ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
(ΜΕΡΟΣ Α΄)
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Η γραμματική θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας και υπάρχει σε κάθε γλωσσικό αναλυτικό πρόγραμμα. Με τον όρο γραμματική εννοούνται περιγραφικά οι κανόνες της γλώσσας σε κάθε δομικό επίπεδο (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία) ενώ στο σχολικό συγκείμενο, ο όρος χαρακτηρίζει ρυθμιστικά τη χρήση συγκεκριμένων μορφοσυντακτικών κανόνων για τον σχηματισμό «ορθών» γραμματικά περιόδων σύμφωνα με αυτό που καθορίζεται ως πρότυπη γλώσσα. Η κατάκτηση της γραμματικής της μητρικής πραγματοποιείται με φυσικό τρόπο ήδη από την προσχολική ηλικία με την επαφή του παιδιού με τα γλωσσικά δεδομένα. Το γεγονός ότι, άτομα που δεν έλαβαν ποτέ εκπαίδευση μπορούν να επικοινωνούν επαρκώς, δημιουργεί το εύλογο ερώτημα της ανάγκης της διδασκαλίας της γραμματικής.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως δεν αρκεί να επικοινωνεί κανείς προφορικά ή γραπτά χρησιμοποιώντας τη γλώσσα που έχει κατακτήσει με φυσικό τρόπο. Απαιτείται η πρωτότυπη χρησιμοποίηση της γλώσσας, με αξιοποίηση της γλωσσικής γνώσης και μεταγνώσης, καθώς και η προσαρμογή της ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση. Επιπλέον, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η γλώσσα χαρακτηρίζεται από ελαστικότητα ώστε να αποκεντρωθούν οι αντιλήψεις περί της ύπαρξης ενός αυστηρά δομημένου συστήματος, μιας αδιαμφισβήτητης νόρμας. Επίσης, σημαντική παράμετρος θεωρείται η «ορθή» χρήση του γραπτού λόγου. Όλα αυτά μπορεί να τα επιτελέσει μόνο η διδασκαλία της γραμματικής δίνοντας επιπλέον ώθηση στην αναγκαιότητα για μόρφωση εκ μέρους των μαθητών αλλά και στην ανάγκη για ορθή διδασκαλία της γραμματικής εκ μέρους των εκπαιδευτικών.
Πρώτιστα, με τη διδασκαλία της γραμματικής οι μανθάνοντες μυούνται στις ιδιαίτερες δομές της γλώσσας (φωνολογικές, συντακτικές, μορφολογικές, σημασιολογικές) και αντιλαμβάνονται τις δια-δομικές σχέσεις ανάμεσα στα γλωσσικά επίπεδα (π.χ. πώς σχετίζεται η μορφολογία με τη σύνταξη: συμφωνία ρήματος-υποκειμένου). Πέρα από αυτά, καλλιεργούνται μεταγλωσσικές δεξιότητες, δηλαδή οι μαθητές μαθαίνουν να περιγράφουν και να αναλύουν όρους της γλώσσας (π.χ. Ο Λέανδρος παίζει: ο Λέανδρος είναι υποκείμενο του ρήματος). Μέσα από την εκμάθηση της γλώσσας και της μεταγλώσσας οι μανθάνοντες θα είναι σε θέση να αξιοποιούν τη γλώσσα δημιουργικά, απαλείφοντας ταυτόχρονα προκαταλήψεις για το γλωσσικό σύστημα με αποτέλεσμα τη δημιουργία θετικής στάσης για το γνωστικό αντικείμενο και την αύξηση της ακαδημαϊκής επίδοσης σε αυτό.
Επίσης, λόγω του ιδιαίτερου γλωσσικού συγκειμένου της Κύπρου (διδιαλεκτισμός) η διδασκαλία της γραμματικής θεωρείται ακόμα πιο επιτακτική. Το λεξιλόγιο της κοινής νέας ελληνικής, όπως επίσης και οι μορφοσυντακτικές δομές της, θα πρέπει να διδαχθούν ώστε ο διαλεκτόφωνος να μπορεί να επικοινωνεί άριστα στην κοινή νέα ελληνική σε μία προσπάθεια διατήρησης και ενίσχυσης της κοινής γλωσσικής και εθνικής ταυτότητας. Ωστόσο, πρέπει να γίνεται ορθή διαχείριση ώστε οι μαθητές να μην αισθανθούν υποδεέστεροι λόγω της διαλέκτου τους η οποία συνυπάρχει με την κοινή και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ορισμένες περιστάσεις επικοινωνίας.
Επιπρόσθετα, η διδασκαλία δεν πρέπει να είναι αυστηρά κανονιστική αλλά να καθιστά σαφές ότι η γλώσσα χαρακτηρίζεται από αποκλίσεις αλλά και ελεύθερες επιλογές. Στα Ελληνικά βρίσκουμε σε πολλές περιπτώσεις διπλούς τύπους π.χ. πονώ – πονάω, οι οποίοι χρησιμοποιούνται αναλόγως ύφους, περίστασης επικοινωνίας καθώς και συνήθειας ή προτίμησης του χρήστη χωρίς να στιγματίζονται ως «λάθη». Οι διπλοί τύποι δηλώνουν την αναγκαιότητα γραμματικής διδασκαλίας ούτως ώστε να καταστεί έκδηλη στους χρήστες της γλώσσας η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής ενός τύπου αλλά και να φανερωθούν οι αποκλίσεις που μπορεί να υπάρχουν σε σχέση με αυτό που είναι καθιερωμένο ως «ορθό». Η γλώσσα, έτσι, γίνεται κατανοητή ως συστηματικό σύνολο κανόνων που χαρακτηρίζεται, παράλληλα, από ελαστικότητα.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
