ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Πώς παράγουμε ομιλία;

ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*

Η ανατομική φύση του ανθρώπου επιτρέπει σε αυτόν να παράγει ομιλία. Πρακτικά δεν απαιτείται «μόχθος» για να επιτευχθεί, ωστόσο, εσωτερικά πληθώρα από όργανα «εργάζονται» και «συνεργάζονται» για την παραγωγή των φθόγγων. Ο κλάδος της γλωσσολογίας που ασχολείται με την παραγωγή της ανθρώπινης ομιλίας είναι αυτός της φωνητικής. Η παραγωγή της ομιλίας ξεκινά από τους πνεύμονες όταν ένα κύμα αέρα κινείται διαμέσου της φωνητικής οδού περνώντας από την τραχεία και τον λάρυγγα (εκεί βρίσκεται και αυτό που ονομάζουμε «μήλο του Αδάμ») με στόχο την εξωτερική απελευθέρωσή του από τη στοματική ή ρινική κοιλότητα.

Ο λάρυγγας περιλαμβάνει τις φωνητικές πτυχές (χορδές). Σε περίπτωση που οι πτυχές αυτές είναι ανοικτές, ο αέρας δεν εμποδίζεται και έτσι έχουμε την παραγωγή των άηχων συμφώνων (π.χ. /t/, /s/) Σε περίπτωση που ο αέρας βρίσκει εμπόδιο σε εφαπτόμενες πτυχές, τότε παράγονται τα ηχηρά σύμφωνα (π.χ. /γ/, /z/).
Στην παραγωγή των συμφώνων (άηχων ή ηχηρών) βοηθούν οι αρθρωτές (π.χ. γλώσσα, χείλη, δόντια κ.ά.) που βρίσκονται σε κάποιο σημείο της φωνητικής οδού παρεμποδίζοντας τον αέρα. Μαξιμαλιστικά μπορούμε να διακρίνουμε τα σύμφωνα της ελληνικής ανάλογα με τον τόπο άρθρωσης σε χειλικά, οδοντικά, φατνιακά, ουρανικά και υπερωικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχουν τόσο ενεργητικοί όσο και παθητικοί αρθρωτές όπου ο πρώτος συναντά τον δεύτερο για να επιτευχθεί η άρθρωση. Λόγου χάρη, για την παραγωγή των οδοντικών συμφώνων (π.χ. /θ/, /ð/) η άρθρωση γίνεται από την άκρη της γλώσσας και τα άνω μπροστινά δόντια.

Ο τρόπος άρθρωσης των συμφώνων ορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι αρθρωτές παρεμβάλλονται για να παράγουν τον ήχο (π.χ. πλησιάζουν πολύ ή λίγο μεταξύ τους, φράζουν σε κάποιο βαθμό ή εντελώς τη φωνητική οδό κ.ά.). Στην ελληνική υπάρχει η διάκριση των συμφώνων (μαξιμαλιστικό επίπεδο) σε κλειστά, τριβόμενα, πλευρικά και παλλόμενα. Για παράδειγμα, στα κλειστά σύμφωνα (π.χ. /p/) φράσσεται εντελώς η φωνητική οδός από τους αρθρωτές.
Έτσι, αν θέλει κάποιος να περιγράψει ένα σύμφωνο θα το πράξει βάσει της ηχηρότητάς του, του τόπου και του τρόπου άρθρωσής του, π.χ. το ελληνικό /s/ είναι άηχο, φατνιακό, τριβόμενο.

Τα φωνήεντα στις περισσότερες γλώσσες είναι ηχηροί φθόγγοι οι οποίοι διαφοροποιούνται μεταξύ τους από την ποιότητα και τη διάρκεια. Όσον αφορά την ποιότητα, δεν υπάρχει τόπος και τρόπος άρθρωσης όπως στα σύμφωνα αλλά αυτά διακρίνονται βάσει του ύψους της γλώσσας (αν βρίσκεται ψηλά, ενδιάμεσα, χαμηλά), της θέσης της γλώσσας (ποιο μέρος της βρίσκεται πιο ψηλά: πρόσθιο, κεντρικό, οπίσθιο) και της στρογγυλότητας των χειλιών (στρογγυλά, μη στρογγυλά). Για παράδειγμα, το ελληνικό φωνήεν /i/ χαρακτηρίζεται ως υψηλό (ή κλειστό), πρόσθιο, μη στρογγυλό επειδή η γλώσσα είναι ανεβασμένη, με το πρόσθιο μέρος της να είναι πιο ψηλά και τα χείλη να μην είναι στρογγυλά. Τα ακριβή ποιοτικά χαρακτηριστικά των φωνηέντων γίνονται ευκολότερα αντιληπτά με ακουστικές αναλύσεις.

Η μελέτη της παραγωγής της ομιλίας είναι εξίσου ενδιαφέρουσα και σημαντική μιας και μπορεί να ρίξει φως σε διάφορα ζητήματα. Για παράδειγμα, μπορεί να διαφωτίσει κατά πόσο συνδέεται η πρόσληψη των ήχων με την παραγωγή τους, ή ποια κοινωνιογλωσσολογικά χαρακτηριστικά μπορούν να μεταβάλουν την ομιλία. Η μελέτη της ομιλίας αποτελεί ένα διεπιστημονικό θέμα παρά μία καθαρά γλωσσολογική προσέγγιση. Συχνά ασχολούνται με αυτή ψυχολόγοι, παιδαγωγοί, ειδικοί παιδαγωγοί, φιλόλογοι, κοινωνιολόγοι κ.ά. εξετάζοντάς την πάντοτε υπό το πρίσμα της εκάστοτε επιστήμης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι συνεχείς έρευνες πάνω στο αντικείμενο θα φανερώσουν ακόμα περισσότερες πτυχές που αφορούν στην ανθρώπινη ομιλία.

*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy 
Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις

 

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση

X