ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Η εβραϊκή γλώσσα ανήκει στην οικογένεια των σημιτικών γλωσσών (με άλλες συγγενικές γλώσσες την αραβική και την αραμαϊκή) και αποτελεί την επίσημη γλώσσα του κράτους του Ισραήλ με πάνω από 9 εκατομμύρια φυσικούς ομιλητές. Οι σημιτικές γλώσσες παρουσιάζουν κοινό λεξιλόγιο και κοινές γραμματικοσυντακτικές δομές γεγονός που τις καθιστά συγγενικές. Το αλφάβητο που χρησιμοποιείται για τη γραπτή απόδοση της εβραϊκής είναι το εβραϊκό που αποτελεί παραλλαγή του αραμαϊκού αλφαβήτου.
Η ιστορία της Εβραϊκής
Στην αρχαιότητα υπήρξε μία από τις πιο διαδεδομένες γλώσσες στα βασίλεια της Ιερουσαλήμ και της Ιουδαίας. Από τον 6ο αιώνα π.Χ., εποχή κατά την οποία οι Πέρσες εκδίωξαν τους Εβραίους από την Ιερουσαλήμ, η προφορική χρήση της βιβλικής εβραϊκής άρχισε να φθίνει με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί από άλλες εβραϊκές διαλέκτους, ανάμεσά τους και μια τοπική αραμαϊκή διάλεκτο (γλώσσα Ιησού). Το 70 μ.Χ. πραγματοποιήθηκε ο εκτοπισμός των Εβραίων της Ιερουσαλήμ από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία με αποτέλεσμα τον σταδιακό αφανισμό της προφορικής εβραϊκής, με τη γραπτή της μορφή, ωστόσο, να παραμένει. Άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτόν τον αφανισμό είναι το γεγονός ότι τα αραμαϊκά αποτελούσαν την επίσημη γλώσσα της Μέσης Ανατολής αλλά και το ότι τα αρχαία ελληνικά μεσουρανούσαν εκείνην την εποχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί Εβραίοι γνώριζαν τα αρχαία ελληνικά και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μετέφραζαν έργα από τα αρχαία στη γλώσσα τους.
Από τον αφανισμό στην αναβίωση
Τα εβραϊκά περιέπεσαν σε αχρησία ήδη από τον 1ο αιώνα μ.Χ. Ένα από τα πλέον εκπληκτικά στοιχεία αυτής της γλώσσας είναι ότι κατάφερε να αναβιωθεί έπειτα από 18 αιώνες προφορικής αχρησίας, και συγκεκριμένα τον 19ο αιώνα μ.Χ., αποτελώντας σήμερα τη μητρική γλώσσα εκατομμυρίων ομιλητών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούνταν στον καθημερινό προφορικό λόγο, εντούτοις ο κάθε Εβραίος γνώριζε ανέκαθεν να την αποδίδει γραπτώς. Η προσευχή και το διάβασμα της Βίβλου στα εβραϊκά αποτελούσε στοιχείο αδιαπραγμάτευτο για κάθε Εβραίο. Το αποτέλεσμα ήταν οι Εβραίοι να γνωρίζουν τη γραφή της γλώσσας παρά το γεγονός ότι η γλώσσα δεν χρησιμοποιούνταν προφορικά από ένα σημείο και έπειτα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τη χρήση των λατινικών από τους καθολικούς και των αρχαίων ελληνικών από τους Έλληνες στις μέρες μας. Η μόνη περίπτωση προσπάθειας χρήσης της εβραϊκής από τους Εβραίους ήταν όταν επιθυμούσαν να συνεννοηθούν με άλλους Εβραίους στην περίπτωση που αμφότερες οι πλευρές μιλούσαν μια διαφορετική γλώσσα.
Το κίνημα της «Εθνικής Αναγέννησης» με επικεφαλής τον ακτιβιστή γλωσσολόγο Ελίζερ Μπεν-Γιεχούντα συνέβαλε στην αναβίωση της προφορικής εβραϊκής γλώσσας με τη σύσταση το 1889 του «Συμβουλίου Εβραϊκής Γλώσσας». Κατά την περίοδο αναβίωσης της εβραϊκής, οι Εβραίοι μιλούσαν άλλες γλώσσες όπως λαντίνο (ισπανοεβραϊκά), γίντις (γερμανοεβραϊκά), ρωσικά και άλλες. Το γεγονός της μη χρήσης της εβραϊκής για αιώνες είχε ως αποτέλεσμα τη μη συμπερίληψη νεολογισμών στο λεξιλόγιό της. Ωστόσο, πολλές λέξεις-δάνεια έχουν παρεισφρήσει στο νέο-εβραϊκό λεξιλόγιο προερχόμενες τόσο από την εβραϊκή Βίβλο όσο και από άλλες γλώσσες. Επιπρόσθετα, αν και υπάρχει ένα χάσμα χιλιάδων χρόνων ανάμεσα στην αρχαία και τη νέα εβραϊκή, οι γλωσσικές διαφορές τους είναι πολύ λιγότερες σε σχέση με αυτές που υπάρχουν ανάμεσα στη νέα και την αρχαία ελληνική λόγω του «παγώματος» της χρήσης της εβραϊκής για αιώνες σε προφορικό επίπεδο. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του πρώτου πρωθυπουργού του Ισραήλ, Μπεν Γκουριόν, σε σχέση με τις μηδαμινές διαφορές αρχαίας και νέας εβραϊκής: «Αν ο Μωυσής επέστρεφε σήμερα και ζητούσε ένα κομμάτι ψωμί, θα μπορούσε κανείς ευθύς να τον καταλάβει».
Η εβραϊκή γλώσσα αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα σύγχρονης γλωσσικής αναβίωσης. Αυτό μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για «ανάσταση» κι άλλων γλωσσών που τείνουν να εξαφανιστούν από τον γλωσσικό χάρτη.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
