ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Κατά την πρόσφατη διάλεξή μου στα πλαίσια του μαθήματος «Αισχίνης», που διδάσκει ο Δρ. Ανδρέας Σεραφείμ στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, είχα την ευκαιρία να μιλήσω για την αναγκαιότητα αξιοποίησης μεθόδων ρητορικής κατά τη διδασκαλία των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, και ιδιαίτερα των γλωσσικών, στο σχολείο.
Με τον όρο ρητορική στο σχολείο εννοείται όχι απλώς η παράθεση της άποψης του μαθητή πάνω σε ένα θέμα αλλά, επίσης, η κριτική και δημιουργική σκέψη, η πρωτοτυπία των ιδεών, ο λεξιλογικός και εκφραστικός πλούτος καθώς και η χρήση επιχειρηματολογημένου λόγου για την υποστήριξη μιας θέσης. Είναι γεγονός πως στο σύγχρονο σχολείο η πλειοψηφία των μαθητών/τριών στερείται πολλά από τα πιο πάνω και έτσι η καλλιέργεια του «ρητορισμού» τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο θεωρείται κάτι περισσότερο από επιτακτική ανάγκη.
Πρώτιστα, για να μπορέσουν να καλλιεργηθούν οι μέθοδοι της σύγχρονης ρητορικής θα πρέπει το γλωσσικό μάθημα να ακολουθήσει μια μαθητοκεντρική πορεία, καθιστώντας τον μαθητή και την μαθήτρια επίκεντρο της παιδαγωγικής διαδικασίας. Ο διδάσκων ή η διδάσκουσα είναι καλό να ακολουθήσει τη σωκρατική-μαιευτική μέθοδο με την παράθεση ερωτήσεων στους μαθητές/ριες, ακολουθώντας μια επαγωγική πορεία στο μάθημα με στόχο την ενεργοποίηση της σκέψης και την αποφυγή μετάδοσης έτοιμης γνώσης. Στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, μία καλή μέθοδος είναι ο καταιγισμός ιδεών, με τους μαθητές/ριες να προσπαθούν ευφάνταστα να αποτυπώσουν πρωτότυπες ιδέες για ένα θέμα τις οποίες σημειώνει ο/η εκπαιδευτικός στον πίνακα. Το μάθημα είναι δυνατό να διδαχθεί βιωματικά με τη διοργάνωση παιγνιδιών υπόδυσης κάποιου ρόλου ή αναμετρήσεις με επιχειρήματα (ντιμπέιτς) στις οποίες οι μαθητές/ριες θα μπορούν να υποστηρίξουν τη θέση τους ή να αποκρούσαν τις θέσεις των αντιπάλων τους χρησιμοποιώντας επιχειρήματα. Παράλληλα, προτείνεται η συνεργατική μάθηση κατά την οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες εργάζονται σε ομάδες. Στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, ο λεξιλογικός πίνακας μπορεί να αξιοποιηθεί για τη διενέργεια προφορικών αφηγήσεων περιορίζοντας την πλήρη αφοσίωση στη γραμματική. Επιπρόσθετα, ο γραπτός λόγος δεν πρέπει να περιθωριοποιείται. Η προώθηση των τεχνικών δημιουργικής γραφής θεωρείται μία σημαντική παράμετρος που ενισχύει το ρητορικό γράψιμο. Ασκήσεις μετατροπής του προφορικού λόγου σε γραπτό και λεξιλογικές, υφολογικές και συντακτικές επαναδιατυπώσεις φράσεων επιτελούν τον πιο πάνω σκοπό.
Όλα τα παραπάνω έχουν να προσδώσουν μια πληθώρα από παιδαγωγικά οφέλη πέρα από την κατάκτηση ή ενίσχυση των ρητορικών δεξιοτήτων τις οποίες μπορεί να διατηρεί κανείς εφ’ όρου ζωής και να τις αξιοποιεί σε κάθε πτυχή του βίου. Αρχικά, οι μαθητές και μαθήτριες μυούνται στις αρχές του διαλογικού πνεύματος και μαθαίνουν πώς να δομούν ένα επιχείρημα. Επίσης, ανασχηματίζονται στάσεις απέναντι στα γλωσσικά μαθήματα εφόσον το «βαρετό» μάθημα των Νέων και το «δύσκολο» των Αρχαίων Ελληνικών γίνονται ενδιαφέροντα με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι επιδόσεις των μανθανόντων/ουσών σε αυτά. Ακόμη, η παιδεία αυτή ανταποκρίνεται στην αρχή της ισότητας αφού ακόμη και εσωστρεφή παιδιά μπορούν να λάβουν μέρος ενεργά στην παιδαγωγική διαδικασία. Με τη συνεργατική μάθηση οι μαθητές και μαθήτριες ενισχύουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες ενώ, γενικότερα, αποκτούν το θάρρος της έκφρασης της προσωπικής τους γνώμης. Τέλος, μαθαίνουν να δομούν με ευκολία τη σκέψη και τον λόγο τους και να αντιδρούν γρήγορα και ψύχραιμα σε κάθε λεκτική και διανοητική πρόκληση.
Η απουσία ρητορικού προφορικού και γραπτού λόγου στην εκπαίδευση είναι κάτι που βαραίνει όλες τις ομάδες συμφερόντων: υπουργείο, σχολείο, καθηγητές/τριες, γονείς, μαθητές/ριες με την τελευταία ομάδα, βέβαια, να λαμβάνει το μικρότερο μερίδιο ευθύνης. Η διδασκαλία των γλωσσικών μαθημάτων, και όχι μόνο, θα πρέπει να αποβάλει τον διδασκαλικό συντηρητισμό της και να μπορέσει να εντάξει μεθόδους που θα εντείνουν τη ρητορική ευφυία των μαθητών και των μαθητριών.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
