ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
*Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Συχνό είναι το φαινόμενο του δανεισμού ανάμεσα στις γλώσσες κατά το οποίο λέξεις που ανήκουν στο επίσημο λεξιλόγιο μιας γλώσσας εμφανίζονται προσαρμοσμένες ή μη στο επίσημο λεξιλόγιο κάποιας άλλης. Πέρα από τον γλωσσικό δανεισμό, συναντάται και το φαινόμενο του αντιδανεισμού που δηλώνει τη δανειοδότηση μιας λέξης από μία γλώσσα Α σε μία γλώσσα Β – ή και σε άλλες – και την επιστροφή της λέξης στην αρχική γλώσσα Α.
Μπορούμε να δούμε πλειάδα αντιδάνειων λέξεων στα ελληνικά. Αρχικά, οι αντιδάνειες λέξεις μπορούν να επιστρέψουν στα ελληνικά ως εντεταγμένες στο κλιτικό σύστημά της, λαμβάνοντας κλιτά παραγωγικά επιθήματα και καταλήξεις. Για παράδειγμα, η λέξη «λιμάνι» θεωρείται λέξη αντιδάνειο, διότι η αρχαία ελληνική δάνεισε τη λέξη «λιμήν» στην τουρκική, όπου ενσωματώθηκε ως «liman», και ακολούθως η λέξη επέστρεψε στην ελληνική. Το «λιμάνι» δεν ξενίζει ως προς τη μορφή του, γιατί αποτελεί κλιτή λέξη της ελληνικής (το λιμάνι, του λιμανιού κτλ.). Επίσης, οι αντιδάνειες λέξεις ενδέχεται να ενταχθούν στο επίσημο λεξιλόγιο της ελληνικής με «ξενική» μορφή χωρίς να μπορούν να κλιθούν. Για παράδειγμα, η λέξη «μπουτίκ» δεν λαμβάνεται εκ πρώτης όψεως ως λέξη-αντιδάνειο λόγω της ξενικής της μορφής. Ωστόσο, η αρχαία ελληνική δάνεισε τη λέξη «αποθήκη» στα λατινικά που εμφανίζεται ως «apotheca», μετά πέρασε στην ιταλική ως «bottega» και ακολούθως στη γαλλική ως «boutique» για να επαναφερθεί στα ελληνικά ως ακουστική μεταγραφή της γαλλικής λέξης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτήν την περιπλάνηση, μία λέξη μπορεί να επανέλθει στην αρχική της γλώσσα αλλάζοντας ορθογραφία ή ακόμα και σημασία. Η αρχαία ελληνική λέξη «ξηρίον», που σήμαινε το φάρμακο που θεράπευε πολλές ασθένειες, πέρασε στην αραβική με την πρόσθεση του αραβικού άρθρου «al» (al-iksir), έπειτα, πέρασε στη γαλλική ως «élixir» και επανήλθε στην ελληνική ως «ελιξίριο». Έτσι, η ορθογραφία της λέξης δεν είναι συνυφασμένη με την αρχική της μορφή (-ελι-ξήριο) αλλά με την απλοποιημένη όπως δόθηκε, δηλαδή, από τα γαλλικά. Παράδειγμα αντιδάνειας λέξης που διαφοροποίησε το νόημά της αποτελεί η λέξη «γκλάμουρ» που σήμερα σημαίνει τη λάμψη, την αίγλη. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «γραμματική», κάτι το οποίο δεν σχετίζεται με τη σημερινή σημασία της. Η αμερικανική λέξη «glamor» συνδέει τους εγγράμματους με απόκρυφες πρακτικές μαγείας, με τη σημασία της να περιορίζεται ακόμη περισσότερο αφότου πέρασε στα ελληνικά.
Διάφοροι παράγοντες ωθούν τις λέξεις σε αυτό το ταξίδι ανάμεσα στις γλώσσες. Οικονομικοί, κοινωνικοί, ιστορικοί, πολιτισμικοί, ψυχολογικοί και άλλοι παράγοντες ενδέχεται να επιδρούν, για να επισυμβεί ο αντιδανεισμός. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φαινόμενο του αντιδανεισμού απηχεί τη μεγάλη πολιτισμική ακτινοβολία της ελληνικής γλώσσας ανά την υφήλιο, γεγονός που ενισχύεται από τις ιστορικο-πολιτισμικές συνθήκες. Επίσης, ο αντιδανεισμός αποδεικνύει περίτρανα την αλληλοεξάρτηση των γλωσσών και αντικρούει το «ό,τι δίνεται δεν επιστρέφεται».
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου. georgiou.georgos@ucy.ac.cy | Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
