Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι ίσως μία από τις καλύτερες και πιο καλά δομημένες σωζόμενες αρχαίες τραγωδίες. Τα μηνύματα που περνάει αυτό το σοφόκλειο έργο είναι πολλαπλά, από τον έρωτα έως την πολιτική, από τους θεσμούς έως τις οικογενειακές σχέσεις και πώς αυτές λειτουργούν σε συνάρτηση με τα ειωθότα. Μία συμ-παράσταση τριών κρατικών θεάτρων, του Εθνικού Θεάτρου, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας και του Θεατρικού Οργανισμού, είναι από μόνη της εγγύηση για το θεατρικό αποτέλεσμα. Αυτό που θεωρώ προσωπικά σημαντικότερο είναι ότι η συμπαραγωγή θα διδαχθεί στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, σ’ έναν χώρο όπου ο αρχαίος λόγος ανήκει φυσικώ δικαιώματι. Σύμφωνα, λοιπόν, με πληροφορίες μας, η παράσταση «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, του Εθνικού Θεάτρου, του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού, σε νέα μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, θα παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, στην κατεχόμενη Αμμόχωστο, στις 28 Σεπτεμβρίου.
Η απόφαση αυτή είναι παρακινδυνευμένη και τίθεται βασανιστικά το ερώτημα, νομιμοποιείται ή όχι ο εισβολέας με μία τέτοια ενέργεια; Πέρυσι στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας παρουσιάστηκε η τραγωδία του Ευριπίδη «Ιππόλυτος» από τον ΘΟΚ, μία παράσταση η οποία ειδώθηκε μέσα από διαφορετικά πρίσματα και αναγνώστηκε κατά το δοκούν. Πολεμήθηκε η απόφαση, βγήκαν από τα θηκάρια σπαθιά και μαχαίρια, από τα συρτάρια σημαίες και λάβαρα. Προσωπικά δεν κατάλαβα πώς τάχα μου νομιμοποιείται ο κατακτητής, επειδή ανεβαίνει μία θεατρική παράσταση σε ένα θέατρο που βοά, στέκοντας, όμως, βουβό; Άραγε δεν νομιμοποιείται ο κατακτητής, όταν λειτουργούνται οι εκκλησίες και γεμίζουν τα προσκυνήματα; Δεν νομιμοποιείται ο εισβολέας, όταν κάποιος περνάει τα οδοφράγματα; Φυσικά και δεν νομιμοποιείται, δεν νομίζω ότι ένας σώφρων νους δίδει άφεση στα όσα ανόσια συνέβησαν, ωστόσο, ο δύο φορές σκεπτόμενος θα θέλει να πάει παρακάτω τη σκέψη του, όσο δύσκολο και αν είναι να αντιμετωπίσει τα χαλάσματα που θα αντικρίσει ή τις σκληρές μνήμες. Μοναδική επιφύλαξη είναι η κατάσταση του μνημείου, εάν μπορεί δηλαδή να φιλοξενήσει τις χιλιάδες κόσμου που θα συρρεύσουν, χωρίς να πληγεί ακόμη περισσότερο.
Οι αντιδράσεις όλων όσων δεν επιθυμούν το ανέβασμα της παράστασης είναι απολύτως κατανοητές, ναι, εδώ και 41 χρόνια οι ανασκαφείς του χώρου αυτού και άλλων πολλών σε ολόκληρη τη βόρεια κατεχόμενη Κύπρο ανασκάπτουν παράνομα, δουλεύουν μία γη που δεν νομιμοποιούνται να δουλέψουν, τουλάχιστον κατ’ αυτόν τον λάθρο τρόπο, αλλά πώς αλλιώς πάρεξ του πολιτισμού θα ενωθούν τα διεστώτα; Με τέτοιες πράξεις δίνεις ζωή σε χώρους όπου δεν χωρούν οι διελκυστίνδες, δεν είναι ιππόδρομος. Ναι, ο τόπος είναι κατεχόμενος, αλλά το πνεύμα είναι ελεύθερο, ναι ίσως να χρειαστούν διατυπώσεις, αλλά είναι καλύτερο να ξεχάσεις και οι μνήμες να φεύγουν μαζί με όσους τις κουβαλούν. Οπωσδήποτε είναι μία δύσκολη εξίσωση για δυνατούς λύτες όλο αυτό, αλλά οι πολιτικοί μάλλον δεν ξέρουν καλά μαθηματικά και τα νομικά εγχειρίδια είναι περίπλοκα, ο πολιτισμός όμως είναι η πόλη, είναι οι κάτοικοί της, ας επενδύσουμε λίγο παραπάνω σε αυτόν και μόνο να κερδίσουμε έχουμε.
Η πολιτική «Αντιγόνη»
Πρόκειται για ένα έργο βαθιά πολιτικό, στο οποίο δύο κοσμοθεωρίες έρχονται αντιμέτωπες μεταξύ τους. Ο ανθρώπινος και ο θείος νόμος, η υποταγή στα νομικά θέσμια και η υποταγή στις ηθικές υποχρεώσεις του ατόμου. Αυτές είναι μερικές μόνο από τις πτυχές τις οποίες πραγματεύεται το έργο. Στην «Αντιγόνη» εγκωμιάζεται η δύναμη του ανθρώπου, ότι κατάφερε να υποτάξει τη φύση, αλλά και να συμβιώνει με άλλους ανθρώπους, να θεσπίζει νόμους και να επιτάσσει ηθικές αρχές, αλλά δεν κατάφερε να υποτάξει το προσωπικό συμφέρον του και άλλοτε ρέπει προς το καλό και το δίκαιο, και γίνεται υψίπολις και άλλοτε προς το κακό και το άδικο και γίνεται άπολις. Μία από τις πιο εντυπωσιακές και σημαντικές στιγμές του έργου είναι όταν ο Αίμωνας ορθώνει το ανάστημά του μπροστά στον πατέρα του Κρέοντα και του λέει «Μην έχεις μόνον έναν τρόπο να σκέφτεσαι, πως ό,τι λες εσύ και τίποτε άλλο δεν είναι ορθό, γιατί όποιοι το νομίζουν, πως μόνοι αυτοί είναι φρόνιμοι, ή πως έχουν ή γλώσσα ή πνεύμα που δεν έχουν άλλοι, αυτοί αν τους ξεψαχνίσεις θα βρεθούν εντελώς άδειοι μα ένας άνθρωπος και σοφός να είναι, δεν είναι ντροπή του να μαθαίνει πολλά.
Είναι βασικό αυτό που μας διδάσκει ο Αίμονας, να ακούμε τον άλλο, να συζητάμε για να πάμε παρακάτω, αφού μόνος του κανείς δεν έχει δίκιο. Είναι επίσης σημαντικό να δούμε πώς η τραγωδία αυτή του Σοφοκλή μπορεί να μας διδάξει, διδασκόμενη στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, άραγε γιατί να είμαστε ή ο Κρέων ή η Αντιγόνη. Οι δύο αυτοί ήρωες της τραγωδίας υπερασπίζονται ο καθένας με απόλυτο τρόπο τις θέσεις του, καταλήγοντας και οι δύο να γίνονται «άπολις», υβριστές δηλαδή της πόλης τους. Ο καταληκτικός λόγος της τραγωδίας είναι νομίζω αυτό που πρέπει εν κυμβάλοις να ακουστεί στα πέρατα ως τον Ακάμα και ως την Άκρα της Καρπασίας «Η φρόνηση είναι της ευδαιμονίας το πρώτο, […] Τα μεγάλα τους τα λόγια οι ξυπασμένοι με μεγάλα τα πλερώνουνε χτυπήματα για να βάλουν στα γεράματά τους γνώση». Η αφροσύνη του Κρέοντα εξέλιπε τον οίκο του, ακόμα και όταν μετάνιωσε για τις αποφάσεις του, ήταν αργά πια. Δεν είναι καιρός να δούμε πώς οι άνθρωποι αυτού του τόπου θα πάψουν να ονομάζονται είτε Ετεοκλής είτε Πολυνείκης;
