Του Άντη Ροδίτη
Δεν είναι καθόλου περίεργο ότι οι παρούσες συνομιλίες στη Γενεύη δεν θυμίζουν σε κανέναν, πολιτικό ή δημοσιογράφο, εκείνες της Γενεύης του Ιουλίου-Αυγούστου 1964. Η ανάμνηση εκείνων των συνομιλιών είναι τόσο οδυνηρή ώστε αντί να ερευνούμε πώς θα μπορούσαμε να διδαχθούμε από εκείνην την εμπειρία, κοιτούμε πώς να την ξεχάσουμε. Αυτό το κάνουν ακόμα και εκείνοι που διακηρύττουν πως η έρευνα είναι η δουλειά τους. Όπως για παράδειγμα το Κέντρο Ερευνών Τάσσος Παπαδόπουλος, που μόλις πρόσφατα εξέδωσε βιβλίο με τα «σχέδια λύσης» του Κυπριακού αλλά απέκλεισε από τη «βιβλιογραφία» του τη μόνη άλλη έκδοση (Κουράγιο Πηνελόπη, Αρμός 2013) που περιλαμβάνει έγγραφα τα οποία αποδεσμεύτηκαν μετά το 2000 και δίνουν μια ερμηνεία εντελώς διαφορετική από την κρατούσα για τη Γενεύη του 1964.
Στη Γενεύη, από τον Ιούλιο ως τον Αύγουστο του 1964 είχε για πρώτη φορά συζητηθεί ευθέως η ένωση Κύπρου-Ελλάδος ως μόνιμη, δίκαιη λύση του Κυπριακού. Ήδη από την άνοιξη του ιδίου χρόνου η Κύπρος ήταν ντε φάκτο ενωμένη με την Ελλάδα. Η ελληνική Μεραρχία, που είχε έρθει στην Κύπρο εν γνώσει και με τη συναίνεση των υπουργών Άμυνας των ΗΠΑ MacNamara και Δ. Γερμανίας von Hassel έλεγχε ολόκληρη την Κύπρο (Συνέντευξη του Νικόλαου Κουτσούκαλη, ιδιαιτέρου γραμματέως του Υπ. Άμυνας της Ελλάδος Πέτρου Γαρουφαλιά στην Εστία, 9-10 Ιανουαρίου 2016). Μερικοί τ/κυπριακοί θύλακες δεν αποτελούσαν πρόβλημα.
Στη Γενεύη το 1964 προτάθηκε από τους Αμερικανούς η Ένωση με αντάλλαγμα την παραχώρηση εδάφους για μια τουρκική βάση και δικαιώματα τοπικής αυτοδιοίκησης στους Τ/κυπρίους. Η άρνηση τόσο της Ελλάδος (Γεώργιος Παπανδρέου) όσο και του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ν’ αποδεχτούν μια τέτοια «λύση» οδήγησε σε διαφοροποίηση της πρότασης να είναι η βάση με ενοίκιο για 50 χρόνια και λιγότερα δικαιώματα για τους Τ/κυπρίους. Στο τέλος, λόγω της σθεναρής επιμονής της ελληνικής πλευράς στο δίκαιο από τη μία και λόγω της τουρκικής αδιαλλαξίας από την άλλη, οι Αμερικανοί αποφάσισαν ν’ αφήσουν ανοικτή την πιθανότητα να γίνει η ένωση άνευ ουδεμιάς εδαφικής παραχώρησης στην Τουρκία και με μόνο προφορικές εγγυήσεις για τα δικαιώματα των Τ/κυπρίων.
Ο τότε μεσολαβητής, πρώην Υπ. Εξ των ΗΠΑ Ντην Άτσεσον, έγραφε στις 22 Αυγούστου προς τον Υπ. Εξ. των ΗΠΑ Ντην Ρασκ, προς τον αντιπρόσωπο του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη και προς στους πρέσβεις Άγκυρας, Αθηνών, Λονδίνου (έγγραφο 462 secret, D.S., C.F., POL 27 CYP), ότι «μόλις οι Έλληνες είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν την Ένωση θα μπορούν να πουν ότι είναι χωρίς όρους, όπως πράγματι και θα είναι, αφού οι Τούρκοι θα έχουν χάσει το λεωφορείο». (“When Greeks were ready to produce Enosis, they could say that it was unconditional as it would indeed be since the Turks would have missed the bus”). Επειδή ακριβώς οι Τούρκοι είχαν απορρίψει τελεσίδικα την πρόταση για βάση με ενοίκιο.
Την επομένη, 23 Αυγούστου 1964, ο ίδιος ο Υπ. Εξ. των ΗΠΑ, Ντην Ρασκ, επιβεβαίωνε το σχέδιο με έγγραφο πέντε σελίδων (D.S., C.F., POL 27 CYP, 479 secret) προς τους ίδιους παραλήπτες. Διευκρίνιζε ότι επρόκειτο για «νέα πορεία δράσης» (“new proposed course of action”), επειδή η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε κρίνει ότι οι διαπραγματεύσεις στη Γενεύη είχαν τερματισθεί («had run its course»). Επρόκειτο ουσιαστικά για απόφαση λύσης του Κυπριακού. Η Ελληνική Κυβέρνηση, έλεγε ο Ρασκ, θα έπρεπε «να προχωρήσει με τα σχέδια της για την πραγματοποίηση της Ενώσεως», ενώ οι ΗΠΑ αναλάμβαναν την ευθύνη «ώστε ούτε οι Τούρκοι ούτε οποιαδήποτε άλλη εξωτερική δύναμη να επέμβει με στρατιωτική ενέργεια». (“We will undertake to see that neither the Turks nor any other power will intervene with military force”). Ο Ρασκ διευκρίνιζε ακόμα και για το πώς έπρεπε ν’ αντιμετωπισθεί η αναμενόμενη άρνηση της ΤΟΥΡ.ΔΥ.Κ. να αποχωρήσει από την Κύπρο, και ότι η Τουρκία θα χώνευε την απόφαση με τον καιρό αφού ήταν για το καλό του ΝΑΤΟ κι εξάλλου θα της δίνονταν διάφορες άλλες «βοήθειες».
Οι Βρετανοί, οι οποίοι είχαν φορτώσει το Κυπριακό στους Αμερικανούς από τον Ιανουάριο του 1964 επιβεβαίωσαν την απόφαση των Αμερικανών στις 25 του Αυγούστου με το έγγραφο DEFE 11/456, FO 10368, όπου παραδέχονταν ότι με τέτοιους όρους εφαρμογής της Ενώσεως, η Τουρκία δεν θα έπαιρνε τίποτε: «once Enosis had been achieved in the manner now suggested the Turks would stand no reasonable chance of securing their minimum requirements».
Ήδη από τις 20 Αυγούστου ο Υπουργός ΄Αμυνας της Ελλάδος Πέτρος Γαρουφαλιάς είχε προτείνει στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο την κήρυξη της Ενώσεως άνευ εδαφικών ή άλλων παραχωρήσεων σε κανέναν. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε την πρόταση.
Την τότε πρόταση, που ατυχήσαμε να δεχτούμε ώστε ν’ αποφεύγαμε τους τόσους θανάτους και τις τόσες καταστροφές που ακολούθησαν, και κυρίως τον κίνδυνο της ολοκληρωτικής κατάληψης της Κύπρου από την Τουρκία, γέννησε η τουρκική αδιαλλαξία και η ελληνική επιμονή στα δίκαιά μας. Η σημερινή αδιαλλαξία της Τουρκίας δεν διαφέρει σε τίποτε από εκείνην του 1964. Αντίθετα είναι ακόμα πιο άτεγκτη και παγιωμένη. Ο λύκος έχει δαγκώσει το θήραμα και δεν πρόκειται να του δώσει ευκαιρία να ξεφύγει. Η μόνη μας ελπίδα είναι να συνεχίσει να επιδεικνύει την γνωστή του αδιαλλαξία και η δική μας πλευρά να συνεχίσει την παρούσα τακτική των συνομιλιών με πάσα καλή θέληση και σθεναρή επιμονή στις δίκαιες θέσεις μας. Δεν είναι αδύνατη μια «επανάληψη της Ιστορίας», νοουμένου ότι τα κόμματα της «αντιπολίτευσης» θα εγκαταλείψουν την εχθρική τακτική τους και θα στηρίζουν με ειλικρίνεια τις επίμονες προσπάθειες του Προέδρου Αναστασιάδη αντί να τις υπονομεύουν, αποβλέποντας στην αποδυνάμωση και αντικατάστασή του. Θα ήταν καταστροφικό σφάλμα η καταγγελία των συνομιλιών επειδή η Τουρκία είναι αδιάλλακτη. Όση αδιαλλαξία επιδεικνύει η Τουρκία άλλη τόση καλή θέληση κι επιμονή πρέπει να επιδεικνύουμε εμείς. Μόνο έτσι θα φτάσουμε σε μια πλήρη αποκάλυψη της τουρκικής αδιαλλαξίας ενώπιον της διεθνούς κοινότητας.
Τι ακριβώς μπορεί να φέρει για μας η «πλήρης αποκάλυψη της τουρκικής αδιαλλαξίας» σε όρους πολιτικής ή άλλης δράσης; Θα βοηθούσε αν θυμόμαστε πάντα τη δήλωση του Τζαίημς Κάλαχαν, υπουργού Εξωτερικών της Βρετανίας το 1974, ότι ο τούρκικος στρατός εισβολής μπορεί μια μέρα να βρεθεί αιχμάλωτος στην Κύπρο.
Μόλις πρόσφατα ένας από τους μικρότερους αρχηγούς της «αντιπολίτευσης», θέλοντας να δείξει την αποφασιστικότητα και τη γενναιότητά του, την αντίθετη με την καλή θέληση που επιμένει να δείχνει η πλευρά μας, υποστήριξε ότι «τα βέλη μας πρέπει να στραφούν προς την τουρκική αδιαλλαξία». Τα μόνα «βέλη» που διαθέτουμε είναι η επιμονή και η συνεχής καλή θέληση υπέρ μιας δίκαιης λύσης. Αυτή, η καλή θέληση, μπορεί ν’ αποδειχτεί πολύ πιο αποτελεσματική από μια δική μας αντίστοιχη αδιαλλαξία. Ο συνδυασμός ελληνικής επιμονής στο δίκιο και τουρκικής αδιαλλαξίας επέφερε ανέλπιστα αποτελέσματα το 1964, ασχέτως αν δεν σταθήκαμε ικανοί τότε να τα εκμεταλλευτούμε. Το μόνο που χρειάζεται είναι λιγότερη εμπάθεια και λιγότερο αντιπολιτευτικό μένος.
