ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Γλώσσα κατά του θηλυκού γένους

ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*

Η γλώσσα αλλάζει με γοργούς ρυθμούς και αποτελεί τον καθρέφτη των κοινωνικών τάσεων, αντιλήψεων και συμπεριφορών. Σε παλαιότερες εποχές ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία ήταν ανύπαρκτος και περιοριζόταν μόνο στην ενασχόλησή της με τον «οίκο» και τις δουλειές του. Η γλώσσα δεν θα μπορούσε να μην απηχεί την «ανδρο-κυριαρχία» και να λειτουργεί σε κάθε επίπεδο (μορφολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό) υπέρ των ανδρών, παραγκωνίζοντας τη γυναικεία ύπαρξη.

Στις μέρες μας συμβαίνει κάτι παράδοξο και συνάμα αντιφατικό: προσπαθούμε με κάθε τρόπο να συνθλίψουμε τις διάφορες ανισότητες, όμως, η γλώσσα συνεχίζει να τονίζει την ισχύ του αρσενικού και να περιθωριοποιεί το θηλυκό. Το πλέον ανησυχητικό είναι πως ακόμα και το γυναικείο φύλο δέχεται τις περισσότερες φορές τον γλωσσικό σεξισμό που λειτουργεί υποτιμητικά και αντιδημοκρατικά σε βάρος του. Περνά, δηλαδή μια νοοτροπία υποτέλειας που διαιωνίζει έμφυλα στερεότυπα και σχέσεις εξουσίας.

Πιο κάτω θα εξετάσουμε τον γλωσσικό σεξισμό που υπάρχει τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο.
Στο μορφολογικό κομμάτι, στις περιπτώσεις των θηλυκών επαγγελματικών ο γλωσσικός σεξισμός είναι έκδηλος: η βουλευτής, η δικηγόρος, η αρχιτέκτονας με την έμφυλη διαφοροποίηση να γίνεται αντιληπτή από το άρθρο του ουσιαστικού. Σε άλλες περιπτώσεις κλιτά μέρη του λόγου που αναφέρονται σε άτομα θηλυκού και αρσενικού γένους διατυπώνονται με τη μορφολογική κατάληξη του αρσενικού π.χ. «Είστε προσκεκλημένοι στην εκδήλωση». Επιπλέον, φράσεις όπως: «Ο Αλέξανδρος και η Ερμιόνη είναι καλεσμένοι στην εκδήλωση» υποδηλοί και πάλι μία υπεροχή του αρσενικού φύλου με τη μετοχή να βρίσκεται τοποθετημένη σε γένος αρσενικό. Επιπρόσθετα, η ετυμολογία κάποιων λέξεων σχετίζεται με το αρσενικό φύλο άσχετα αν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε γυναίκες π.χ. η εταιρεία επανδρώθηκε (επί + άνδρας) με τις καινούριες υπαλλήλους, υιοθετώ (υιός + θέτω) ένα κορίτσι.

Πέρα από την καταπολέμηση των όποιων ανισοτήτων, η ανάγκη για σημασιολογική ακρίβεια θεωρείται, επίσης, μια σημαντική παράμετρος. Για τα θηλυκά επαγγελματικά έχει προταθεί η χρησιμοποίηση των εναλλακτικών δημοτικών τύπων π.χ. βουλευτίνα, δικηγορίνα, αρχιτεκτόνισσα κ.ά. οι οποίοι, όμως, είναι στιγματισμένοι ως «λαϊκοί» από την πλειονότητα των ομιλητών γι’ αυτό άλλωστε η χρησιμοποίησή τους σε επίσημο λόγο ή κείμενο είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Για αναφορές σε άτομα και των δύο φύλων μια καλή πρόταση είναι η χρησιμοποίηση και των δύο τύπων που αναφέρονται στα φύλα είτε σε αλφαβητική σειρά είτε εναλλάξ στον λόγο ή το κείμενο π.χ. «Είστε προσκεκλημένες και προσκεκλημένοι». Η χρησιμοποίηση του τύπου: «Είστε προσκεκλημένοι/ες» μπορεί να γίνει σε κάποιες περιπτώσεις προφορικού ή γραπτού λόγου, ωστόσο, αν πρόκειται για εκτενή λόγο ή εκτενές κείμενο είναι πιο δόκιμο να αποφευχθεί εφόσον το γεγονός της συνεχούς παράθεσης καθέτων γραμμών εντός λέξης είτε καθίσταται κουραστικό για τον ακροατή/αναγνώστη είτε οδηγεί στη δυσκολία πρόσληψης του νοήματος του λόγου/κειμένου. Η ρηματική φράση «είναι καλεσμένοι» της φράσης «Ο Αλέξανδρος και η Ερμιόνη είναι καλεσμένοι στην εκδήλωση» μπορεί να αντικατασταθεί με ένα άλλο ρήμα χωρίς να τροποποιείται το νόημα της φράσης π.χ. «Ο Αλέξανδρος και η Ερμιόνη έχουν καλεστεί στην εκδήλωση». Λέξεις οι οποίες ετυμολογικά αναφέρονται σε άνδρες μπορούν να αντικατασταθούν από άλλες συνώνυμές τους όταν αναφέρονται εκτός από άνδρες και σε γυναίκες π.χ. στελεχώνω αντί επανδρώνω, τεκνοθετώ αντί υιοθετώ.
Η υιοθέτηση της μη-σεξιστικής γλώσσας αποτελεί αδήριτη ανάγκη για μια κοινωνία που παλεύει για το «ίσο».

Πάντως, είναι εξαιρετικά δύσκολο κάποιος να αποδομήσει τη σεξιστική γλώσσα πλήρως, ακόμα κι αν είναι ενήμερος για το ζήτημα. Διότι, η γλώσσα αυτή βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στο γλωσσικό σύστημα και αποτυπώνεται αυθόρμητα από τους ομιλητές. Οι διάφορες γλωσσικές πολιτικές δεν θα μπορέσουν να βρουν πρόσφορο έδαφος για να μετασχηματίσουν τη σεξιστική γλώσσα σε γλώσσα ισότητας και δικαιοσύνης, εάν δεν επαναπροσδιοριστεί, πρωτίστως, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και αποβληθεί κάθε νοοτροπία που την καθιστά «κατώτερη» σε σχέση με τον άνδρα.

*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy 
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση

X