Έρευνες και εκταφές αρχικά σε τρεις τουλάχιστον χώρους θα πρέπει να γίνουν για τον εντοπισμό και την πλήρη διακρίβωση της τύχης πεσόντων στην Τηλλυρία, μετά τους βομβαρδισμούς από την τουρκική αεροπορία με ναπάλμ, στις 8 και 9 Αυγούστου 1964. Σύμφωνα με πληροφορίες που συλλέξαμε μετά από τα δύο ρεπορτάζ της «Κ» στις 19/8/18, («Αγνοούμενοι από το 1964 στον Παχύαμμο») και στις 26/8/18 («Ανασκαφή στον Παχύαμμο για αγνοούμενους»), οι εκταφές θα πρέπει να γίνουν στον Παχύαμμο, στο Πολέμι και στην Πάφο. Στη μία περίπτωση πρόκειται για τα θύματα που υπήρξαν από τον βομβαρδισμό ανδρών της Διμοιρίας Πολεμίου το Σάββατο 8 Αυγούστου 1964 και στην άλλη περίπτωση για τα θύματα του Νοσοκομείου Παχυάμμου, το οποίο ισοπεδώθηκε από ναπάλμ την Κυριακή, 9 Αυγούστου 1964. Μετά το πρώτο ρεπορτάζ της «Κ», ο Επίτροπος Προεδρίας Φώτης Φωτίου εντόπισε την ανάγκη έρευνας και επιστημονικής τεκμηρίωσης, οφειλόμενη στους συγγενείς που ούτε λείψανα έλαβαν για ταφή ούτε και την οφειλόμενη από τιμή από την Πολιτεία. Ο κ. Φωτίου μεταξύ άλλων είχε δηλώσει στην «Κ» στις 26/08/18, «από πλευράς της κυβέρνησης θα γίνουν όλες οι απαραίτητες ενέργειες και ίσως επιπρόσθετες έρευνες ώστε να ετοιμαστεί σχετική και τεκμηριωμένη πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο για πραγματοποίηση της ανασκαφής του χώρου το συντομότερο δυνατόν». Πρόσθεσε επίσης, «το γεγονός πως με βάση το δημοσίευμα της εφημερίδας σας νέα στοιχεία φαίνεται να προκύπτουν, μας δημιουργεί έντονο προβληματισμό και αυξάνει τις υποχρεώσεις μας απέναντι σ’ αυτές τις οικογένειες που λόγω διαχρονικών παραλείψεων εξακολουθούν να βιώνουν τον Γολγοθά τους». Όπως ενημερώνεται η «Κ οι σχετικές προετοιμασίες έχουν αρχίσει κατόπιν και της σχετικής επιστολής συγγενών προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που δημοσιεύει η «Κ» σήμερα.
Πώς και πού ετάφησαν
Ακολουθώντας αυτούς που πολέμησαν εκείνες τις τραγικές μέρες στην Τηλλυρία και άρα υπήρξαν και αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, φτάσαμε στον γιατρό Αντώνη Ι. Σωτηριάδη, ο οποίος ήταν ο διευθυντής της Υγειονομικής Υπηρεσίας του 8ου Τακτικού Συγκροτήματος με έδρα την Πάφο. Ο γιατρός Σωτηριάδης στο σύγγραμμά του, «Με τη Διμοιρία Υγειονομικού στις μάχες της Τηλλυριάς (1989)», παραθέτει σειρά στοιχείων, μέσα από τις εξιστορήσεις των διαδραματισθέντων τις μέρες εκείνες. Ο γιατρός σημειώνει ότι, «την πρώτη μέρα της μάχης στα υψώματα του Παχύαμμου, δηλαδή στις 7 Αυγούστου 1964, είχαμε 8 νεκρούς και 20 περίπου τραυματίες από τους όλμους». Η δεύτερη μέρα των μαχών στον Παχύαμμο ή το Σάββατο 8 Αυγούστου. Ο γιατρός Αντωνιάδης λέει συγκεκριμένα: «Γύρω στις 4:15 μ.μ. και ενώ οι δυνάμεις της ΕΦ ήταν έτοιμες να επιτεθούν και να καταλάβουν τα Κόκκινα, εμφανίστηκαν τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη. Ήταν σχηματισμοί F-100 και F-84, κάπου 64 αεροπλάνα. Βομβάρδιζαν από τον Ξερό, Πύργο, Παχύαμμο, Πωμό μέχρι την Πόλη Χρυσοχούς. Τα τουρκικά αεροπλάνα έκαναν κάπου 34 εξορμήσεις, από 4:15 μ.μ. μέχρι τις 6:30 μ.μ. Κτύπησαν ανθρώπους, ζώα και καθετί που βλέπουν να κινείται στο έδαφος. Γκρεμίζουν σπίτια, εκκλησίες, σχολεία. Τίποτα δεν αφήνουν όρθιο. Τίποτε δεν γλυτώνει από την καταστροφική τους μανία. Χαλασμός κόσμου παντού. Κόλαση του Δάντη».
Κάηκαν ζωντανοί από τις ναπάλμ
Ο ανθυπολοχαγός στον λόχο υποστηρίξεως του 216 ΤΠ Γεώργιος Τσίπας λέει ότι έφτασε στον Παχύαμμο το Σάββατο 8 Αυγούστου στις 11 π.μ. κι αφού έταξε τα πολυβόλα και τους όλμους πήγε με τον αγγελιαφόρο του να ρωτήσει πού υπήρχαν αντιστάσεις. Τον ενημέρωσαν ότι οι Τούρκοι είχαν ταμπουρωθεί στα Κόκκινα και προσθέτει: «Δεν πρόλαβα να γυρίσω μέσα στο χωριό και είδα κάτι που θα το θυμάμαι σε όλη μου τη ζωή. Παρουσιάστηκαν στον ουρανό τουρκικά μαχητικά αεροπλάνα και άρχισαν να ρίχνουν βόμβες ναπάλμ στους εθελοντές μαχητές που ήρθαν πριν από μας και είχαν εγκατασταθεί στα υψώματα που δέσποζαν του χωριού. Επειδή αυτοί δεν είχαν οποιαδήποτε κάλυψη ή απόκρυψη και είχαν αρχίσει να τρέχουν έδιναν στόχο στα αεροπλάνα που τους πέτυχαν και κυριολεκτικά τους έκαψαν. Είδα ανθρώπους να καίγονται σαν λαμπάδες. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα έπεσαν στο μετερίζι 7 με 8 εθελοντές που κάηκαν ζωντανοί» καταλήγει ο Τσίπας.
Όπως αφηγείται ο γιατρός Σωτηριάδης ήταν εθνοφρουροί της Διμοιρίας Πολεμίου. Όλοι νεαρά παιδιά και μαθητές του Γυμνασίου Πολεμίου, που τους είχαν αντικαταστήσει στο μέτωπο οι στρατιώτες του 216 ΤΠ Λάρνακας και ξεκουράζονταν. Τα τούρκικα αεροπλάνα τούς εντόπισαν και τους χτύπησαν με μία ναπάλμ: «Μερικοί παίρνουν φωτιά σαν λαμπάδες. Άλλοι κυλιούνται στο χώμα για να σβήσουν τη φωτιά τους. Άλλοι τρέχουν προς τη θάλασσα. Όλοι είχαν γίνει κατάμαυροι σαν κάρβουνα κι αγνώριστοι. Σε λίγο το Νοσοκομείο της Πόλης Χρυσοχούς είχε γεμίσει τραυματίες και από τους καρβουνιασμένους αυτούς ανθρώπους. Από τους φρικτούς πόνους άλλοι κλαίνε, άλλοι φωνάζουν, άλλοι βρίζουν κι άλλοι καταριούνται. Αφού τους δώσαμε τις Πρώτες Βοήθειες τους στείλαμε στο Νοσοκομείο Πάφου για καλύτερη θεραπεία μα οι πιο πολλοί πέθαναν γιατί τα εγκαύματά τους ήταν πολύ μεγάλα. Τα παλικάρια του Πολεμίου που πέθαναν στο Νοσοκομείο Πάφου ήταν: Ανδρέας Λάρδος, Ανδρέας Θουκυδίδης, Ανδρέας Μιχαήλ, Τηλέμαχος Χριστοδούλου, Γιαννάκης Ανδρέου, Στέφανος Σάββα και Φρίξος Ανδρέου. Οι εικόνες ήταν συγκλονιστικές στην κοινότητα Πολεμίου κατά την κηδεία. Οι καμένες σωροί μεταφέρθηκαν στην εκκλησία μέσα σε κουβέρτες όπου τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία. Ήταν μια πάνδημη κηδεία που έγινε τη Δευτέρα 10 Αυγούστου 1964. Οι ήρωες του Πολεμίου τάφηκαν στο παλιό κοιμητήριο σε κοινό τάφο.
Η ναπάλμ που ισοπέδωσε το νοσοκομείο
Ο γιατρός Αντωνιάδης σημειώνει ότι, την Κυριακή 9 Αυγούστου, οι βομβαρδισμοί ξεκίνησαν από τις 10:30 π.μ. και προσθέτει: «Το νοσοκομείο Παχύαμμου κατεδαφίζεται από μια ναπάλμ. Ό,τι υπήρχε εξαφανίστηκε και ο τόπος μεταβλήθηκε σε μια τάφρο 3-4 μέτρα βάθος και 4-5 μέτρα πλάτος. Ούτε καν ξεχώριζε ότι εκεί προηγουμένως ήταν μια καινούργια μονοκατοικία. Εκείνη την ώρα στο νοσοκομείο βρίσκονταν ο εξάδελφός μου γιατρός Δημήτρης Μαυρογένης και οι τραυματιοφορείς μέλη της Διμοιρίας Υγειονομικού: Πανίκος Παστίδης, Χριστόδουλος Αργυρού, Κωστάκης Πενταλιώτης και Ανδρέας Χρυσοστόμου. Όλοι αυτοί βρήκαν ακαριαίο θάνατο. Τα κορμιά τους είχαν σχεδόν πολτοποιηθεί και είχαν καταστεί αγνώριστα. Το σώμα του γιατρού Μαυρογένη είχε πολτοποιηθεί και το κεφάλι είχε φύγει από το κορμί. Τον ξεχωρίσαμε από τα παπούτσια του κι ένα επίδεσμο που κρατούσε στο χέρι. Σε απόσταση 50-60 μέτρων, βρήκαμε και κομμάτια άλλων σκοτωμένων. Δύο μέρες μετά βρήκαμε κάπου εκεί κι ένα ολόκληρο χέρι. Ήταν του Κωστάκη Πενταλιώτη. Αναγνωρίστηκε από ένα δακτυλίδι και μια βέρα που είχαν το όνομα της συζύγου του.
Ήταν 12 ή 13;
Ο Κωνσταντίνος Σωκράτους από την Ξυλοτύμπου, του 216 ΤΠ, ο οποίος υπηρετούσε ως νοσοκόμος μονάδος, στη δική του μαρτυρία λέει ότι «εκτός από τον γιατρό Δημήτρη Μαυρογένη γνώρισα δύο νοσοκόμους και 9 τραυματισμένους στρατιώτες. Ήμασταν δηλαδή συνολικά 13 άτομα μέσα στο νοσοκομείο. Ο μόνος τραυματίας που θυμάμαι ήταν ο στρατιώτης Εικοσάρης από το Δάλι που υπηρετούσε και αυτός στο 216 Τάγμα Πεζικού». Δώδεκα ήταν τα θύματα στο Νοσοκομείο, σύμφωνα με τους αριθμούς που έδωσε ο τότε υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης μιλώντας ενώπιον της Βουλής στις 12 Αυγούστου 1964: «Το αποκορύφωμα της βαρβαρότητος υπήρξεν ο βομβαρδισμός κινητού νοσοκομείου πλησίον του Παχυάμμου καίτοι τούτο έφερεν τα διακριτικά σημεία του Ερυθρού Σταυρού. Κατά την επίθεσιν ταύτην εφονεύθη ο ιατρός της μονάδος, πέντε νοσοκόμοι και έξι τραυματίαι». Πάντως, τη Δευτέρα 10/08/1964, σύμφωνα με τον γιατρό Αντωνιάδη, στο Κτήμα έγινε και η κηδεία των πέντε νεκρών της Διμοιρίας Υγειονομικού που σκοτώθηκαν στην Τηλλυρία. Μόνο που είναι άλλοι που δεν βρέθηκαν, όπως ο Γεώργιος Εικοσάρης, τον οποίο επίσημο ανακοινωθέν εκείνων τον ημερών αναφέρει ως τραυματία.
Επιστολή Π. Εικοσάρη στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
Πρόσφατα η εφημερίδα Καθημερινή, έχει αναδείξει το θέμα του νοσοκομείου Παχυάμμου, σημειώνει στην επιστολή του ημερομηνίας 28/08/2018, προς τον Πρόεδρο Αναστασιάδη ο Παναγιώτης Εικοσάρης, αδελφός του Γεώργιου Εικοσάρη που χάθηκε τον βομβαρδισμό της 9/8/64 και παρακαλεί όπως διεξαχθεί ενδελεχής έρευνα, «για την τύχη του αγαπημένου μας αδελφού, καθώς και για το πού βρίσκονται τα ιερά λείψανα του».
Αυτούσια η επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
«Εξοχότατε. Σας γράφω εκ μέρους της οικογένειας του αγνοούμενου ήρωα αδελφού μου Γεώργιου Εικοσάρη. Ο αδελφός μου υπηρετούσε σε διατεταγμένη υπηρεσία στην Εθνική Φρουρά τον Αύγουστο του 1964 στην περιοχή Τηλλυρίας. Από πληροφορίες που εξασφαλίσαμε από συστρατιώτες και συμπολεμιστές του είχε τραυματιστεί κατά τη διάρκεια των μαχών και μεταφέρθηκε για νοσηλεία στο πρόχειρο νοσοκομείο Παχυάμμου. Από δημοσιεύματα στον Τύπο της περιόδου εκείνης το νοσοκομείο βομβαρδίστηκε με βόμβες ναπάλμ από την τουρκική πολεμική αεροπορία. Έκτοτε, παρά τις προσπάθειές μας προς πάσαν κατεύθυνση, δεν μας είχε ενημερώσει επισήμως καμιά αρμόδια αρχή κατά πόσο ο αδελφός μας είναι ζωντανός ή νεκρός και εάν βρισκόταν κατά τον βομβαρδισμό στο νοσοκομείο. Οι γονείς μας απεβίωσαν με το πικρό παράπονο να μην γνωρίζουν την τύχη του αγαπημένου τους παιδιού. Κύριε Πρόεδρε, δεν μας παραδόθηκε ούτε ένα κοκαλάκι από τα ιερά λείψανα του αδελφού μας ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα χώρο ταφής και να τιμούμε την μνήμη και θύμηση του σύμφωνα με τις θρησκευτικές και κοινωνικές μας παραδόσεις. Καθημερινά βλέπουμε στις εφημερίδες και στα ΜΜΕ για τις εκταφές που γίνονται σε ολόκληρη την Κύπρο για εντοπισμό λειψάνων αγνοουμένων και πεσόντων της τουρκικής εισβολής Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Συγχαίρουμε και στηρίζουμε αυτήν την προσπάθεια. Ταυτόχρονα όμως, νιώθουμε και έντονα αδικημένοι και παραμελημένοι από την απραξία της πολιτείας για το λόγο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορούσε εδώ και δεκαετίες να μας είχε δώσει τεκμηριωμένες απαντήσεις για την τύχη του αγαπημένου μας αδελφού. Δυστυχώς, παρά τον μισό αιώνα που έχει περάσει δεν είχαμε όλο αυτό το διάστημα καμιά απολύτως επίσημη ενημέρωση για την τύχη του αγαπημένου μας αδελφού. Πρόσφατα η εφημερίδα Καθημερινή, με άρθρα του δημοσιογράφου κ. Ανδρέα Παράσχου έχει αναδείξει το θέμα του νοσοκομείου Παχυάμμου και την αδικία που έχει συντελεστεί και συντελείται από την πολιτεία μέχρι σήμερα για τους δικούς μας ανθρώπους. Κύριε Πρόεδρε, είναι θερμή παράκλησή μου όπως δώσετε οδηγίες να γίνει ενδελεχής έρευνα για την τύχη του αγαπημένου μας αδελφού καθώς και για το πού βρίσκονται τα ιερά λείψανά του. Είναι άδικο να μην γνωρίζουμε έστω και μετά από μισό αιώνα την επίσημη θέση της πολιτείας για την υπόθεση του αδελφού μας που έδωσε τη ζωή του για την ελευθερία της πατρίδας μας ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στο κλείσιμο της τραγωδίας που όλη η οικογένεια μας έχει βιώσει και βιώνει μέχρι σήμερα. Σας ευχαριστώ. Με τιμή, Παναγιώτης Εικοσάρης.
Έντυπη
