Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η Μαρίνα Κατσαρή σπούδασε νηπιαγωγός, της άρεσαν τα παραμύθια, οι ιστορίες που ήθελαν να πουν κάτι, της άρεσε να ακούει ιστορίες από τη γιαγιά και τον παππού, οπότε κάνοντας τον δικό της κύκλο, έγινε αφηγήτρια παραμυθιών. Οι πρώτες σπουδές, λοιπόν, εγκιβώτισαν την αγάπη για τα παιδιά και τα παραμύθια. Στη συνέχεια σπούδασε δράμα και θέατρο στην εκπαίδευση, και έγινε θεατροπαιδαγωγός, το παραμύθι και η τέχνη της αφήγησής του είχε για τα καλά εδραιωθεί στην κοσμοθεωρίας της και σε αυτό τελικά αφιερώθηκε. Θέλησε να αναβιώσει, αν έσβησε ποτέ, την τέχνη της αφήγησης παραμυθιών, και το καταφέρνει. Η Μαρίνα Κατσαρή στο πλαίσιο των εργαστηρίων του Φεστιβάλ Φέγγαρος οργανώνει ένα περιεκτικό εργαστήρι αφήγησης και στο Φεστιβάλ θα εμφανιστεί με τους Ιρλανδούς Si Mohr Group με ιρλανδικές και κέλτικες ιστορίες διασκευασμένες από τη Μαρίνα Κατσαρή στα ελληνικά με συνοδεία ζωντανής κέλτικης μουσικής, κιθάρα και ακορντεόν. Η Μαρίνα Κατσαρή για δεύτερη φορά λαμβάνει μέρος στον Φέγγαρο και περιγράφει στην «Κ» ως μαγική «Είναι η δεύτερη φορά που πάω στον Φέγγαρο και είναι για εμένα είναι μια μαγική εμπειρία που συνεχίζεται». Στο εργαστήριο που θα γίνει στον Κάτω Δρυ οι συμμετέχοντες θα πρέπει να δουλέψουν με τον εαυτό τους, μας λέει, «Δεν είναι τόσο σημαντικό τι θα πω εγώ, αλλά πώς ο καθένας θα πάρει μια ιστορία και πώς θα τη δουλέψει μέσα του και ανάλογα με τη δική του αντίληψη, τα δικά του εργαλεία ή ακόμη και για την αγάπη του για το παραμύθι το τι ακριβώς θέλει να κερδίσει φεύγοντας από το εργαστήρι και να το εξελίξει», λέει η Μαρίνα. «Αυτό είναι που θα επιδιώξω φέτος είναι να ρωτήσω τον καθένα ξεχωριστά τι είναι αυτό που θέλει να κερδίσει και θα φροντίσω να δουλέψει πάνω σε αυτό καθ’ όλη τη διάρκεια του εργαστηρίου που είναι τριάντα ώρες, αρκετός χρόνος για να εμβαθύνει κάποιος», μας επισημαίνει.
Τι είναι όμως το παραμύθι; Μπορεί να διδαχθεί η αφήγηση; «αφηγούμαστε καθημερινά, σε κάθε μας στιγμή, ο καθένας αφηγείται με τον δικό του τρόπο και αυτό είναι που εγώ μέσω του εργαστηρίου επιζητώ, να βρει το άτομο που έχω απέναντί μου τον εαυτό του» και συνεχίζει «Το πιο σημαντικό δεν είναι τι θα μάθω εγώ σε όσους έρθουν στον Κάτω Δρυ, αλλά να ανακαλύψουμε όλοι μαζί ποιοι είμαστε, να αφεθούμε στη μαγεία της διήγησης». Πώς αφηγούμαστε όμως, υπάρχουν τεχνικές που με πολλή δουλειά θα μας κάνουν παραμυθάδες. Υπάρχουν εργαλεία που ο εκπαιδευτικός ή ο επαγγελματίας του λόγου μπορεί να ανασύρει και να χρησιμοποιήσει; «Πολλές φορές δεν γνωρίζουμε ότι έχουμε τα εργαλεία, και ότι μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε», λέει η Μαρίνα Κατσαρή. Ποια είναι αυτά τα εργαλεία, λοιπόν «είναι οι εκφράσεις του προσώπου μας, τα χέρια μας και ο τρόπος που τα κινούμε, ο τόνος της φωνή μας, η μιμική, η στάση του σώματός μας, άρα αν τα ενεργοποιήσουμε όλα, ή μέρος αυτών και συνειδητοποιήσουμε τη δυναμική που μας προσφέρουν σίγουρα θα δώσουμε στη διήγησή μας μια άλλη διάσταση, αρκεί να απελευθερωθούμε». Σε ποιους απευθύνεται το εργαστήριο είναι η επόμενη ερώτηση, «Σίγουρα όλοι όσοι αγαπούν το παραμύθι είναι ευπρόσδεκτοι. Από κει και πέρα όμως το εργαστήριο είναι χρήσιμο για εμψυχωτές ομάδων, για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, γιατί είναι ένα σπουδαίο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό να σταθεί στην τάξη του και να κερδίσει τους μαθητές του, που στην ουσία είναι το κοινό του». Αναρωτιέμαι αν υπάρχει διαφορά μεταξύ ηθοποιίας και αφήγησης; «Και οι δύο ειδικότητες/επαγγέλματα», μου λέει η Μαρίνα «καλούνται να υπηρετήσουν μια ιστορία. Ο αφηγητής έχει περισσότερο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, της αυθόρμητης δημιουργίας, ανάλογα με το κοινό, η ακόμα και ανάλογα της ιστορίας, μπορεί σε μία ιστορία να δει ότι μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει ένα στοιχείο του… σε κάθε του επίσκεψη στο παραμύθι μπορεί να δει και διαφορετικά πράγματα. Ακόμα και στο παγιωμένο παραμύθι, το δωμάτιο της γιαγιάς στην «Κοκκινοσκουφίτσα», ας πούμε, μπορεί σε κάθε μου επίσκεψη να παρατηρήσω και κάτι διαφορετικό, να δω κάτι που δεν είχα δει πριν», ενώ ο ηθοποιός; «νομίζω ότι είναι περισσότερο δεσμευμένος από το κείμενο, ο αυτοσχεδιασμός και η αλλαγή της ιστορίας είναι πιο δύσκολο να γίνουν από τον ηθοποιό».
Τα παραμύθια λένε αλήθειες
Τα παραμύθια είναι σημαντικά μου τονίζει σε κάθε ευκαιρία η Μαρίνα Κατσαρή «λέει αλήθειες που είναι κρυμμένες πίσω από ψέματα και οι
αλήθειες που λέει, ειδικά τα λαϊκά παραμύθια, εμπεριέχουν το απόσταγμα της σοφίας των λαών, άρα χωρίς να το καταλάβουμε μας δίνουν τη σοφία του κόσμου, και μας μαθαίνει πράγματα χωρίς διδακτισμούς», καταλαβαίνω ότι ακόμα και όπου υπάρχει διδακτισμός ο αφηγητής έχει τα περιθώρια να τον αμβλύνει, προκειμένου να μη θεωρηθεί από καθέδρας δάσκαλος, και συμπληρώνει η Μαρίνα «χρειάζεται να ξεφεύγουμε κάποιες στιγμές και αν το παραμύθι είναι μια κάποια διέξοδος τότε καλώς να ορίσει. Νιώθω ότι είναι μία ασφαλής διέξοδος. Με το ‘‘μια φορά κι έναν καιρό’’ ανοίγει ένας φανταστικός κόσμος που χωράνε τα πάντα, όπου συμβαίνουν τα πάντα, αλλά στο τέλος, κλείνει με ασφάλεια, με τη καθαρτική φράση ‘‘κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα’’», και συμφωνώ μαζί της ότι αν αυτό είναι μια διέξοδος στην πολυπλοκότητα της σημερινής ζωής, τότε το παραμύθι καλώς να ορίσει στη ζωή μας.
Όσο προχωράει η συζήτηση, και ακούω τη Μαρίνα να μου μιλάει, νιώθω ότι έχουμε ξεφύγει από το πλαίσιο μιας επαγγελματικής συζήτησης, αφού άθελά της, ασυνείδητα μάλλον, νιώθω ότι έχει ενεργοποιηθεί το εργαλείο της φωνής, αισθάνομαι ότι ακούω ένα παραμύθι, μία συνέντευξη-παραμύθι, και αμέσως σκέφτομαι ότι το παραμύθι είναι παντού, αρκεί να ξέρεις να το εντοπίζεις. Ρωτώ τη Μαρίνα, αν σήμερα υπάρχει κλασικό παραμύθι ή έχει κι αυτό αλλάξει μορφή, «το παραμύθι ακολουθεί τη ζωή και την εξέλιξή της. Η παραδοσιακή εικόνα της γιαγιάς που λέει παραμύθι με το εγγόνι να την παρακολουθεί εκστατικά ίσως να μην υπάρχει σήμερα, αλλά η ανάγκη του παιδιού, και του ενήλικα βέβαια, να ακούσει παραμύθια είναι έντονη και σήμερα, δεν έχει χαθεί», μου απαντά με βεβαιότητα.
Η Μαρίνα Κατσαρή υποστηρίζει την προσωπική επαφή αφηγητή - ακροατή, έχει τη δική της μαγεία αυτή η σχέση, «το διαπιστώνω όταν κάνω παραστάσεις για παιδιά, μετά από λίγο συμβαίνει κάτι μαγικό, γιατί αυτή η διαδικασία μιλάει σε ένα αρχέτυπο και το ενεργοποιεί. Αυτή είναι η ομορφιά του παραμυθιού, η ανεξήγητη μαγεία του διαλόγου με την ψυχή του παιδιού, αλλά και οποιουδήποτε άλλου ακροατή». Ο ακροατής φτιάχνει τη δική του εικόνα, είναι το παραμύθι ψέμα; «Έχει μια δόση αλήθειας και μια δόση ψέματος» μου λέει η Μαρίνα, «δεν λες ποτέ μια αλήθεια χωρίς λίγο ψέμα, αλλά ούτε κι ένα ψέμα, χωρίς να αποκαλύψεις και μια δόση της αλήθειας σου», αντιλαμβάνομαι ότι είναι μία επί ίσοις όροις διαδικασία, εξαρτάται από το πόση αλήθεια και πόσο ψέμα μπορείς να αντέξεις. Στα παιδιά καμιά φορά η δημιουργία μιας φανταστικής εικόνας, ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά τους, τα βάζει σε μία διαδικασία ονειρική, κάτι που το θεωρώ χρήσιμο και συνάμα όμορφο, άλλωστε η αλήθεια και η πραγματικότητα είναι εκεί έξω και πλέον είναι εύκολο να την ανακαλύψουν.
Πρέπει να πείσεις τα παιδιά
Ποιο κοινό είναι πιο εύκολο στο να παρακολουθήσει μια παράσταση, τα παιδιά ή οι ενήλικες, ρωτώ τη Μαρίνα, «Οι ενήλικες είναι πιο διστακτικοί στην εμπειρία του παραμυθιού, επειδή ίσως τους παραπέμπει σε κάτι το παιδικό και τους φαίνεται παιδιάστικο, στην πορεία όμως γίνονται πιο δεκτικοί. Τα παιδιά όμως, είναι πιο σκληροί κριτές, αν τους αρέσεις από την αρχή θα σου αφιερώσουν τον χρόνο τους και την προσοχή τους, αν όμως στα πρώτα πέντε λεπτά δεν καταφέρεις να τους κερδίσεις, δεν πείθονται, οπότε πιστεύω ότι το κλειδί είναι η ιστορία που θα διαλέξεις και όχι αν είσαι ο καλύτερος αφηγητής». Το παραμύθι τελικά μπορεί να λειτουργήσει καθαρτικά; «Σίγουρα, γι’ αυτό και θεωρώ ότι η ιστορία είναι πολύ σημαντική. Από τη στιγμή που η ιστορία λέγεται τότε ο καθένας τη ‘‘διαβάζει’’ αναλόγως του τι συμβαίνει εκείνη τη δεδομένη στιγμή και μέσα του λειτουργεί ίσως και καθαρτικά.
Πληροφορίες: Μαρίνα Κατσαρή και Sí Mhor group, «Ιστορίες και μουσικές της Ιρλανδίας». Η Μαρίνα Κατσαρή και οι Si Mohr Group αφηγούνται ιστορίες και παίζουν μουσικές της Ιρλανδίας στον φετινό Φέγγαρο 2017. Ιστορίες ξωτικών και άλλων δαιμονίων μέσα από την αφήγηση της Μαρίνας Κατσαρή, το μπάντζο και τις ιρλανδικές φλογέρες του David Faure Brac, το τραγούδι της Christine Giraud, την κιθάρα, τα κρουστά και την επιμέλεια του Βαγγέλη Γέττου. Κάτω Δρυς, Φέγγαρος 2017, 5 Αυγούστου.
