ΚΥΠΕ
Αιχμές σε σχέση με το χειρισμό των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ) υπόθεσης ενδοοικογενειακής κακοποίησης ανήλικης (ενδεχομένως και σεξουαλικής) από θετή οικογένεια, αφήνει στο σχετικό πόρισμά της η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού κα Λήδα Κουρσουμπά.
Συγκεκριμένα στο πόρισμα σημειώνεται ότι η υποστήριξη που έλαβε η ίδια και η οικογένειά της από τις ΥΚΕ, περιορίστηκε στο πλαίσιο αριθμού επισκέψεων της υπεύθυνης Κοινωνικής Λειτουργού και αυτό, παρά το γεγονός ότι, ήδη, από την πρώτη καταγραφή στο φάκελο υπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν σε μια μάλλον προβληματική, αν όχι δυσλειτουργική σχέση με τους θετούς γονείς της, η οποία, εμπεριείχε στοιχεία βίας – τουλάχιστον ψυχολογικής και σωματικής.
Το παράπονο υποβλήθηκε από την ενήλικη πλέον Χ.Χ. σε κατ’ ιδίαν συνάντησή της με Λειτουργό του Γραφείου της Επιτρόπου στις 14/01/2014.
Η Χ.Χ. υιοθετήθηκε το 2000 από ζευγάρι Ελληνοκυπρίων, σε ηλικία 8 ετών, μέσω του συστήματος των διακρατικών υιοθεσιών. Οι θετοί γονείς προέρχονται από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και διέμεναν σε χωριό της επαρχίας Πάφου. Και οι δύο γονείς ήταν απόφοιτοι σχολείων μέσης εκπαίδευσης.
Η Χ.Χ. ανέφερε ότι ως παιδί βίωνε, από την αρχή της υιοθεσίας της, ενδοοικογενειακή βία -λεκτική, ψυχολογική και σωματική βία- και από τους δύο γονείς. Η Χ.Χ. άφησε να εννοηθεί ότι άσκηση βίας υπήρχε και από τον πατέρα της προς τη μητέρα της.
Σύμφωνα με τη Χ.Χ., σε ηλικία 11 ετών ξεκίνησε να βιώνει τη σεξουαλική κακοποίηση από τον θετό της πατέρα, με αγγίγματα σεξουαλικής φύσης στο σώμα και τα γεννητικά όργανα, είσοδο στο μπάνιο την ώρα που λουζόταν το παιδί, αφαίρεση των κλειδιών από τις πόρτες καθώς και λεκτική σεξουαλική βία. H Χ.Χ. υποστήριξε ότι η σεξουαλική της κακοποίηση σταμάτησε, όταν έγινε 18 χρόνων και με τη βοήθεια των ΥΚΕ, εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία.
Η Χ.Χ. ανέφερε ότι όταν ήταν 13 ετών συγγενείς του ζεύγους παρατήρησαν στη συμπεριφορά της σημάδια, τα οποία τους οδήγησαν να την πάρουν σε Ψυχίατρο στο Γ.Ν.Π. Το παιδί ανάφερε την κακοποίηση την οποία βίωνε και στον Ψυχίατρο που την παρακολούθησε.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας διερεύνησης του παραπόνου, η Επίτροπος, όπως σημειώνει στο πόρισμά της, προέβη σε παρεμβάσεις της, με την Υπουργό Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και τον Υπουργό Υγείας. Επίσης, με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, την Αστυνομία και τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας.
Διαπιστώσεις Επιτρόπου
Στις διαπιστώσεις της, η Επίτροπος αναφέρει ότι οι ΥΚΕ δημιούργησαν προσωπικό φάκελο για τη Χ.Χ. μόλις τον Νοέμβριο του 2008 – οκτώ χρόνια μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών υιοθεσίας – μετά από καταγγελία που υποβλήθηκε στις Υπηρεσίες από το σχολείο της Χ.Χ. για σωματική και ψυχολογική κακοποίηση του παιδιού από τους γονείς της.
Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (ΥΕΨ), η Χ.Χ. είχε μια εξαιρετικά δύσκολη πορεία στο σχολείο, με ιδιαίτερα μαθησιακά προβλήματα. Δύο φορές η Χ.Χ. παραπέμφθηκε στην Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης(ΕΕΕΑΕ), η οποία απέρριψε το ενδεχόμενο να της παραχωρηθεί εξειδικευμένη εκπαίδευση ως παιδί με ειδικές ανάγκες.
Η ΕΕΕΑΕ παρέπεμψε τη Χ.Χ. στην ΥΕΨ, η οποία, τον Ιανουάριο του 2003, με γραπτό της σημείωμα εισηγήθηκε εκπαιδευτική στήριξη της μαθήτριας από το σχολείο ενώ, το 2005, υπέβαλε γραπτή εισήγηση στην ΕΕΕΑΕ για ένταξή της στο Γυμνάσιο, στο Πρόγραμμα Στήριξης για Παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες και συναισθηματική στήριξη από τον Σύμβουλο του σχολείου καθώς και τον αρμόδιο Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο.
Οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας (ΥΨΥ), αναφέρουν παραπομπή της Χ.Χ. για ψυχιατρική εξέταση, το Μάιο του 2008 από Κλινική Ψυχολόγο που την είχε προηγουμένως εξετάσει. Οι καταχωρήσεις στον προσωπικό φάκελο της Χ.Χ. από τις ΥΚΕ, επιβεβαιώνουν επίσκεψή της, πριν τον Νοέμβριο του 2008, μαζί με τους γονείς της, αρχικά σε ψυχολόγο ο οποίος στη συνέχεια την παρέπεμψε σε ψυχίατρο. Σύμφωνα με την καταχώρηση ο ψυχίατρος «εντόπισε το θέμα της βίας εναντίον του παιδιού και πιθανόν να είναι αυτός ο λόγος που δεν συνέχισαν τη συνεργασία μαζί του».
Οι ΥΨΥ αναφέρουν ότι από την επίσκεψή της Χ.Χ. το Μάιο του 2008, δε διαφάνηκε να υπάρχει σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού ωστόσο, σημειώνουν, ότι η Χ.Χ. βίωνε καταπίεση και ρατσιστική συμπεριφορά, ενώ ένιωθε ότι οι γονείς της δεν την είχαν αποδεχτεί ουσιαστικά ως παιδί τους και φοβόταν ότι θα την διώξουν. Οι ΥΨΥ αναφέρουν ότι, ενώ ζητήθηκε από τους γονείς όπως προγραμματίσουν νέο ραντεβού για περαιτέρω παρακολούθηση του παιδιού για σκοπούς στήριξης και βελτίωσης των διαπροσωπικών τους σχέσεων όπως επίσης και συνέχιση της συνεργασίας του με Κλινικό Ψυχολόγο, αυτό δεν έγινε.
Σύμφωνα με την ΥΕΨ του ΥΠΠ, η Χ.Χ. ανέφερε για πρώτη φορά στο σχολείο, και ειδικότερα στη σχολική Σύμβουλο, την κακοποίηση που υφίστατο από τους γονείς της, σωματική και ψυχολογική, το Νοέμβριο του 2008. Το σχολείο προχώρησε σε σχετική καταγγελία προς τις ΥΚΕ και ΛΚΥ επισκέφτηκε το σχολείο. Στα πλαίσια της σχέσης συνεργασίας που οικοδόμησε το σχολείο με τις ΥΚΕ, η Σύμβουλος μετέφερε καταγγελία της Χ.Χ., η οποία έγινε σε μεταγενέστερο στάδιο, για σεξουαλική της κακοποίηση από τους γονείς της, στη ΛΚΥ.
Σύμφωνα με την ΥΕΨ, η καταγγελία διερευνήθηκε αλλά δε διαπιστώθηκε σεξουαλική κακοποίηση της Χ.Χ. Οι ΥKE δεν επιβεβαιώνουν ότι δέχτηκαν συγκεκριμένη αναφορά για σεξουαλική κακοποίηση της Χ.Χ. από τους γονείς της, στο στάδιο αυτό, ενώ οι ΥΨΥ δεν αναφέρουν οποιαδήποτε επικοινωνία των ΥΚΕ μαζί τους κατά το στάδιο αυτό, σε σχέση με τους ισχυρισμούς της Χ.Χ. για σεξουαλική κακοποίηση. Ούτε η Αστυνομία έχει οποιαδήποτε αναφορά για καταγγελία σεξουαλικής κακοποίησης της Χ.Χ., στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο.
Σύμφωνα με τις ΥΚΕ, η Χ.Χ. δεν ήθελε την ποινική δίωξη του πατέρα της. Οι ΥΚΕ καταχώρησαν σε αναφορά για κακοποίηση της Χ.Χ. στο Γενικό Εισαγγελέα. Το έντυπο «Πληροφοριακό Δελτίο Υποχρεωτικής Αναφοράς Περιστατικών Βίας στην Οικογένεια στο Γενικό Εισαγγελέα» μέσω του οποίου έγινε η καταχώρηση της αναφοράς, έχει ημερομηνία 17/11/2009.
Μετά την καταγγελία που έλαβαν από το σχολείο οι ΥΚΕ για κακοποίησή της Χ.Χ., υπήρξε συνεργασία της υπεύθυνης Λειτουργού των ΥΚΕ με την Κλινική Ψυχολόγο και τον Ψυχίατρο που είχαν εξετάσει τη Χ.Χ. στο παρελθόν, και ενημερώθηκε για τις δυσκολίες στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας και για την εισήγησή τους για συνέχιση παρακολούθησης της ίδιας της Χ.Χ. από ψυχολόγο καθώς και των γονιών της για Οικογενειακή Στήριξη. Σύμφωνα με τις ΥΚΕ, δεν υπήρξε οποιαδήποτε συνεργασία της οικογένειας με τις ΥΨΥ.
Η ΥΕΨ αναφέρει ότι στη συνεργασία της Χ.Χ. με την Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο, έγινε προσπάθεια να αντιμετωπιστούν σοβαρά συμπτώματα που παρουσίαζε όπως «δυσκολίες στην επέλευση ύπνου, ύπνο με εφιάλτες, έμμονες ιδέες, μελαγχολική διάθεση, αρνητική εικόνα του εαυτού και αυτοκτονικό ιδεασμό».
Μόλις στις 15/05/2009, η ΥΕΨ ενημέρωσε την ΕΕΕΑΕ, τις ΥΚΕ και τη Διεύθυνση του σχολείου για την ανησυχητική κλινική που παρουσίαζε το παιδί. Η ΥΕΨ παρέπεμψε τη Χ.Χ. στο Παιδοψυχιατρικό Τμήμα για εξέταση. Στο φάκελο της Χ.Χ. στις ΥΚΕ, σε καταχώρηση ημερομηνίας 23/03/2009, καταγράφεται αναφορά για τηλεφωνική επικοινωνία της Εκπαιδευτικής Ψυχολόγου με την Κοινωνική Λειτουργό, στα πλαίσια της οποίας της εξέφρασε την ανησυχία της για το γεγονός ότι η Χ.Χ. παρουσίαζε τάσεις αυτοκτονίας.
Σύμφωνα με την ΥΕΨ, τον Οκτώβριο του 2009, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, η Χ.Χ. επέστρεψε στο σχολείο με συμπτώματα ανορεξίας και είχε χάσει βάρος σε ανησυχητικό βαθμό. Ο πατέρας, όταν ενημερώθηκε σχετικά, ισχυρίστηκε ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα και επιβεβαίωσε ότι δεν είχε πάρει τη Χ.Χ. στο Παιδοψυχιατρικό Τμήμα, όπως είχε συμφωνήσει με την Εκπαιδευτική Ψυχολόγο να πράξει.
Στις 16/02/2010 η Χ.Χ. πήγε στο σχολείο με σημάδι κάτω από το μάτι. Δήλωσε ότι την είχε κτυπήσει ο πατέρας της και το σχολείο προχώρησε σε ενημέρωση των ΥΚΕ και καταγγελία στην Αστυνομία. Ούτε σε σχέση με την καταγγελία αυτή υπάρχει καταχωρημένη αναφορά στο ΤΑΕ Πάφου. Σύμφωνα με Φάκελο της Χ.Χ. στις ΥΚΕ, η υπεύθυνη ΛΚΥ, προέβη σε σχετική αναφορά στην Αστυνομία Πάφου και ο Υπεύθυνος Αξιωματικός κάλεσε το θετό πατέρα και του έκανε «παρατήρηση για τη συμπεριφορά του». Η Χ.Χ. δεν ήθελε να προχωρήσει σε καταγγελία εναντίον του πατέρα της.
Σημειώνεται ότι στο διάστημα που μεσολάβησε από τις 25/11/2008, οπότε και άνοιξε ο φάκελος της Χ.Χ. από τις ΥΚΕ, μέχρι και την ενηλικίωση της Χ.Χ., στις 25/11/2010, η υποστήριξη που έλαβε η ίδια και η οικογένειά της από τις ΥΚΕ, περιορίστηκε στο πλαίσιο αριθμού επισκέψεων της υπεύθυνης Κοινωνικής Λειτουργού (σε μια περίπτωση η επίσκεψη έγινε μαζί με την Επόπτρια της) στην οικογενειακή εστία, ή τηλεφωνικών επικοινωνιών με τη Χ.Χ. ή τους γονείς της. Αυτό, παρά το γεγονός ότι, ήδη, από την πρώτη καταγραφή στο φάκελο της Χ.Χ., υπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν σε μια μάλλον προβληματική αν όχι δυσλειτουργική σχέση της Χ.Χ. με τους θετούς γονείς της, η οποία, εμπεριείχε στοιχεία βίας – τουλάχιστον ψυχολογικής και σωματικής.
