Kathimerini.com.cy
του Ανδρέα Πάμπουκκα
Tην Παρασκευή που μας πέρασε, 26 Οκτωβρίου 2018, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα και οι νικητές των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας για εκδόσεις του 2017.
Όπως είχα ανακοινώσει στα μέσα Μαρτίου, εγώ και το βιβλίο μου "Αποκυήματα" ήμασταν υποψήφιοι μαζί με άλλους δώδεκα διαγωνιζόμενους για το "Βραβείο Νέου Λογοτέχνη", στο οποίο συμμετέχουν λογοτέχνες που δεν έχουν συμπληρώσει το 35ο έτος της ηλικίας τους.
Δυστυχώς δεν κέρδισα το βραβείο. Όπως, όμως, δεν το κέρδισε και κανένας από τους δώδεκα συνυποψήφιούς μου! Η ανακοίνωση για το συγκεκριμένο βραβείο λέει:
"Το Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη, μετά από ομόφωνη απόφαση της Κριτικής Επιτροπής, δεν απονέμεται."
Κάποιοι θα απορήσουν, αλλά μη βιαστείτε! Στον κανονισμό για τα Βραβεία, δηλώνεται ότι "Η κάθε Κριτική Επιτροπή έχει το δικαίωμα να μην εισηγηθεί την απονομή οποιουδήποτε βραβείου εάν τα έργα που θα υποβληθούν δεν κριθούν άξια βράβευσης." (§ΣΤ, ΙΙ, 2)
Άρα, με απλά λόγια, λένε στους δεκατρείς μας ότι τα βιβλία που γράψαμε και θέσαμε υπό την κρίση τους δεν κρίθηκαν "άξια βράβευσης". Μπορώ να δω το αποτέλεσμα αυτό με τρεις διαφορετικούς τρόπους, και είναι και οι τρεις καταδικαστικοί για τον θεσμό. Ακολουθεί μακροσκελής μεν, νηφάλια δε ανάλυσή τους, κατά σειρά σημαντικότητας, πάντα κατά τη δική μου άποψη:
1. Πρόσφατα, τέσσερις λογοτέχνες, μεταξύ αυτών και πρώην μέλος κριτικής επιτροπής στα Κρατικά Βραβεία, εξέδωσαν μια δήλωση, η οποία ρωτούσε, μεταξύ άλλων:
"Πώς πραγματικά εξυπηρετείται το πιο πάνω σκεπτικό, όταν εδώ και χρόνια οι κριτικές επιτροπές των λογοτεχνικών βραβείων (με ελάχιστες εξαιρέσεις) απαρτίζονται συνήθως από μέλη που α) είτε κρίνουν βασιζόμενοι στις προσωπικές τους σχέσεις και ακατανόητα κριτήρια β) είτε αναλαμβάνουν να κρίνουν επ’ αμοιβή χωρίς στην ουσία να εκτιμούν την τρέχουσα λογοτεχνική παραγωγή του τόπου ή να κατέχουν τη δέουσα θεωρητική εξάρτυση και στοιχειώδη γνώση των σύγχρονων λογοτεχνικών τάσεων διεθνώς ή χωρίς ακόμη να διαβάζουν το σύνολο των βιβλίων που καλούνται από το κράτος να κρίνουν, είτε γ) απαρτίζονται από Κύπριους λογοτέχνες προηγούμενων λογοτεχνικών γενεών, που αγκυλωμένοι στο κριτήριο της σφοδρής και εν πολλοίς βάσιμης ανησυχίας τους για την ανοδική αισθητικά πορεία της επόμενης λογοτεχνικής γενεάς τηρούν σκοπίμως σιγήν ιχθύος και καταδικάζουν αβίαστα εις την πυράν αξιόλογα λογοτεχνικά έργα; Πώς πραγματικά εξυπηρετείται ο ίδιος ο θεσμός, όταν μια κριτική επιτροπή κρατικών βραβείων επιθέτει μια θεσμική βράβευση που, με την απρόσωπη σφραγίδα του κύρους και την υποτιθέμενη απόφανση του αντικειμενικού που μεταφέρει, αποπροσανατολίζει ουσιαστικά το αναγνωστικό κοινό και προβάλλει, εν τέλει, μια στρεβλωμένη εικόνα της ντόπιας παραγωγής είτε αναδεικνύοντας, από τη μια, ανάξια ή μέτριας στάθμης βιβλία, είτε απαξιώνοντας, παραδείγματος χάριν, από την άλλη, παντελώς τη λογοτεχνική παραγωγή ενός έτους; Με ποια, τέλος πάντων, «λογοτεχνικά κριτήρια», σκοπίμως παραγνωρίζονται ή απαξιώνονται άξια λογοτεχνικά έργα, για τα οποία έχουν εκφραστεί θετικά σημαντικοί ποιητές, κριτικοί και πνευματικοί άνθρωποι σε αναγνωρισμένα λογοτεχνικά περιοδικά όχι μόνο της Κύπρου και της Ελλάδας, αλλά και διεθνώς;"
Με αφορμή αυτά τα ερωτήματα, έρχομαι εγώ να ρωτήσω το απλό: Αν κάποιος από τους δεκατρείς μας είχε προσωπική σχέση με έστω ένα από τα μέλη της κριτικής επιτροπής, υπάρχει η οποιαδήποτε πιθανότητα να μην είχαμε νικητή στην κατηγορία του Νέου Λογοτέχνη; Εγώ λέω πως όχι.
Όταν ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες, μάλιστα, αστειευόμουν πως, από τη στιγμή που οι υποψήφιοι ήμασταν λίγοι, μειώνονταν οι πιθανότητες για κάποιο "μέσο" με την κριτική επιτροπή, οπότε αυξάνονταν οι πιθανότητες για αντικειμενική κρίση. Ειρωνεία!
Ας μην επεκταθώ περί αξιοκρατίας, "μέσου" και προσωπικών γνωριμιών/συμπαθειών, διότι θεωρώ ότι, ζώντας στην Κύπρο, όλοι ξέρουμε τι συμβαίνει, όσο κι αν δεν το παραδεχόμαστε.
2. Αν θεωρήσουμε πως στις κριτικές επιτροπές όλα λειτουργούν ιδανικά, αξιοκρατικά και τέλεια, μου δημιουργείται η εξής απορία:
Σκοπός των Κρατικών Βραβείων -και δη του Βραβείου Νέου Λογοτέχνη- δεν είναι, εκτός από την προώθηση των διακριθέντων, και η ενθάρρυνσή τους, η ψυχολογική, ηθική, οικονομική και όποια άλλη στήριξη και ώθησή τους για να συνεχίσουν να δημιουργούν Πολιτισμό σε αυτό το μικροσκοπικό νησί, στο οποίο οι νέοι δεν διαβάζουν παρά βλακείες σε ψηφιακές οθόνες;
Αν λες σε δεκατρείς νέους λογοτέχνες πως κανενός το έργο δεν είναι τόσο ποιοτικό ή σημαντικό ή αξιόλογο ώστε να αξίζει ένα βραβείο ή έστω μια διάκριση, τότε λυπάμαι, αλλά κάνεις ακριβώς το αντίθετο από το να προάγεις τον Πολιτισμό και να βοηθάς τη Λογοτεχνία και τη λογοτεχνική παραγωγή του τόπου σου. Κι αν αυτό γινόταν από την όποια τυχαία κριτική επιτροπή κάποιου οργανισμού, θα ήταν απλώς καταδικαστέο και άξιο αρνητικού σχολιασμού. Όταν όμως γίνεται από κριτική επιτροπή, την οποία διορίζει ο ίδιος ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, στον θεσμό των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, τα οποία διοργανώνονται από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού μιας χώρας, τότε καταντά αηδιαστικό και ντροπιαστικό.
Αδυνατώ να πιστέψω πως κάποιος θα μπορούσε να διαβάσει δεκατρία βιβλία δεκατριών διαφορετικών συγγραφέων και να μην μπορεί να πει ποια είναι τα τρία που του άρεσαν περισσότερο. Πώς γίνεται να μην ξεχωρίζεις μια γραφή μέσα από δεκατρείς ξεχωριστές γραφές; Πώς γίνεται να διαβάσεις δεκατρία βιβλία από δεκατρείς νέους ανθρώπους και να μη σου μιλήσει, να μη σου κάνει εντύπωση ούτε ένα;
Είναι τόσο ανάξια τα μέλη των κριτικών επιτροπών ή, απλώς, δεν είχαν κάποιον "δικό τους" να ψηφίσουν; Αναρωτιέμαι αν μπήκαν στον κόπο, βλέποντας τα ονόματα των υποψηφίων, να διαβάσουν τα βιβλία μας.
3. Και τι πάει να πει "Η κάθε Κριτική Επιτροπή έχει το δικαίωμα να μην εισηγηθεί την απονομή οποιουδήποτε βραβείου εάν τα έργα που θα υποβληθούν δεν κριθούν άξια βράβευσης";
Πόσο ανόητος και άδικος κανονισμός είναι αυτός; Μάλλον πρόκειται για παραθυράκι, το οποίο χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπως η δική μας.
Από τη στιγμή που έχεις να δώσεις κάποια βραβεία κι αφού υπάρχουν υποψήφιοι, να κόψεις το λαιμό σου, να μπεις βαθιά στις λεπτομέρειες, να ιδρώσεις και να κουραστείς, και να ξεχωρίσεις τα καλύτερα, έστω και με ελάχιστη διαφορά, ώστε να είσαι δίκαιος και σωστός.
Δηλαδή, η επιτροπή που έχει σκοπό να προάγει τη Λογοτεχνία στην Κύπρο, έχει ταυτόχρονα το δικαίωμα να μην το κάνει καθόλου! Εντελώς παράλογο και ντροπιαστικό να υπάρχουν τέτοιοι κανονισμοί σε έναν τέτοιας σημαντικότητας -για τους διαγωνιζόμενους τουλάχιστον- θεσμό.
Να σημειωθεί ότι το ίδιο αποτέλεσμα υπήρξε και στην κατηγορία του Μυθιστορήματος, η οποία είχε δεκαοχτώ συμμετοχές. Αν είναι δυνατόν!
