Πολιτιστικές συνέργιες μεταξύ Κύπρου – Ιταλίας

Πριν από μερικές ημέρες η Έδρα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Παλέρμου Ιταλίας (Τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών), από κοινού με την Ελληνική Κοινότητα Σικελίας «Τρινακρία» και με τον Εκδοτικό Οίκο «Nostos – Edizioni La Zisa» προκήρυξαν τον Πρώτο Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος «Γιώργος Σεφέρης». Σκοπός του Διαγωνισμού, όπως μας είπε η νεοελληνίστρια Ines di Salvo, καθηγήτρια στην Έδρα, είναι η προώθηση και η διάδοση της Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίες στην Ιταλία και, παράλληλα, η προώθηση και η διάδοση της Σύγχρονης Ιταλικής Λογοτεχνίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Αποφασίστηκε, επίσης, να βραβευτεί εκτός Διαγωνισμού, μια εξέχουσα προσωπικότητα των Ελληνικών Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της. Ο τιμώμενος συγγραφέας για το 2017 θα είναι ο Κύπριος ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης.

Αυτό που ώθησε την Έδρα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας να προκηρύξει τον διαγωνισμό, μας είπε η κ. Di Salvo ήταν μία συζήτηση με έναν τολμηρό εκδότη του Παλέρμο, τον Davide Romano των εκδόσεων La Zisa, ο οποίος είχε ξεκινήσει μια σειρά μεταφράσεων από τα ελληνικά (Σεφέρης, Πατρίκιος, Βρεττάκος, Αλεξάνδρα Γαλανού, κτλ.), και με τον πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας, καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής Χαράλαμπο Τσολάκη. «Θεωρήσαμε ότι πρέπει να διοργανώσουμε κάποια εκδήλωση που να ευνοεί τη συνάντηση μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών εραστών της λογοτεχνίας, μιας και οι μεταφράσεις δεν αρκούν από μόνες τους για τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων». Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα του Διαγωνισμού που όχι τυχαία φέρει το όνομα του Γιώργου Σεφέρη, του πρώτου Έλληνα νομπελίστα. Μάλιστα, η καθηγήτρια Di Salvo μας είπε χαρακτηριστικά «ο Σεφέρης ήταν ο πρώτος Έλληνας ποιητής που διάβασα – και ερωτεύτηκα – τότε που ακόμη δεν ήξερα ελληνικά, στην ιταλική μετάφραση του Filippo Maria Pontani. Χάρη στον Σεφέρη έγινα μάλλον νεοελληνίστρια». Οι διαδικασίες ξεκίνησαν μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, ζητώντας από την κ. Άννα Λόντου την άδεια να αφιερωθεί ο διαγωνισμός στον πατέρα της.

Η κυπριακή λογοτεχνία, περιορίζεται σε ένα στενό κύκλο ειδικών

Είναι άραγε γνωστή είναι η ελληνόφωνη λογοτεχνία (Κύπρου και Ελλάδας) στην Ιταλία; Απ’ ό,τι μας είπε η κ. Di Salvo η κυπριακή λογοτεχνία περιορίζεται σε ένα στενό κύκλο ειδικών, η ιταλική intellighenzia αγνοεί παντελώς την ελληνική λογοτεχνία και με λίγες εξαιρέσεις (λ.χ. η περίπτωση Μάρκαρη) οι ίδιες μεταφράσεις από τα ελληνικά ούτε κυκλοφορούν ούτε πουλιούνται. Μάλιστα, μας ανέφερε το χαακτηριστικό παράδειγμα της Feltrinelli που είχε δημοσιεύσει μετάφραση της «Φόνισσας» του Παπαδιαμάντη, και όταν η καθηγήτρια αποφάσισε να τη διδάξει και ζήτησε από τους φοιτητές να την προμηθευτούν ως βοήθημα έμαθαν ότι δεν μπορούσαν να τη βρουν, διότι ο εκδοτικός οίκος είχε αποσύρει από την αγορά όλα τα απούλητα αντίτυπα και τα είχε καταστρέψει, για να μπορέσει να ξαναχρησιμοποιήσει τουλάχιστο το χαρτί!

Δυσκολίες για τα Τμήματα Νεοελληνικών Σπουδών

Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα τμήματα όπως η Έδρα Νεοελληνικών Σπουδών ρωτήσαμε και η απάντηση ήταν άμεση, «Είναι τεράστιες. Στα Ιταλικά Πανεπιστήμια εφαρμόζεται τελευταίως ένα σύστημα που προβλέπει ότι, στις δέκα θέσεις που αδειάζουν, μόνο δύο προκηρύσσονται, και αυτό όχι σε τοπικό, αλλά σε εθνικό επίπεδο. Οι καθηγητές των Νεοελληνικών, που τα χρόνια του ’80 ήμασταν περίπου τριάντα, έχουμε παραμείνει, σε όλες τις βαθμίδες, επτά. Στην Ευρώπη οι Έδρες κλείνουν, όπως είναι γνωστό, η μία μετά την άλλη, λόγω έλλειψης κονδυλίων, πρόβλημα που έχουμε, βέβαια, κι εμείς. Ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης έχει κι αυτός γίνει όνειρο: περιορίζομαι να πω ότι, για τον σκοπό αυτό, είχα φέτος στη διάθεσή μου το φοβερό ποσών των 340 ευρώ! Πρόκειται, δηλαδή, για καθημερινή μάχη». Δεν υπάρχουν όμως ενθαρρυντικά σημάδια για τόνωση αυτών των Σπουδών; «Ναι, φυσικά και αυτό είναι κάτι που μας δίνει κουράγιο. Το ιταλικό Υπουργείο Παιδείας, νομοθέτησε πρόσφατα την εισαγωγή των Νεοελληνικών στα Λύκεια της χώρας. Προς το παρόν στα Λύκεια μας δεν υπάρχει, βέβαια, καμία έδρα, αλλά σε βάθος χρόνου, αν καταφέρουμε ο νόμος αυτός να εφαρμοστεί (πράγμα και αυτό όχι ιδιαίτερα εύκολο, που προϋποθέτει μακροχρόνια και περίπλοκη διαδικασία), θα έχουμε εξασφαλίσει συγχρόνως μια κάποια διάδοση του νεοελληνικού πολιτισμού και τη σωτηρία των νεοελληνικών σπουδών, αφού οι μελλοντικοί καθηγητές πρέπει να είναι πτυχιούχοι Τμήματος Ξένων Γλωσσών, με ειδίκευση, βέβαια, στα νέα ελληνικά».

Η κρίση στην Ελλάδα, αλλά και στην Κύπρο έχει επηρεάσει τις συνεργασίες με τα ελληνικά και τα κυπριακά ιδρύματα/υπουργεία σε θέματα πολιτισμού/παιδείας, η επόμενη ερώτησή μου; «Η συνεργασία με τα ιδρύματα, και ιδιαίτερα με τα Πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Κύπρου είναι, θα έλεγα, άριστη και πραγματοποιείται με διάφορους τρόπους: προγράμματα Erasmus, διοργάνωση συνεδρίων και συνδιοργάνωση ερευνητικών προγραμμάτων, συμμετοχή των φοιτητών σε εκπαιδευτικά προγράμματα, κτλ.». «Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν εμπλέκονται τα Υπουργεία», συμπληρώνει η κ. Di Salvo, «Το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας μας χρηματοδοτούσε βέβαια πριν από την κρίση τακτικά. Όλα αυτά έχουν σταματήσει, ελπίζω όχι οριστικά, εδώ και χρόνια, ούτε κι εμείς, από σεβασμό προς τον ελληνικό λαό, ζητάμε ή απαιτούμε κάτι. Συνεχίζει όμως να μας στέλνει αποσπασμένο καθηγητή Λυκείου για τις ανάγκες της Έδρας, και γι’ αυτό είμαστε ιδιαίτερα ευγνώμονες, αφού, αυτή τη στιγμή, οι αποσπασμένοι καθηγητές στην Ιταλία είναι μόνο δύο. Το δε Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου μάς έχει προσφέρει, μέχρι τώρα, μια μικρή βοήθεια (μέσω του Πανεπιστημίου Αθηνών) για να λάβουν μέρος οι φοιτητές μας στην καθιερωμένη εκπαιδευτική αποστολή στην Κύπρο, και τίποτα παραπάνω».

Τα ελληνικά γράμματα και σπουδές στο εξωτερικό έχουν μέλλον άραγε; «Το όνειρό μου είναι όταν η Έδρα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Παλέρμο κλείσει τα 100 χρόνια λειτουργίας, το 2031, (την ίδρυσε, το 1931, ο αείμνηστος Bruno Lavagnini, που τον διαδέχτηκε ο δάσκαλός μου καθ. Vincenzo Rotolo, ο οποίος είναι, εκτός των άλλων, ένας από τους ιδρυτές του Πανεπιστημίου Κύπρου), να διοργανώσει τις εκδηλώσεις για την επέτειο αυτή κάποιο από τα παιδιά που με τόση αγάπη και τόση προσήλωση μας παρακολουθούν εδώ και χρόνια».

Άρωμα Κύπρου στην Τεργέστη

Πριν από έναν μήνα διοργανώθηκε με επιτυχία για 9η συνεχή χρονιά η ετήσια πολιτιστική εκδήλωση «Ημέρες Κυπριακού Πολιτισμού στην Ιταλία». Οι εκδηλώσεις έλαβαν χώρα από τις 17 έως τις 19 Οκτωβρίου στην Τεργέστη και είχαν τίτλο «Διαβάσματα και ταξίδια, ένα οδοιπορικό ανάμεσα σε Κύπρο και Τεργέστη. Ο καφές ως Αγορά συναντήσεων». Η πρόεδρος του Συνδέσμου Κυπρίων Ιταλίας ΝΗΜΑ, κ. Αλεξάνδρα Ζαμπά μάς είπε ότι η εκδήλωση υποστηρίχθηκε από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και τελούσε υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ιταλία, της Περιφέρειας Friuli Venezia Giulia, του Δήμου Δερύνειας, του Δήμου Τεργέστης και του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Τεργέστης. Μάλιστα, η κ. Ζαμπά δήλωσε ότι οι φετινές εκδηλώσεις εμπλουτίστηκαν με δράσεις που αφορούσαν την κουλτούρα του καφέ. Το Μουσείο Καφέ της Τεργέστης αδελφοποιήθηκε με το Κυπριακό Λαογραφικό Μουσείο της Δερυνείας, και στόχο να διαδοθεί ο κυπριακός πολιτισμός στην Ιταλία. Η κ. Ζαμπά τόνισε ότι ευρύτερος σκοπός της αδελφοποίησης είναι η φιλική προσέγγιση των δύο χωρών που θα οδηγήσουν σε περαιτέρω πολιτιστικές ανταλλαγές και σύσφιξη σχέσεων ανάμεσα στους δύο λαούς. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων έγινε και η αδελφοποίηση του Γυμνασίου «Άγιος Στυλιανός» της Λευκωσίας με το Δημόσιο Λύκειο σλοβενικής γλώσσας «France Preseren» της Τεργέστης. Το πεδίο δραστηριοποίησης του Συνδέσμου έχει ευρείς ορίζοντες έτσι έγινε και μία τρίτη αδελφοποίηση μεταξύ των Κέντρων Ημερήσιας Ψυχικής Φροντίδας της Τεργέστης και του Κέντρου Ημερήσιας Ψυχικής Φροντίδας Boemondo της Ρώμης, και να σημειωθεί ότι από την Κύπρο συμμετείχε το Ψυχιατρείο της Αθαλάσσας στη Λευκωσία.

Οι εκδηλώσεις στην Τεργέστη ήταν ποικίλες και συμπεριελάμβαναν ανάγνωση ποιημάτων Τριεστίνων και Κυπρίων συγγραφέων με θέμα τον καφέ και μουσική Κύπρου στο θρυλικό καφέ των Ελλήνων, το «Caffè Tommaseo», αλλά και μουσική από τον Κύπριο μουσικό Χρίστο Χειμωνίδη, που ερμήνευσε μουσικά κείμενα απο το Βιζάντιο, Μικρά Ασία μέχρι τη Κύπρο στο περίφημο Caffè degli Specchi. Επίσης, έγινε παρουσίαση της Τετάρτη, 19 Οκτωβρίου και ώρα 18.30, παρουσίαστηκε η ποιητική ανθολογία με τίτλο «Poesie di Frontiera» (Συνοριακά Ποιήματα) απο το εργαστήριο της Αλεξάνδρας Ζαμπά στο Κέντρο Ημερήσιας Ψυχικής Φροντίδας Boemondo της Ρώμης που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις LVF στο Caffè San Marco. Οι Τεργεστίνοι ποιητές Claudio Grisancich και Sandro Pecchiari διδιάβασαν ποιήματα από την ανθολογία. Φυσικά, σε όλες τις παραπάνω εκδηλώσεις την τιμητική τους είχε ο καφές, έτσι όλοι όσοι έλαβαν μέρος απόλαυσαν τεργεστίνικο και κυπριακό καφέ, προετοιμασμένου με τη μέθοδο Ibrik.