Του Απόστολου Κουρουπάκη
Την Τρίτη τα ξημερώματα, 5 Απριλίου, έφυγε από τη ζωή ο Σάββας Παύλου (1951-2016), ένας άνθρωπος που χωρίς ποτέ να το έχει επιδιώξει έγινε ένα πνευματικό σύμβολο για τον τόπο του, για την Κύπρο, που ήξερε πώς να την αγαπά με ανιδιοτέλεια και πώς να συνέχει γερά όλους τους κρίκους που τη συνδέουν με την Ελλάδα. Δεν μπορούσε να διανοηθεί μία Κύπρο λιγότερο ελληνική απ’ όσο επέτασσε η συνείδησή του, πάντοτε θεωρούσε την Κύπρο ένα κομμάτι της Ελλάδας, έτσι έζησε και έτσι έφυγε.
Η αγάπη του για την Ελλάδα αδιαμφισβήτητη, άδολη και ειλικρινής, αλλά συνάμα την έψαχνε συνεχώς και την αναζητούσε για να της σούρει τα εξ αμάξης για όλα όσα δεν έκανε για την Κύπρο, χωρίς να βρίσκει δικαιολογίες, χωρίς να καταφεύγει σε έωλα επιχειρήματα που ήξερε ότι είχαν άλλο σκοπό. Έψαχνε την Ελλάδα για να τη μαλώσει, όπως θα έψαχνε ένα παιδί τη δική του μάνα για να της θυμώσει για παραλείψεις και τιμωρίες που του είχε κάποτε επιβάλει. Ένα παιδί όμως πάντα αγαπά τη μητέρα του, έτσι και ο Σάββας πάντοτε αγαπούσε την Ελλάδα, που ως μητέρα συγχωρείται και πάντα το τέκνο της τη σέβεται, όσο κι αν έχει περάσει στην τρίτη εφηβεία.
Είχα την τύχη να τον γνωρίσω και εκείνες τις φορές που συζητήσαμε πάντοτε διαπίστωνα την αγάπη του για τα γράμματα, τις πολιτικές του ανησυχίες και το θάρρος του να λέει ό,τι ακριβώς πίστευε, χωρίς περιστροφές, χωρίς να θέλει να δείχνει πολιτικά ορθός. Αυτό, ωστόσο, δεν τον εμπόδιζε από το να ακούει τον συνομιλητή του και να συμφωνεί ή να διαφωνεί μαζί του.
Δεν ξεχνώ εκείνο το μεσημέρι, όταν χρειάστηκε να τον συναντήσω στο Κέντρο Ερευνών της Μονής Κύκκου, πριν από κάποια χρόνια. Του συστήθηκα και θέλοντας να «εξασφαλίσω» την εξυπηρέτηση, του είπα ότι με στέλνει ο τάδε φίλος του από την Αθήνα. Αμέσως κατάλαβα ότι αυτό δεν ήταν απαραίτητο, από τον Σάββα Παύλου δεν χρειαζόσουν τέτοιου είδους εξασφαλίσεις, ήταν εκεί για να βοηθήσει, να ρωτήσει τι κάνεις και με τι ασχολείσαι. Έχοντας εξυπηρετηθεί από τη Βιβλιοθήκη του Κέντρου, επέστρεψα στο γραφείο του για να τον ευχαριστήσω, και βρέθηκα να έχω στα χέρια μου τρεις από τις δουλειές του. Αμέσως μου έκανε εντύπωση ο τόμος που μου ενεχείρισε, «Σεφέρης και Κύπρος». Ξεφυλλίζοντάς τον αμήχανα, αφελώς του είπα «φαίνεται ότι έχετε κάνει πολλή δουλειά», η απάντησή του ήταν «κάνω ό,τι μπορώ, νομίζω θα βρεις διάφορα για τη δουλειά σου, δες το προσεκτικά, όμως». Κραταιός φιλόλογος, από αυτούς εκείνης της παλαιάς σχολής, που ήξερε γράμματα, τόσο απλά, τόσο κανονικά, γνώριζε όμως ότι δεν τα ήξερε όλα, άκουγε, συνέχιζε να μαθαίνει, ώς το τέλος. Κάπως έτσι τυχαία, πριν από έναν μήνα περίπου τον συνάντησα, και με πάθος ρωτούσε να μάθει για το μαρτύριο των 13 μοναχών της Καντάρας και για τις σχέσεις των Λατίνων με τον ντόπιο πληθυσμό. Τους άκουγε όλους, ίσως θα πρέπει τώρα να τον ακούσουμε πιο προσεκτικά κι εμείς.
Ο αρθρογράφος και σεφερικός Παύλου
Τολμηρός αρθρογράφος, έγραφε ό,τι ακριβώς τον εξέφραζε, δεν είχε μανιέρα, δεν είχε σκοτεινά επίπεδα στη σκέψη του, έγραφε ό,τι του έλεγε η συνείδησή του. Στον τόμο του «Εκεί, στις ομπρέλες… Αλεξίβροχα και αλεξίκακα κείμενα για την Κύπρο» (Λευκωσία 2012), συγκεντρώνεται η αρθρογραφία του στις ημερήσιες εφημερίδες της Κύπρου. Διαβάζοντας κάποιος τον τόμο αντιλαμβάνεται αμέσως ότι οι απόψεις του και οι θέσεις του δεν αλλοιώθηκαν, πίστευε ακράδαντα ότι στην Κύπρο πρέπει να διατηρηθεί το ελληνικό πνεύμα, να μην παρασυρθεί ο λαός της από Σειρήνες. Εκτός από το πολιτικό πνεύμα που διέπει τα άρθρα του, αποδεικνύεται ότι ήταν ένας φιλόλογος ολκής, ήξερε πού και πώς να τοποθετεί τις λέξεις και πώς να τις μετατρέπει σε σπινθήρες. Δίκαιος στις κρίσεις του, διαβασμένος, είτε διαφωνούσες είτε συμφωνούσες αναγνώριζες ότι είχε επιχειρήματα. Η απώλειά του, όπως άκουσα να λέγεται από ανθρώπους με ειδικό πνευματικό βάρος, θα φανεί σε μερικά χρόνια, όταν όλοι αντιληφθούμε ότι η «ηχηρή» του πένα έχει σωπάσει.
Η εντρύφησή του στη σεφερική ποίηση, αλλά και στη σεφερική Κύπρο είναι εκεί, καταγεγραμμένη και πλήρως εξαρτισμένη για όποιον ενδιαφέρεται να καταλάβει τι είναι για την Κύπρο ο Σεφέρης και τι η Κύπρος για τον Σεφέρη. Όπως γράφει και ο καθηγητής Θεοδόσης Πυλαρινός στην παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του Σάββα Παύλου, που δημοσιεύτηκε, τι ειρωνεία, την ημέρα της αποδημίας του στο περιοδικό «Διόραμα», «Σεφερικός ο Σάββας ο Παύλου, με ιδιόμορφη όμως σχέση: ομοιοπαθητικά κυπριακή, εμπνευσμένη από τη φιλόκυπρη πολιτεία του εμβληματικού ποιητή […] αλλά και αποδομητική σε χαρακτηριολογικό επίπεδο […]».
Ο Ερυθροτερμινθεύς Σάββας
Ο Σάββας Παύλου καταγόταν από την Κοκκινοτριμιθιά, γι’ αυτό και υπέγραφε ως Ερυθροτερμινθεύς. Είχε εκδώσει «Το επί πλέον» (Εκδόσεις Ύψιλον, 1999), «Σεφέρης και Κύπρος» (έκδοση των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, 2000), «Η πρώτη κίνηση» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004), «Γραμμή Λευκωσία-Αθήνα» (Εκδόσεις Κουκκίδα, 2007), «Αύριο κλάδεμα… » (Εκδόσεις Κουκκίδα, 2009), «Τα ομηρογηθή» (Εκδόσεις Κουκκίδα, 2012), «Εκεί, στις ομπρέλες…: Αλεξίβροχα και αλεξίκακα κείμενα για την Κύπρο» (Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2012, κατηγορία δοκίμιο/μελέτη), «Γραμμή Τόκυο-Μυκήνες» (Εκδόσεις Κουκκίδα, 2014). Το 2015 εξέδωσε την τελευταία του συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Φώναξε τα παιδιά» (Εκδόσεις Κουκκίδα).
