Kathimerini.com.cy
Ένα διαχρονικό ερώτημα το οποίο ταλανίζει συχνά όσους ασχολούνται με γλώσσες και του οποίου η απάντηση βρίσκεται κρυμμένη στη μελέτη των βασικών αρχών της γλωσσολογίας.
Τι σημαίνει ανώτερη γλώσσα και με ποια κριτήρια μπορεί να το προσδιορίσει κάποιος; Αν το κριτήριο είναι ποσοτικό, η απάντηση είναι ότι κανένας δεν μπορεί να καθορίσει τον ακριβή αριθμό των λέξεων μιας γλώσσας και άσκοπα θα έμπαινε σε τέτοιο κόπο. Όσον αφορά στην ελληνική, την περιβάλλουν μύθοι ότι αποτελείται από εκατομμύρια λέξεις.
Τα διλήμματα που έχει να αντιμετωπίσει κανείς είναι αν πρέπει να εκλάβει ως διαφορετικές λέξεις όλους τους λεκτικούς τύπους ενός λήμματος (π.χ. ο άνθρωπος, του ανθρώπου κτλ) ή, σε περίπτωση που θεωρήσει την αρχαία και τη νέα ελληνική ως ενιαία, αν θα προσλάβει ως δύο ξεχωριστές λέξεις, αυτές με ίδιο σημαινόμενο αλλά διαφορετικό σημαίνον (π.χ. βασιλεύς και βασιλιάς). Ακόμη, προβληματικό ως προς την καταμέτρηση των λέξεων θεωρείται το γεγονός ότι εύκολα μπορεί κανείς να πλάσει μια νέα λέξη και να την εντάξει στο γλωσσικό θησαυρό της ελληνικής, δημιουργώντας έτσι άπειρα λεξικά λήμματα. Τέλος, όπως αναφέρει και ο Ν. Σαραντάκος, θα μπορούσαμε να έχουμε δισεκατομμύρια λέξεις αν προσμετρούσαμε ως ξεχωριστές λέξεις τον κάθε αριθμό!
Το κριτήριο της αρχαιότητας μιας γλώσσας και πάλι θα δημιουργούσε προβλήματα. Ως «επιχείρημα» ανωτερότητας της ελληνικής προβάλλεται η αρχαιότητά της: από τα χρόνια του Ομήρου. Όμως, ποιος μιλά σήμερα αρχαία ελληνικά; Μπορεί η νέα ελληνική να αποτελεί μετεξέλιξη της αρχαίας, ωστόσο, αμφότερες δεν παύουν να αποτελούν δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα με ξεχωριστή φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη αλλά και ξεχωριστό λεξιλόγιο. Η γλώσσα που μιλούμε δεν είναι η αρχαία, ασχέτως εάν κάποια μεμονωμένα στοιχεία έχουν διατηρηθεί, αλλά η νέα ελληνική, μία νέα μορφή της ελληνικής όπως λέει και το όνομά της.
Συχνά, επίσης, γινόμαστε μάρτυρες ασαφών και ανυπόστατων επιχειρημάτων υπέρ της ανωτερότητας της ελληνικής. «Τα ονόματα της ελληνικής είναι κλιτά, ενώ της αγγλικής όχι», «η ελληνική έχει ονοματικά γένη», είναι μερικά τα οποία ακούμε συχνά. Κάθε γλωσσική ποικιλία αποτελεί ένα μοναδικό και ιδιαίτερο σύστημα με συγκεκριμένη δομή. Λόγου χάρη, η ουγγρική γλώσσα περιέχει 18 διαφορετικές γραμματικές πτώσεις σε αντίθεση τις 4 της ελληνικής ενώ η φινλανδική περιέχει περίπου 80 λέξεις που σχετίζονται με ταράνδους: π.χ. čoavjjet είναι ο έγκυος θηλυκός τάρανδος ενώ čoavččis ο θηλυκός τάρανδος που έχει χάσει το νεογνό του αργά την άνοιξη. Θα πρέπει να υπάρχει στο μυαλό ότι η γλώσσα φτιάχνεται από τους ομιλητές της και εξυπηρετεί τις επικοινωνιακές τους ανάγκες λαμβάνοντας υπόψη το κοινωνικό πλαίσιο.
Κάποιοι άλλοι ταυτίζουν την «ανωτερότητα» μιας γλώσσας με τη δυσκολία εκμάθησής της. Όσο πιο δύσκολη είναι μια γλώσσα τόσο πιο ανώτερη είναι, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους. Η έννοια της «δύσκολης» γλώσσας είναι καθαρά υποκειμενική και εξαρτάται από βιολογικούς, ψυχολογικούς και πρακτικούς παράγοντες καθώς επίσης και από το γλωσσικό συγκείμενο που κουβαλά ο μανθάνοντας.
Το κύρος του ελληνικού πολιτισμού και η παράλληλη συμπόρευσή του με τη γλώσσα, δημιουργούν ψευδαισθήσεις περί ανωτερότητας της ελληνικής οι οποίες απηχούν εθνικιστικά ιδεώδη. Οι εκφραστές της είναι κυρίως αδαείς περί γλώσσας οι οποίοι προβάλλουν αυθαίρετα μη γλωσσολογικά επιχειρήματα. Η γλωσσολογία υποστηρίζει την ισότητα των γλωσσών προβάλλοντας αντικειμενικά κριτήρια, καθαρά γλωσσολογικά. Οι διάφορες γλώσσες μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους σε συγκεκριμένα στοιχεία αλλά όχι ως προς τις ιδιότητες που συνιστούν αυτό που ονομάζουμε γλώσσα. Εν τέλει, όλες οι γλώσσες έχουν να συνεισφέρουν πολλά στην επιστήμη της γλωσσολογίας, είτε έχουν ένα φυσικό ομιλητή είτε εκατομμύρια.
Το γεγονός της αναγνώρισης της ισότητας των γλωσσών δεν πρέπει να συνάδει με την υποβάθμιση της μητρικής, στην περίπτωσή μας, της ελληνικής. Αντίθετα, μπορούμε να αισθανόμαστε περήφανοι για το ιδίωμα που μιλούμε και που το γνωρίζουμε καλύτερα από όλα τα άλλα, όντες ικανοί να μεταφέρουμε άρτια, σκέψεις, βιώματα και συναισθήματα.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Τμήματος Επιστημών Αγωγής (ειδ. Εκπαίδευση/Γλωσσολογία), Πανεπιστήμιο Κύπρου.
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
