ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Πώς προφέρονταν τα φωνήεντα στα αρχαία ελληνικά;

ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*

Η αρχαιοελληνική προφορά των φθόγγων διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από την αντίστοιχη νεοελληνική. Όλο αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο των μεταβολών που υφίσταται μια γλώσσα στο πέρασμα του χρόνου που εύλογα δεν αφήνει ανεπηρέαστη τη φωνολογία και τη φωνητική της.

Η αρχαία ελληνική γλώσσα εμφανίζεται σε διάφορες μορφές ανάλογα με την  εποχή (π.χ. αρχαία ελληνική 800-300 π.Χ., ελληνιστική κοινή 330 π.Χ. – 330 μ.Χ. κ.ά.) και απαρτίζεται από μία πληθώρα διαλέκτων (π.χ. αιολική, δωρική, αττική κ.ά.). Θα ασχοληθούμε με την προφορά των φωνηέντων της αττικής διαλέκτου που συνιστά μία από τις σημαντικότερες αρχαιοελληνικές διαλέκτους η οποία μελετάται, μάλιστα, στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γραφή τότε ήταν μεγαλογράμματη χωρίς κανέναν τόνο ή κανένα πνεύμα που να δηλώνει την ακριβή προφορά της λέξης.

Αν προσέξει κανείς σε αρχαία ελληνικά κείμενα, θα δει τα πρόβατα να βελάζουν με το «βη βη», με περισπωμένη, αντί του νεοελληνικού «μπεε μπεε». Τι συμβαίνει; Άλλαξαν ήχο τα ζώα. Όχι βέβαια, ο ήχος των προβάτων ήταν ανέκαθεν ο ίδιος. Η απάντηση βρίσκεται στο ότι τα αρχαιοελληνικά γραφήματα αντιστοιχούσαν σε άλλη προφορά σε σχέση με τα νεοελληνικά: το β προφερόταν στα αρχαία ως /b/ (μπ) και το η /e:/ (εε).

Η αττική διάλεκτος απαρτιζόταν από 5 βραχέα και 7 μακρά φωνήεντα που απεικονίζονταν με 9 γραφήματα: α, ι, υ, ε, ει, ο, ω, η και ου. Τα γραφήματα α, ι, υ συναντιόνταν σε βραχεία και μακρά διάρκεια και αντηχούσαν στους φθόγγους /a/, /i/ (βλ. αγγλικό hit), /y/ (βλ. γαλλικό lune = φεγγάρι) και /a:/, /i:/ (βλ. αγγλικό heat), /y:/. Με το γράφημα ε αντιπροσωπευόταν το βραχύ φωνήεν /e/ ενώ με το γράφημα ει το μακρό φωνήεν /e:/. Το γράμμα ο αντιστοιχούσε στη βραχεία προφορά /ο/ ενώ το γράφημα ω ήταν ανάλογο της προφοράς του βραχέος φωνήεντος /ɔː/ (βλ. αγγλικό thought). Τέλος, τo γράφημα η αναλογούσε στο μακρό φωνήεν /ɛː/ (ένα «εε» δηλαδή όπως το /ε/ στο αγγλικό bed) ενώ το ου ήταν αντίστοιχο του μακρού /ο:/.

H σύγκριση με τα νέα ελληνικά αποφέρει μια σωρεία φωνητικών και φωνολογικών διαφορών. Πρώτιστα, η διάκριση μακρών και βραχέων φωνηέντων δεν υφίσταται στην κοινή νέα ελληνική. Επίσης, το δίγραμμα ει δεν αντιπροσωπεύει, όπως θα περίμενε κανείς, το φωνήεν /i/ αλλά μια μακρά προφορά του νεοελληνικού /e:/ (π.χ. φέερω). Επιπρόσθετα, το γράφημα ω δεν προφερόταν ως /ο/ αλλά ως ένα φωνήεν που δεν υπάρχει στην κοινή νέα ελληνική και που περισσότερο μοιάζει με την προφορά των αγγλικών though, goat, το οποίο προφέρεται με πιο ανοικτό στόμα σε σχέση με το /ο:/. Το η, όπως αναμενόταν, θα αντιστοιχούσε στο φωνήεν /i/, ωστόσο, η προφορά του πλησίαζε σε αυτή ενός μακρού /ε:/ (εε) το οποίο προφέρεται με πιο ανοικτό στόμα σε σχέση με το /e:/. Ακόμη, το δίγραμμα ου δεν ήταν ανάλογο του ήχου /u/, όπως σήμερα, αλλά ενός μακρού /ο:/ (οο). Αξιοσημείωτη είναι, ταυτόχρονα, και η προφορά του υ η οποία δεν αντιστοιχεί σε κανέναν φθόγγο της νεοελληνικής. Η ύπαρξη της συγκεκριμένης προφοράς σύμφωνα με κάποιες πηγές, αποδεικνύεται βάσει της ύπαρξης λέξεων με ηχομιμητικά χαρακτηριστικά και οι οποίες αποδίδουν με ακρίβεια τον ήχο κάποιων ζώων π.χ. μυκώμαι (μουγκανητό βοοειδών), βρυχώμαι (ήχος των λιονταριών). Ο συγκεκριμένος ήχος υπάρχει σε πολλές γλώσσες σήμερα, ανάμεσά τους και στη γαλλική.

Έτσι, πιο κοντινό σημείο ανάμεσα στην αρχαία και τη νέα ελληνική είναι η γραφή παρά η προφορά. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν πρόφεραν τα αρχαία ελληνικά με τον ίδιο τρόπο που προφέρουμε εμείς τα νέα, το μόνο σίγουρο είναι ότι δύσκολα θα μπορούσε να καταλάβει ένας σύγχρονος κάποιον αρχαίο όταν μιλούσε.

*Υποψήφιος Διδάκτορας Τμήματος Επιστημών Αγωγής (ειδ. Εκπαίδευση/Γλωσσολογία), Πανεπιστήμιο Κύπρου

georgiou.georgos@ucy.ac.cy

Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις

 

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση