Του Αποστόλη Ζουπανιώτη
H ανάγνωση στο Εθνικό Συμβούλιο της περασμένης Δευτέρας των πρακτικών της συνάντησης του Προέδρου Αναστασιάδη με τη σύμβουλο του γ.γ. του ΟΗΕ Τζέιν Χολ Λουτ (παρουσία του διαπραγματευτή Ανδρέα Μαυρογιάννη) περιλάμβανε και μία «έκπληξη», η οποία – σύμφωνα με το ρεπορτάζ – «συγκλόνισε» και «πανικόβαλε» τους πολιτικούς αρχηγούς. Ρώτησε η αμερικανίδα σύμβουλος του κ. Γκουτιέρες, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας αν επιμένει στις παραμέτρους της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας για τη λύση του Κυπριακού ή βλέπει και κάτι άλλο.
Στην πραγματικότητα η έκπληξη είναι πώς στον ένα ακριβώς χρόνο που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει αναπτύξει «εμπιστευτικά» σε τουλάχιστον χίλιους ανθρώπους, την άποψή του ότι ίσως είναι προτιμότερο για τα συμφέροντα του κυπριακού Ελληνισμού ένα βελούδινο διαζύγιο (είτε ως διχοτόμηση είτε ως χαλαρή συνομοσπονδία) δεν εγράφη οτιδήποτε. Ούτε καν αποτέλεσε αντικείμενο της μακράς προεκλογικής εκστρατείας για τις προεδρικές εκλογές.
Μία μάλιστα εκδοχή που άκουσα, με εντυπωσίασε, καθώς εμφάνιζε τον Πρόεδρο Αναστασιάδη να λέει ότι και ο Βενιζέλος, όταν υπέγραφε τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923, επικρίθηκε για παράδοση ελληνικών εδαφών, ενώ αυτό που συνέβη ήταν η διασφάλιση του σημερινού εθνικού κορμού της Ελλάδας. Με κάποιο τρόπο, η Αθήνα πληροφορήθηκε στα τέλη Οκτωβρίου ότι έγινε βολιδοσκόπηση και της Άγκυρας, από πλευράς Λευκωσίας. Δεν γνωρίζω τη συνέχεια, αν δηλαδή παραδέχθηκε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης τη βολιδοσκόπηση ή όχι, πάντως απ’ εκεί και μετά το θέμα υποχώρησε. Μάλιστα, συνεργάτες του Προέδρου, υπό καθεστώς ανωνυμίας, είπαν ότι αυτές οι τοποθετήσεις ήταν «συναισθηματικές αντιδράσεις» του Προέδρου της Δημοκρατίας στην κατάρρευση της Διάσκεψης για την Κύπρο στο Κραν Μοντάνα.
Λουτ: δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις…
Ωστόσο, η «είδηση» από τις συναντήσεις της Τζέιν Χολ Λουτ με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη και τον Μουσταφά Ακιντζί δεν είναι το στοιχείο της πιθανής εξόδου από τις επικυρωμένες από το Σ.Α. του ΟΗΕ παραμέτρους της λύσης του Κυπριακού, αλλά ότι το συμπέρασμα της έμπειρης Αμερικανίδας διπλωμάτη είναι πως εξ όσων άκουσε δεν προκύπτει ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις που έθεσε ο γ.γ. του ΟΗΕ για την επανέναρξη της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων. Τα στοιχεία που έχουν διαρρεύσει από μέρους των Ηνωμένων Εθνών για το περιεχόμενο των συζητήσεων είναι ελάχιστα, ωστόσο, φαίνεται ότι η κ. Λουτ είπε με σαφήνεια στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ότι όσα άκουσε δεν της επιτρέπουν να μεταφέρει στον γ.γ. του ΟΗΕ την άποψη ότι οι δύο πλευρές είναι έτοιμες να ξεκινήσουν τη διαδικασία. Κάτι ανάλογο φαίνεται να είπε και στον Μουσταφά Ακιντζί.
Αναφορικά με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους, η συνάντηση με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου έγινε την περασμένη εβδομάδα, η συνάντηση με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά μετατίθεται για τα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου και στο ενδιάμεσο θα δει τους Βρετανούς και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στη συνάντηση Αναστασιάδη – Λουτ μεγάλο μέρος αναλώθηκε στο τι συνέβη στο Κραν Μοντάνα (λέγεται μάλιστα ότι η Αμερικανίδα του υπενθύμισε ότι ήταν παρών ο γ.γ. και γνωρίζει), ενώ την αποδοχή του πλαισίου Γκουτιέρες συνόδευαν κάποιοι από τους όρους της δήλωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας, στις 2 Μαΐου 2018. Υπήρχε μάλιστα και αναφορά στην ανάγκη εμπλοκής του Σ.Α. Η Λουτ αναμένεται να ενημερώσει τον γ.γ. αμέσως μετά την επιστροφή του από διακοπές, αυτή την εβδομάδα. Το πιθανότερο σενάριο είναι να υπάρξει διπλωματία του «πέρα – δώθε» (shuttle diplomacy) για να ξεκαθαριστούν οι απαντήσεις των πλευρών και κατά πόσο ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του Αντόνιο Γκουτιέρες.
Με δεδομένο το υψηλό πολιτικό κόστος για όλους τους εμπλεκόμενους – ιδίως μετά το ψήφισμα του Σ.Α. – αναμένεται ότι οδηγούμαστε σε πολλές διμερείς συναντήσεις στο περιθώριο της Γ.Σ. του ΟΗΕ, με αυξημένες πιθανότητες μιας ακόμη κοινής συνάντησης (τριμερούς) Γκουτιέρες – Αναστασιάδη – Ακιντζί στα τέλη Σεπτεμβρίου, για να λάβει ο γ.γ. από τους δύο ηγέτες τις δεσμεύσεις που επιθυμεί ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία. Πάντως, σαφή είναι τα μηνύματα ότι σε καμιά περίπτωση δεν υπάρχει πλέον ως εναλλακτική επιλογή η συνέχιση της περιόδου «προβληματισμού» και «περισυλλογής».
Ούτε σαφής ούτε αρνητική η Τουρκία
Τα μηνύματα που έρχονται από την Άγκυρα δεν είναι σαφή, αλλά δεν είναι και αρνητικά. Ένας κρίσιμος παράγοντας είναι η αλλοπρόσαλλη στάση της Τουρκίας και η επιδείνωση της σχέσης της με τις ΗΠΑ, που δεν ευνοεί τις «ήπιες πιέσεις» τις οποίες κατά καιρούς ασκούνταν προς την Άγκυρα για το Κυπριακό. Μία πλήρης κατάρρευση των σχέσεων (που οι Ισραηλινοί πιστεύουν ότι είναι θέμα χρόνου να συμβεί) πιθανότατα θα διαλύσει κάθε προσδοκία θετικής εμπλοκής της Τουρκίας στο Κυπριακό. Από την άλλη αρκετοί πιστεύουν ότι μετά τις εκλογές ο Ταγίπ Ερντογάν θα πρέπει να θέλει να βελτιώσει τις σχέσεις του με τη Δύση – και ιδίως την Ε.Ε. – καθώς ακόμη και η συνέχιση της σημερινής κατάστασης θα επιδεινώσει περαιτέρω την τουρκική οικονομία. Φαίνεται, επίσης, ότι και τα μηνύματα που έστειλε ο ίδιος ο Ταγίπ Ερντογάν ήταν θετικά. Στη συνάντησή του με τον Έλληνα πρωθυπουργό στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Τούρκος Πρόεδρος φέρεται να είπε στον Αλέξη Τσίπρα «αξιοποιήστε τον Ερντογάν για να λυθούν οι διαφορές στο Αιγαίο και στην Κύπρο». Ωστόσο, ένα στοιχείο που δεν διακρίνει τελευταία τον Τούρκο ηγέτη είναι η αξιοπιστία. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με πληροφορίες, υπάρχει συμφωνία μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών Κοτζιά και Τσαβούσογλου, για συζήτηση των θεμάτων της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Δεν υπάρχει, πάντως, επίσημη επιβεβαίωση και η επόμενη επίσημη συνάντηση των δύο υπουργών είναι καθορισμένη για τον Σεπτέμβριο, στο περιθώριο της Γ.Σ. του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.
Ασφυκτικό πλαίσιο από Σ.Α., ΟΗΕ και ΗΠΑ
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπό την πίεση των ΗΠΑ δημιούργησε ένα ασφυκτικό πλαίσιο για το Κυπριακό, στη διάρκεια της διαδικασίας υιοθέτησης του ψηφίσματος για την ανανέωση της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Στις 15 Οκτωβρίου θα πρέπει να υποβληθεί έκθεση από τον γ.γ. του ΟΗΕ για την αποστολή των καλών του υπηρεσιών και τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων της Τζέιν Χολ Λουτ. Στη συνέχεια μέχρι τις 10 Ιανουαρίου υπάρχει η έκθεση για την ΟΥΝΦΙΚΥΠ στην οποία επίσης ζητείται ενημέρωση για την εφαρμογή Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), που σημαίνει ότι θα πρέπει να αναμένεται κάποια στιγμή να ξεκινήσουν διαβουλεύσεις της Ελίζαμπεθ Σπέχαρ για ΜΟΕ. Η έκθεση της 15ης Οκτωβρίου αποτελεί και τη «Δαμόκλειο Σπάθη» για τις δύο πλευρές και ιδίως για την ελληνοκυπριακή, καθώς θεωρείται βέβαιη η συμπερίληψη στο επόμενο ψήφισμα άμεσης διασύνδεσης της πολιτικής διαδικασίας με μία στρατηγική εξόδου της Ειρηνευτικής Δύναμης, μαζί και με μία «συνολική αξιολόγηση» της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, που αποφύγαμε λόγω του ότι η αποστολή Λουτ ήταν σε εξέλιξη. Βέβαια, η Λευκωσία προετοιμάζεται για όλες τις πιθανότητες και κυβερνητική πηγή έλεγε ότι «υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από πολλές χώρες», χωρίς να δώσει περαιτέρω διευκρινίσεις. Αν και είναι σαφές πως η στάση των ΗΠΑ στο θέμα της ΟΥΝΦΙΚΥΠ δεν σχετίζεται με το Κυπριακό αλλά τη γενικότερη στάση της Ουάσιγκτον στο ζήτημα των ειρηνευτικών επιχειρήσεων και τον προσωπικό ρόλο της πρέσβεως Νίκι Χέιλι, υπάρχει ένα παράδοξο που προβληματίζει τους αναλυτές του Κυπριακού: «Πώς είναι δυνατόν, από τη μία να αναβαθμίζεται η Κύπρος ως στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ και από την άλλη να ασκούνται τέτοιες ισχυρές πιέσεις με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ;». Στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει απάντηση, ωστόσο η Λευκωσία αναμένει σύντομα περαιτέρω ενίσχυση των διμερών σχέσεων ΗΠΑ – Κύπρου. Το αν αυτές έχουν επιπτώσεις και στην αμερικανική στάση για το κυπριακό στο Σ.Α., παραμένει άγνωστο. Να θυμίσουμε πάντως ότι πέρυσι οι Αμερικανοί διασύνδεσαν τη συνάντηση Πενς – Αναστασιάδη με το «ναι» της Λευκωσίας στη Διάσκεψη του Κραν Μοντάνα.
Ένα επιπρόσθετο στοιχείο αβεβαιότητας παραμένει η σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας μετά τις κυρώσεις που επέβαλε η Ουάσιγκτον σε δύο Τούρκους υπουργούς. Αν η κρίση κλιμακωθεί και η Άγκυρα βάλει στο παιχνίδι τη Βάση του Ιντσιρλίκ, αυτό θα αλλάξει ολόκληρο το γεωστρατηγικό παιχνίδι στην περιοχή, καθιστώντας και το κυπριακό κομμάτι του.
