ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Μια ανασκαφή – σταθμός στην αρχαιολογία

Η «Κ» σε αποστολή της τον Οκτώβριο επισκέφθηκε το «αρχηγείο» της σημαντικής ανασκαφής στο Δασκαλιό της Κέρου

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

Το Αιγαίο είναι ένας ανεξάντλητος θησαυρός. Το γαλάζιο της θάλασσας, το άγριο τοπίο των νησιών του, το ελάχιστο πράσινο μοιάζει πετράδι πάνω στο βραχώδες ανάγλυφο. Αυτές οι εικόνες που συνειρμικά μπορεί κάποιος να κάνει σήμερα ταξιδεύοντας στο αρχιπέλαγος, ποιος ξέρει; Ίσως οι αρχαιότεροι ημών, αυτές τις εικόνες να τις σχηματοποιούσαν και να τις έκαναν δοξασίες τους. Μία τέτοια περίπτωση, μοναδική έως τώρα στα αρχαιολογικά χρονικά, είναι αυτή της Κέρου, και πιο ειδικά της νησίδας του Δασκαλιού.

Η «Κ» είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί το Δασκαλιό και να φιλοξενηθεί στο «αρχηγείο» της ανασκαφής στο Πάνω Κουφονήσι, κατά την προηγούμενη ανασκαφική περίοδο (3 Σεπτεμβρίου - 14 Οκτωβρίου), υπό την αιγίδα της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα και σε αγαστή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Όταν βρεθήκαμε στο μικροσκοπικό Δασκαλιό που φιλοξενούσε 80 αρχαιολόγους και φοιτητές, έμοιαζε πολύβουη κυψέλη και μάλλον ξαναζούσε αρχαίους χρόνους, με μόνη διαφορά ότι σήμερα οι επιστήμονες στοχεύουν στην ανακάλυψη της πραγματικότητας του παρελθόντος, ενώ οι αρχαίοι αναζητούσαν ίσως τα μυστικά του δικού τους αύριο.

Η Κέρος ήταν ένα αρχαίο προσκύνημα, μού λέει ο διευθυντής της ανασκαφής λόρδος Ρένφριου, ο οποίος ανασκάπτει στην περιοχή εδώ και εξήντα περίπου χρόνια: «Το Δασκαλιό ήταν ο τόπος διαμονής των ανθρώπων που έφταναν στην Κέρο. Ο οικισμός του Δασκαλιού, που στην αρχαιότητα ήταν χερσόνησος της Κέρου, βρίσκεται απέναντι σχεδόν από την τοποθεσία Κάβος ή ‘νότιο ειδικό αποθέτη’», εκεί ο καθηγητής Ρένφριου ανακάλυψε θραύσματα από πλήθος μαρμάρινων ειδωλίων. Μετά από κοπιώδεις έρευνες ήλθε η σημαντική ανακάλυψη ότι τα ειδώλια ήταν επίτηδες σπασμένα και ήταν μέρος ενός περίεργου τελετουργικού. Ο ακαταπόνητος επικεφαλής της ανασκαφής στο Δασκαλιό ο λόρδος Ρένφριου, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge μας ξενάγησε στον αρχαιολογικό χώρο του Δασκαλιού, που χρονολογείται στην 3η χιλιετία π.χ. που αν κάποιος δεν το δει από κοντά δεν μπορεί να αντιληφθεί τις πολλές ιδιαιτερότητές του.

 

Συνεχείς εκπλήξεις

Η επίκουρη καθηγήτρια στο Ερευνητικό Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία του Ινστιτούτου Κύπρου Εύη Μαργαρίτη, ειδική στην αρχαιοβοτανολογία και υποδιευθύντρια της ανασκαφής, μου λέει ότι η ανασκαφή είναι μία συνεχής έκπληξη, και τα βοτανικά κατάλοιπα που οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μας δείχνουν το διατροφολόγιο των κατοίκων του νησιού, αλλά και την προέλευση των τροφών και αυτό, όπως μου τονίζει η κ. Μαργαρίτη έχει πολύ μεγάλη σημασία, αφού μπορούμε κατά κάποιο τρόπο να δούμε και τις εμπορικές σχέσεις του Δασκαλιού. Οι δυσκολίες και στον τομέα της Εύης Μαργαρίτη είναι πολλές αφού οι τόνοι χώματος που πρέπει να κοσκινιστούν και να μελετηθούν είναι ένας συνεχής αγώνας, που όμως δίνει συνεχώς καρπούς… κυριολεκτικά και μεταφορικά. Από αυτή τη διαδικασία στην επιφάνεια έρχονται εκτός από σπόρους και οστά μικρών ζώων και ψαριών, αλλά και οι διαδικασίες προετοιμασίας τους. Η δρ Μαργαρίτη σημειώνει ότι μέσω του προγράμματος Urban, που χρηματοδότησε το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ) θα ερευνήσουμε τις συνθήκες που οδήγησαν στην αστικοποίηση στην ανατολική Μεσόγειο και την επίδραση της στην αγροτική παραγωγή και εν γένει στην οικονομία.

Μπορούμε, ρώτησα τη δρα Μαργαρίτη, να χρησιμοποιήσουμε τις πληροφορίες του Δασκαλιού στην Κύπρο, αν και για μεταγενέστερους οικισμούς, «ναι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το Δασκαλιό ως ένα πιλοτικό case study, και να απαντήσουμε σε παρόμοια ερωτήματα». Η δρ Μαργαρίτη μου είπε ότι μεταξύ των πολλών σπόρων που βρέθηκαν αυτό που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν εύρεση κόλιαντρου στο Αιγαίο, και είναι μια, αν θέλετε, κυπριακή πινελιά, μου είπε αστειευόμενη, «η ύπαρξη κόλιαντρου είναι ένδειξη ότι το διαιτολόγιο των κατοίκων του Δασκαλιού ήταν προχωρημένο και δείχνει επίσης το εύρος των εμπορικών οδών».

Το Ινστιτούτο Κύπρου (ΙΚυ) συμμετείχε ποικιλότροπα στις ανασκαφές του Δασκαλιού. Με ειδικά μηχανήματα αποτυπώθηκε τρισδιάστατα η αρχαιολογική θέση και επίσης ο δρ Γιώργος Αρτόπουλος, στο Εργαστηρίο Εικονικών Περιβαλλόντων του ΙΚυ όπως μας είπε θα δημιουργήσουν ψηφιακή προσομοίωση του χώρου της ανασκαφής όπου θα επιτρέψει για πρώτη φορά το ευρύ κοινό να επισκεφτεί, εικονικά, το Δασκαλιό για να αντιληφθεί την ιδιαιτερότητα του τοπίου– μια δραστηριότητα που θα προβάλλει την σημαντικότητα του μνημείου διεθνώς.

Πώς οργανώνεται μια τέτοιας εμβέλειας ανασκαφή ρώτησα την υπεύθυνη πεδίου δρ Ιωάννα Μουτάφη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Cambridge βλέποντας στη νησίδα δεκάδες ανθρώπους σε κάθε πλευρά της «σίγουρα το να οργανωθεί μια τέτοια ανασκαφή με τόσα πολλά άτομα και τόσων διαφορετικών ειδικοτήτων είναι ένα έργο εξαιρετικά απαιτητικό και χρειάζεται εκ των προτέρων οργάνωση και ευελιξία στις καθημερινές αποφάσεις της ανασκαφής», βλέποντας και ο ίδιος το πώς δουλεύουν οι άνθρωποι στο Δασκαλιό, αντιλαμβάνομαι ότι το ανασκαφικό πεδίο μοιάζει με ζωντανό οργανισμό, που συνεχώς ζητάει και πυκνά προκύπτουν ζητήματα που θέλουν λύση «πολλές φορές χρειάζεται να τροποποιήσεις σχεδιασμούς που έκανες μήνες πριν μέσα σε λίγα λεπτά».

Η ανασκαφή στο Δασκαλιό, όπως μου επισημαίνει η κ. Μουτάφη χρειάζεται μία πολύ καλά δομημένη ιεραρχία και σωστή κατανομή των ειδικοτήτων, «κάθε μέρα στο Δασκαλιό, λοιπόν, ανεβαίνουμε όλοι, και ο καθένας ξέρει πού και πώς θα κινηθεί σε ολόκληρο το νησί». Ποιες είναι οι προκλήσεις μιας τέτοιας ανασκαφής άραγε; Το μυστήριο της αρχαιολογικής αυτής θέσης προκαλεί τον καθένα μας, πόσω μάλλον τους ειδικούς και η Ιωάννα μού λέει «κατ’ αρχάς είναι πρόκληση η μορφολογία του τόπου και οι καιρικές συνθήκες». Πράγματι ο αέρας που φυσάει με αρκετή δύναμη και το επικλινές του εδάφους είναι όντως προκλήσεις που διαπιστώσαμε οι ίδιοι.

 

Οικισμός βάσει σχεδίου

Ο συν-διευθυντής της ανασκαφής Μάικλ Μπόιντ από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ μου λέει το πιο ενδιαφέρον στο Δασκαλιό είναι η αρχιτεκτονική δομή του. Το οικιστικό συγκρότημα αναπτύχθηκε στην περίοδο 2750 - 2300 π.Χ., σε κοντινή απόσταση από το ιερό της Κέρου και με την πάροδο των ανασκαφών γίνεται αντιληπτό ότι οι κάτοικοί του είχαν ένα είδος πολεοδομικού σχεδίου «δεν φαίνεται να έχουν κτίσει τίποτα τυχαία, κάποιος σχεδίασε τον οικισμό». Ο οικισμός του Δασκαλιού κτίστηκε με μεγάλες ποσότητες ναξιακού μαρμάρου, πράγμα που σημαίνει ότι εισήχθη σε τεράστιες ποσότητες, άρα μιλάμε για τεχνογνωσία και πυκνό δίκτυο επικοινωνίας με κοντινά νησιά, ό,τι δηλαδή συνέβαινε και με τις τροφές.

Η αξία που έχει η αρχιτεκτονική μάς δείχνει πράγματα για την κοινωνία της εποχής «Θα τολμούσα να πω ότι υπήρχε μία κεντρική εξουσία – όχι έλεγχος – που διηύθυνε κατά κάποιο τρόπο τον οικισμό». Μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της ανασκαφής είναι οι μεταλλουργικές πρακτικές που ακολουθούσαν, «ξέρεις, ανέκαθεν γνωρίζαμε ότι μεταλλουργικές πρακτικές την πρώιμης εποχής του Χαλκού ήταν πολύ σημαντικές, και τώρα στο Δασκαλιό βλέπουμε πώς εκτελούνταν αυτές οι εργασίες, και τι σήμαιναν για τους κατοίκους. Αυτό που καταλαβαίνουμε πλέον στο Δασκαλιό είναι ότι ήταν μεταλλουργικό κέντρο, υψηλής τεχνικής. Αυτό που φαίνεται, λοιπόν, είναι ότι οι άνθρωποι που έφταναν στο Δασκαλιό έφερναν μαζί τους κεραμικά, φαγητό, ειδώλια, αλλά και μέταλλο, το ακατέργαστο αυτό υλικό μετατρεπόταν σε χρηστικό αντικείμενο στον οικισμό, από ικανούς μεταλλοτεχνίτες. Έχουμε, λοιπόν, ένα κέντρο μεταλλοτεχνίας στο Αιγαίο, που έχει αναπτύξει εμπορικούς διόδους με πολλά νησιά. Ο οικισμός είναι ένα εξαιρετικό case study για τους προϊστορικούς οικισμούς της πρώιμης Εποχής του Χαλκού και παρόλα αυτά δεν έχουν βρεθεί ταφές, πράγμα που εντυπωσιάζει τους αρχαιολόγους. Όπως μου λέει ο δρ Μπόιντ υπήρχαν πληροφορίες από τους λαθρανασκαφείς ότι είχαν βρεθεί ταφές «δεν μπορείς να βασιστείς σε αυτές τις πληροφορίες. Η απουσία ταφών μάς υποβάλει αυτό το κύριο ερώτημα, γιατί δεν υπάρχουν, ήταν λόγω της χρήσης του, ως προσωρινού προσκηνυματικού οικισμού. Όταν θα έχουμε όλα τα στοιχεία μπροστά μας, από τις ανασκαφές που διενεργούμε ίσως μπορέσουμε να καταλήξουμε σε ένα ασφαλέστερο συμπέρασμα.

Η paperless ανασκαφή

Πολλές φορές ειπώθηκε από τους υπεύθυνους της ανασκαφής ότι αυτή είναι μία εντελώς paperless αρχαιολογική εργασία. Πράγματι, τόσο στον χώρο των εργασιών όσο και στα εργαστήρια στο Πάνω Κουφονήσι, έβλεπες τους αρχαιολόγους και τις άλλες ειδικότητες να κυκλοφορούν με ipad και να χρησιμοποιούν διάφορα μέσα. Ο δρ Μάικλ Μπόιντ μου είπε ότι όλα όσα γίνονται στην ανασκαφή καταγράφονται στα ipad με το σύστημα idig. «Το σύστημα αυτό στο Δασκαλιό της Κέρου χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον, πολύ περισσότερο από κάθε άλλη ανασκαφή, αλλά και στην αποθήκη. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε όλα τα στοιχεία σε μία βάση δεδομένων». Ο δρ Μπόιντ επισημαίνει τη σημαντικότητα αυτής της εφαρμογής, αφού οποιοσδήποτε θελήσει κάτι μπορεί να το βρει σε ένα σημείο. Γενικά, στην ανασκαφή δουλεύεις χωρίς να ξέρεις τι έχεις ανακαλύψει, αλλά στην Κέρο τα πράγματα γίνονται κάπως διαφορετικά, όπως μου λέει ο Μάικλ Μπόιντ «στη δική μας περίπτωση όλα γίνονται ταυτόχρονα και γι’ αυτό υπάρχει η δυνατότητα και να αναθεωρήσεις ανά πάσα στιγμή». «Είναι ένα μεγάλο βήμα για την αρχαιολογία αυτή η τεχνολογική αναβάθμιση.

Πρόκληση για τους ειδικούς είναι να αντιληφθούν πώς ακριβώς λειτουργούσε ο οικισμός σε ένα τόσο δύσβατο μέρος με μεγαλειώδη αρχιτεκτονική, με σύνθετα πολεοδομικά για την εποχή στοιχεία. Οι αρχαιολόγοι έχουν υπομονή και δεν βιάζονται για συμπεράσματα και όταν ρωτώ για τα αποτελέσματα όλοι μου συστήνουν υπομονή, ενώ συχνά μου λένε ότι εν πολλοίς η δουλειά τώρα ξεκινάει. Το Δασκαλιό έχει πολλά να δώσει και εμείς δεν έχουμε παρά αν περιμένουμε τις απαντήσεις τους.

*Φωτογραφίες ΠΕΤΡΟΣ ΦΙΑΚΚΑΣ

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση

X