, pdwoodencreations.com). Ηλεκτρικές κιθάρες και μπάσα φτιάχνουν οι νεαροί Λεωνίδας Τσιρώνης και Σπύρος Χρηστάκης στη νεοϊδρυθείσα εταιρεία BMCGuitars/Perception Basses (τηλ. 6977-912614, 6973-431061), μέλη των Manifesto, μιας από τις πιο γνωστές μπάντες της Άρτας με ελληνικό στίχο και δύο δισκογραφικές δουλειές. Εμφανίζονται σε όλη την Ελλάδα, συχνά με μεγάλα ονόματα, γιατί, όπως μας εξηγεί ο frontman Μάριος Τσίρκας, όσο δυναμικό και πιστό κι αν είναι το κοινό της πόλης, δεν παύει να είναι μικρό.
Οι Manifesto, χωρίς τον ντράμερ τους. Είναι ντόπιοι και γνωστοί ως μπάντα και εκτός Άρτας. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Και κάπως έτσι, αν έρθεις στην Άρτα, εκτός από τα σπουδαία βυζαντινά μνημεία της, θα έχεις ένα γεμάτο Σαββατοκύριακο με βόλτες σε μια ζωντανή πόλη όπου μεσημέρι βράδυ μπορείς να ακούσεις live εξαιρετικούς μουσικούς. Από πιτσιρικάδες όπως ο 17χρονος Λάμπρος Ψωμάς που παίζει σαξόφωνο και σε συγκρότημα ή ιδιαίτερους τραγουδιστές όπως η Ράνια Τόλη, που συμμετέχει σε τέσσερις μπάντες (funk, juzz, swing και latin). Ονόματα όπως οι Νίκος Μπαλτζώης, Γιώργος Βάνας και Νίκος Σιακούφης και συγκροτήματα σαν τους Λαλητάδες και το παραδοσιακό σχήμα του Γεραγόρη εγγυώνται ιδιαίτερες μουσικές βραδιές.
Αναζητήστε τους σε μαγαζιά όπως η συνεργατική Χάρτα στη Σκουφά, που προτιμούν οι φοιτητές, το ωραίο μπαράκι Dada στην Αλεξοπούλου, που αγαπάει τα live και τις ωραίες μουσικές, το ροκάδικο Anvile στη Φιλελλήνων ή, τα καλοκαίρια, το δημοφιλές café Εν Άρτη στην πλατεία Σκουφά και στο ίδιο το κάστρο της πόλης, όπου γίνονται και φεστιβάλ. Γιατί, όπως είπαμε και στην αρχή, στην Άρτα ό,τι εποχή και να έρθεις, θα βρέχει. Νότες όμως!
5 στάσεις χωρίς μουσική
1. Το θρυλικό γεφύρι
Λες «Άρτα» και σκέφτεσαι γεφύρι. Λες «γεφύρι» και σκέφτεσαι εκείνο της Άρτας. Και τον πρωτομάστορα μαζί, τη γυναίκα του, τους 45 μάστορες και τους 60 μαθητάδες. Η πολυκάμαρη γέφυρα πήρε τη σημερινή της μορφή τον 17ο αιώνα. Εδώ ακριβώς ήταν τα σύνορα της τουρκοκρατούμενης με την ελεύθερη Ελλάδα μέχρι το 1881, όταν η Άρτα απελευθερώθηκε. Κάντε βόλτα δίπλα στο ποτάμι και στην κουπαστή του και καθίστε σε κάποιο από τα καφέ πλάι του.
2. Τα ίχνη της Αμβρακίας
Ο αρχαιολογικός χώρος της Δυτικής Νεκρόπολης. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Κάτω από τη σύγχρονη πόλη βρίσκεται η αρχαία πόλη της Αμβρακίας, που ήταν διάσημη για το πολεοδομικό της σύστημα, το δημοκρατικό της πολίτευμα και... τα γυναικεία της παπούτσια, τις αμβρακίδες. Έδρα του κράτους των Ηπειρωτών επί βασιλιά Πύρρου, «έπεσε» από τους Ρωμαίους και τον Οκταβιανό, που έστειλε με τη βία ανθρώπους και πλούτο στη νεοϊδρυθείσα, το 31 π.Χ., Νικόπολη. Σήμερα θα δείτε μέσα στον αστικό ιστό τον ναό του Απόλλωνα κοντά στην πλατεία Κιλκίς, το Μικρό Θέατρο, το μικρότερο της Ελλάδας, στην Αγίου Κωνσταντίνου και τη δυτική νεκρόπολη δίπλα στο Στάδιο. Εξαιρετικής τέχνης μικροαντικείμενα, αναπαραστάσεις κατοικιών και τάφων θα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο, με τη μικρή αλλά όμορφη και άκρως κατατοπιστική έκθεση (τηλ. 26810-71700, ανοιχτά καθημερινά πλην Δευτέρας, 08.00-16.00).
3. Το κάστρο
Το τζαμί Φαΐκ Πασά, γνωστό και ως Ιμαρέτ, στον δρόμο προς Γραμμενίτσα. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Η Άρτα υπήρξε πρωτεύουσα του δεσποτάτου της Ηπείρου, αλλά μεγάλη άνθηση έζησε και επί τουρκοκρατίας. Φρουρός της ήταν το κάστρο, καλοδιατηρημένο εξωτερικά σήμερα, το οποίο όμως δεν είναι επισκέψιμο πάρα μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε φιλοξενεί εκδηλώσεις. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι έναν περίπατο γύρω του, στην οδό Πέτα, κατά μήκος των τειχών, με τα χαμηλά σπίτια και τις αυλίτσες που μοιάζουν βγαλμένα από άλλες εποχές. Από τα τέσσερα τζαμιά που υπήρχαν στην πόλη, μόνο εκείνο του Φαΐκ Πασά υπάρχει ακόμη, τμήμα του αλλοτινού Ιμαρέτ. Ακολουθήστε τις πινακίδες στον δρόμο προς Γραμμενίτσα.
4. Ναοί-έργα τέχνης
Η Παρηγορήτισσα είναι ένας από τους ομορφότερους ναούς της Ελλάδας. Εξωτερικά μοιάζει με βυζαντινό παλάτι, αλλά εκεί που θα τα χάσετε είναι όταν μπείτε στο εσωτερικό της. Κίονες πατούν πάνω σε κίονες, κι εκείνοι πάνω σε παραστάδες, φτάνοντας έως τον μεγαλειώδη τρούλο με τον ψηφιδωτό Παντοκράτορα. Για να καταλάβετε το μέγεθος, σκεφτείτε ότι τα μάτια του Παντοκράτορα απέχουν μεταξύ τους 1 μέτρο (ανοιχτά καθημερινά, πλην Κυριακής, 08.00-16.00). Η «μαμά» της Άρτας, παρ’ όλα αυτά, είναι η Αγία Θεοδώρα του 12ου αιώνα με τα ετερόκλητα αρχιτεκτονικά μέλη, όπου μόνασε και ετάφη η βασίλισσα του δεσποτάτου. Αξίζει να εντοπίσετε και τον Άγιο Βασίλειο της Αγοράς, παρότι είναι κλειστός για το κοινό. Εντυπωσιάζει με την πυκνή κεραμοπλαστική διακόσμηση σε διάφορα σχέδια και τα επιπλέον εφυαλωμένα (σμαλτωμένα) πλακίδια σε διάφορα χρώματα.
5. Κορωνησία
Στην Κορωνησία, που φημίζεται για τα ουζερί της, θα βρείτε ψαράδες της θάλασσας και του ιβαριού. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Μην παραλείψετε να κάνετε μια βόλτα στην Κορωνησία, το ψαροχώρι στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού. Τόσο η πορεία μέχρι εκεί όσο και η περιήγηση στην περιοχή γίνονται πλάι σε ακύμαντα νερά, σπάνια είδη πουλιών, ψαράδες και ιβάρια. Καθίστε για ουζάκι και ιδιαίτερες συνταγές (φημισμένο γαριδάκι Αμβρακικού, κέφαλο πετάλι, γωβιό μπουρδέτο κ.ά.) στην ταβέρνα «Γαρ οίδα» (τηλ. 26810-76227).
