Του Παναγιώτη Καπαρή
Ο ιστορικός κανόνας λέει ότι το ισχυρότερο όπλο κάθε εξουσίας είναι η γραφειοκρατία, αλλά όταν η εξουσία αδυνατεί να θρέψει τη γραφειοκρατία, τότε καταρρέει τόσο η ίδια, όσο και το κράτος της. Η «ισχυρότερη» μορφή γραφειοκρατίας λειτουργεί στο Βατικανό, σύμφωνα με αυτούς που ξέρουν τα πράγματα από μέσα. Ακολουθούν τα «αυστηρά» συστήματα γραφειοκρατίας της Γερμανίας και άλλων λαών της βόρειας Ευρώπης. Αλλά και στη «χαώδη» Ευρωπαϊκή Ένωση, η γραφειοκρατία είναι ισχυρότατη και αδιατάρακτη. Ειδικότερα στις Βρυξέλλες θεσμοθετήθηκε ιεραρχία στη βάση προσόντων, διπλωμάτων και ικανοτήτων και διεξάγονται συνεχείς αξιολογήσεις για το έργο το οποίο παράγεται. Έφθασαν μάλιστα στο σημείο, οποιοσδήποτε συναλλάσσεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση να χρειάζεται ειδικούς για να συμπληρώσει μια αίτηση, η οποία συνοδεύεται από ένα ατέλειωτο «χαρτομάνι». Παρόλα αυτά, την ίδια ώρα πίσω από το άτεγκτο σύστημα κρύβονται σκάνδαλα, κρύβονται παρανομίες, κρύβονται ακόμη και εγκλήματα, τα οποία συχνά πυκνά εντοπίζει το πανίσχυρο Ελεγκτικό Συνέδριο.
Στην Ευρώπη, το κατά άλλα «βάρβαρο» γραφειοκρατικό σύστημα, συντηρεί εδώ και αιώνες τις εξουσίες και τις τάξεις των πολιτών. Γεννήθηκες πλούσιος θα πεθάνεις πλούσιος, γεννήθηκες φτωχός θα πεθάνεις φτωχός, γεννήθηκες σε μορφωμένη οικογένεια, θα έχεις την ευκαιρία να σπουδάσεις. Αντιθέτως στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις μεσογειακές χώρες, το γραφειοκρατικό σύστημα είναι πολύ πιο φιλελεύθερο, οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν πολύ εύκολα τάξη, από φτωχοί να γίνουν πλούσιοι, από ασήμαντοι να γίνουν λεγόμενοι «επώνυμοι» και γενικά το σύστημα δίνει την ευκαιρία σε όλους να αναπτύξουν τις αρετές, αλλά και τα πάθη τους και να προσφέρουν στην Πολιτεία. Μόνο που στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Φόρος Εισοδήματος είναι πιο ισχυρός από την ίδια την εκλεγμένη εξουσία, κάτι το οποίο οι μεσογειακές χώρες, δεν κατάφεραν ποτέ να εφαρμόσουν. Πίσω από όλα αυτά κρύβονται βεβαίως οι θρησκείες, οι οποίες καθορίζουν σε τεράστιο βαθμό τη συμπεριφορά ολόκληρων κοινωνιών. Οι Ρωμαιοκαθολικοί με το νομικίστικο πνεύμα, το οποίο κληρονόμησαν από τη Ρώμη. Οι προτεστάντες, οι οποίοι ανέτρεψαν τους νομικισμούς και έφθασαν στο άλλο άκρο, θεωρώντας ότι η επιτυχία είναι συνώνυμη της ευλογίας, έστω και αν αυτή εδραιώνεται πάνω σε «πτώματα». Και οι Ορθόδοξοι οι οποίοι έχουν μόνο τον κανόνα της αγάπης, μέσα στον οποίο χωρούν και οι άγιοι και οι διάβολοι. Έτσι, πότε οι κοινωνίες ευημερούν και πότε καταστρέφονται και ξανά απ’ την αρχή.
Το κόστος της γραφειοκρατίας, σε καθυστερήσεις στην εξυπηρέτηση των πολιτών και την προώθηση έργων δημοσίου συμφέροντος, μπορεί και καταμετράται από τους ειδικούς. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε δισεκατομμύρια ευρώ και ξεπερνά το 3% του ΑΕΠ. Αν γίνει απλή αναγωγή για τα δεδομένα της Κύπρου, τότε το νούμερο φτάνει γύρω στα 400 εκατ. ευρώ, ποσό εξωφρενικά ψηλό, στις δύσκολες εποχές που ζούμε. Ωστόσο, οι τεχνοκράτες των Βρυξελλών εκτιμούν ότι αυτό το ποσοστό είναι απαραίτητο, ώστε να ελαχιστοποιούνται τα σκάνδαλα. Παράλληλα θεωρούν ότι το σύστημα της γραφειοκρατίας προσφέρει και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, σε όλη την Ευρώπη, κάτι το οποίο εδραιώνει και την «πίστη» των ανθρώπων στο υπερεθνικό αυτό σώμα. Το γραφειοκρατικό σύστημα εδραιώνει και το πελατειακό σύστημα, κυρίως σε μικρότερες κοινωνίες, όπως της Κύπρου, όπου οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι εξαρτούνται σε μεγάλο βαθμό, από τη φυσική τους σχέση με τους ψηφοφόρους.
Μεγάλη παγίδα της γραφειοκρατίας είναι ο παραλογισμός της ισοπέδωσης των εργαζομένων. Καταργείται ο διαχωρισμός μεταξύ των άριστων και «άχρηστων», δηλαδή των λιγότερο ικανών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το σύστημα αξιολόγησης στη Δημόσια Υπηρεσία, όπου το 99% των υπαλλήλων είναι άριστοι. Στην πράξη, οι πραγματικά άριστοι δυσανασχετούν και δεν προσφέρουν το 100% των δυνατοτήτων τους και οι λιγότεροι ικανοί την αράζουν, για να μην κάνουν λάθη και να μην κινδυνεύουν να χάσουν το πιστοποιητικό του άριστου, έστω και αν αυτό είναι ψεύτικο.
Το ιδανικό σύστημα διακυβέρνησης καθορίζεται από την έννοια του μέτρου και της απλής λογικής.Για να γίνει το άλμα και επιτέλους η δημόσια υπηρεσία να καταστεί φιλική προς τους πολίτες –προς τους πελάτες της– χρειάζεται να εισέλθουν στον χώρο της διοίκησης νέα και «δυνατά μυαλά» ικανά να ανατρέψουν κατεστημένα δεκαετιών. Καλό είναι να αρχίσει η συζήτηση για εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης. Η Κύπρος είναι ήδη στον πάτο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γιατί όχι, είναι ευκαιρία να κάνει άλματα και να προχωρήσει στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να τεθούν στην συνταξιοδότηση πολλοί «καρεκλοκένταυροι». Και δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι πάντα γίνονται θαύματα.
