Η σφαίρα τουμ-τουμ όταν έσκασε τον τραυμάτισε ελαφρά στο κεφάλι. Στο λαιμό και σοβαρότερα από τον ίδιο τραυματίστηκε ο συμπολεμιστής του Γιώργος Εικοσάρης από το Δάλι. Παρόλο που ο Γιώργος δεν ήθελε, ο λοχαγός του διέταξε να τους μεταφέρουν στο νοσοκομείο Παχύαμμου. Του ίδιου του έδεσαν το κεφάλι κι έφυγε, τον Γιώργο όμως τον κράτησαν κι από τότε δεν τον είδε κανείς. Η ναπάλμ που έπεσε στο νοσοκομείο Παχύαμμου εξαφάνισε τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα. Εγώ του υποσχέθηκα ότι θα προσπαθήσω να μάθω τι έγινε ο φίλος του που εξαφανίστηκε από τις ναπάλμ, οι οποίες καίνε σάρκες, όχι όμως και κόκκαλα…
Ο Παναγιώτης Εικοσάρης, αδελφός του Γιώργου, λέει στην «Κ»: «Αφού υπάρχει μαρτυρία ότι ήταν εκεί και από τη μια στιγμή στην άλλη εξαφανίστηκε, η ΚΔ να προβεί στις ανάλογες ενέργειες. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν αγνοούμενοι από την Τηλλυρία του 1964»!
Τίποτα δεν θάψαμε
Πάντως στην οικογένεια του Χαράλαμπου και της Αναστασίας Εικοσάρη από το Δάλι, ούτε σορός επεστράφη, ούτε οστό, ούτε κάτι που να θυμίζει τον εικοσάχρονο γιο τους. «Τίποτα δεν μας έδωσαν», λέει ο αδελφός του Παναγιώτης Εικοσάρης, ο οποίος κάθε χρόνο αυγουστιάτικα παίρνει το δρόμο για τον Παχύαμμο, για το μνημόσυνο των πεσόντων τον Αύγουστο του 1964: «Ολοένα και λιγοστεύουμε οι συγγενείς. Οι γονείς έφυγαν με τον καμόν των παιθκιών τους, μείναμε αδέλφια και παιδιά. Κάποιους από τους συγγενείς που ρώτησα, μου είπαν, «εφεράν μας τον μέσα στο σεντόνι κρουσμένο, καρβουνισμένο», άλλοι μου είπαν ότι δεν πήραν τίποτε». Στο ερώτημά μας αν δόθηκαν στην οικογένεια κάποια έστω οστά για ταφή, η απάντηση ήταν κάθετη: «Τίποτα. Τίποτα δεν μας έδωσαν. Κάποιοι είπαν ότι στον κρατήρα της έκρηξης βρέθηκαν κάποια οστά. Ποτέ όμως δεν έγινε μια πραγματική έρευνα, μια εκταφή για τους ανθρώπους μας που εξαφανίστηκαν από τις τουρκικές ναπάλμ. Διότι είναι στην ουσία αγνοούμενοι αφού δεν βρέθηκε κάποιο στοιχείο της ύπαρξής τους». Συνεχίζω να ερωτώ: Έστω και τώρα, 54 χρόνια μετά, θέλετε να γίνει εκταφή; Κι ο Παναγιώτης Εικοσάρης, απαντά: «Αφού υπάρχει μαρτυρία ότι ήταν εκεί και από τη μια στιγμή στην άλλη εξαφανίστηκε, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει και σε εμάς αλλά και στον εαυτό της, στην ιστορία του τόπου, να προβεί στις ανάλογες ενέργειες. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν αγνοούμενοι από την Τηλλυρία του 1964»!
Ερωτήματα και μαρτυρίες
Δύο λοιπόν τα ερωτήματα:
1. Υπάρχει μαρτυρία για την παρουσία του Γιώργου Εικοσάρη στο νοσοκομείο Παχύαμμου στις 8 Αυγούστου 1964;
2. Υπάρχουν αγνοούμενοι από το 216 Τάγμα Πεζικού που έλαβε μέρος στις μάχες της Τηλλυριάς;
Απάντηση στο πρώτο ερώτημα δίνεται από τον Κωνσταντίνο Σωκράτους από την Ξυλοτύμπου, ο οποίος υπηρετούσε ως νοσοκόμος μονάδος και όταν από τη Λάρνακα έφτασαν στον Παχύαμμο, το Σάββατο στις 8 Αυγούστου -όπως καταγράφεται στη μαρτυρία του, στο βιβλίο του Λούη Λοΐζου «Τηλλυριά, Αύγουστος 1964- Μαρτυρίες», έλαβε διαταγή να παρουσιαστεί στο πρόχειρο εκείνο νοσοκομείο στον Παχύαμμο: «Στο νοσοκομείο παρουσιάστηκα την Κυριακή η ώρα 10 το πρωί, 9 Αυγούστου 1964. Αυτό στην πραγματικότητα ήταν ένα σπίτι που δεν πρόλαβε να τελειώσει. Οι εξωτερικοί τοίχοι δεν είχαν ακόμη σοβατιστεί.
Στη θέση του νοσοκομείου είναι εμφανής ο κρατήρας που δημιουργήθηκε από τις βόμβες ναπάλμ. Ο χώρος και ο κρατήρας βρίσκεται στην ίδια κατάσταση που βρισκόταν το 1964 μετά τον βομβαρδισμό.
Στην ταράτσα του όμως υπήρχε ένας μεγάλος κόκκινος σταυρός ενδεικτικό πως ήταν νοσοκομείο και στην είσοδο ήταν σταθμευμένα δύο αυτοκίνητα με εμβλήματα του Ερυθρού Σταυρού. Επειδή δεν διέθετε τις απαραίτητες διευκολύνσεις, μόνο ελαφρά τραυματισμένα άτομα μπορούσε να δεχτεί. Οι βαριά τραυματισμένοι μεταφέρονταν σε άλλα νοσοκομεία. Στο νοσοκομείο γνώρισα το γιατρό Δημήτρη Μαυρογένη. Αυτός είχε γράψει το όνομά του με μελάνι πάνω στα χέρια και στα πόδια του. Όταν τον ρώτησα γιατί το έκανε αυτό, μου απάντησε: «Πόλεμος είναι αυτός. Δεν ξέρει κανείς τι μπορεί να συμβεί.
Χωρίς καμιά ταυτότητα πως θα ξέρουν ποιοι είμαστε». Εκτός από τον εν λόγω γιατρό γνώρισα δύο νοσοκόμους και 9 τραυματισμένους στρατιώτες. Ήμασταν δηλαδή συνολικά 13 άτομα μέσα στο νοσοκομείο. Ο μόνος τραυματίας που θυμάμαι ήταν ο στρατιώτης Εικοσάρης από το Δάλι που υπηρετούσε κι αυτός στο 216 Τάγμα Πεζικού. Αυτός είχε τραυματιστεί στο λαιμό και παρόλο που ήθελε να μείνει στο Λόχο του, ο λοχαγός του τον υποχρέωσε να παρουσιαστεί στο νοσοκομείο για περίθαλψη», λέει ο Κωνσταντίνος Σωκράτους.
Όταν έπεσε η ναπάλμ στο νοσοκομείο
Την αφήγηση συνεχίζει ο Γιώργος Ηλιάδης από την Αλάμπρα: «Σε κάποια ανάπαυλα του πυρός μετακινηθήκαμε με το φίλο Χριστάκη Σαββίδη από το Πυρόϊ προς το πρόχειρο νοσοκομείο που ήταν σχετικά κοντά για να δούμε τι γίνεται και να ενημερωθούμε για τα τεκταινόμενα. Η κατάσταση που επικρατούσε εκεί ήταν ένας πραγματικός πανζουρλισμός. Τραυματίες μεταφέρονταν εκεί και δεν υπήρχε προσωπικό να τους παραλάβει και να τους περιποιηθεί. Οι διευκολύνσεις μέσα στο σπίτι εκείνο που το μετέτρεψαν σε χρόνο μηδέν σε νοσοκομείο, ήταν σχεδόν ανύπαρκτες. Εκεί πρόσεξα τον γιατρό Δημήτρη Μαυρογένη που είχε την ευθύνη του νοσοκομείου. Στο πρόσωπο του ήταν διάχυτη η απελπισία και η απογοήτευση για την κατάσταση που επικρατούσε, μια κατάσταση που ήταν ανθρωπίνως αδύνατο να διορθωθεί και να βοηθηθεί, όπως θα έπρεπε, ο κόσμος που υπέφερε και είχε ανάγκη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Η προχειρότητα και η κατάσταση του κενοταφίου είναι προφανής με κάποιες φωτογραφίες πεσόντων στο νοσοκομείο, ξεθωριασμένες και τοποθετημένες σε ένα σιδερένιο κουτί άθλιας κατάστασης.
Η εικόνα που είδαμε επηρέασε πολύ αρνητικά την ψυχολογία μας και φύγαμε από εκεί. Απομακρυνθήκαμε περί τα 500 μέτρα όταν ακούσαμε τη μεγάλη έκρηξη που διέλυσε κυριολεκτικά το νοσοκομείο. Είχε κτυπηθεί από βόμβες ναπάλμ. Ο ουρανός σκοτείνιασε και άρχισε να βρέχει κομμάτια από πέτρες και άλλα οικοδομικά υλικά που πριν αποτελούσαν το νοσοκομείο. Μόλις σταμάτησε το κακό με την αεροπορία πήγαμε να δούμε τι είχε γίνει. Το μόνο που είδαμε ήταν ένας μεγάλος κρατήρας, στη μέση του οποίου βρισκόταν η ταράτσα του νοσοκομείου. Δεν πίστευα πως ήταν δυνατό κάποιοι να μπόρεσαν να βγουν ζωντανοί μέσα από εκείνο το ολοκληρωτικά χαλασμένο κτίριο. Κι όμως κάποιοι γλίτωσαν. Συμβαίνουν και θαύματα πότε-πότε. Εκεί βρήκαμε στρατιώτες δικούς μας να μαζεύουν ανθρώπινα μέλη και καμένα ρούχα των στρατιωτών και του προσωπικού. Μια πραγματικά συγκλονιστική εικόνα. Εκείνο που με συγκλόνισε περισσότερο, ήταν η εικόνα της μισοκαμένης ιατρικής μπλούζας».
Δύο που σώθηκαν
Ο ανθυπολοχαγός Γεώργιος Τσίπας από τα Τρίκαλα βρέθηκε εκείνες τις τραγικές στιγμές στο πρόχειρο νοσοκομείο και αφηγείται: «Βρήκα δύο γιατρούς και δύο νοσοκόμους κι ένα στρατιώτη. […] Βγαίνοντας από την πόρτα του αναρρωτηρίου, βλέπω ένα αεροπλάνο να εφορμά εναντίον μας και πριν προλάβω να απομακρυνθώ περί τα 10 μέτρα έριξε μια βόμβα που έπεσε στο κέντρο της ταράτσας του κτιρίου αυτού και κυριολεκτικά το ισοπέδωσε. Καταλαβαίνετε τη λαχτάρα μου. Ευτυχώς έπεσα δίπλα από ένα τοίχο και γλίτωσα από βέβαιο θάνατο», λέει ο Τσίπας.
Ο άλλος που σώθηκε ως εκ θαύματος ήταν ο νοσοκόμος μονάδος Κωνσταντίνος Σωκράτους, τον οποίο «συναντήσαμε» προηγουμένως: «Δεν είχα καλά-καλά προλάβει να αναλάβω καθήκοντα πριν το μεγάλο κακό. Μια ώρα μετά που είχα παρουσιαστεί, η ώρα 11 το πρωί της Κυριακής, ακούσαμε να πλησιάζουν τα πρώτα αεροπλάνα και τις πρώτες εκρήξεις πολύ κοντά στο νοσοκομείο. Ο γιατρός Δημ. Μαυρογένης μας φώναξε: «Παιδιά καλυφθείτε μας βομβαρδίζει η τουρκική αεροπορία». Τρέξαμε όλοι και πέσαμε για μεγαλύτερη ασφάλεια στα ριζά των τοίχων του νοσοκομείου. Όπως είχα πέσει μπορούσα να κοιτάξω το παράθυρο. Είδα να πέφτουν δύο «βαρέλια» από ένα πολεμικό αεροπλάνο. Τίποτα άλλο δεν θυμάμαι. Ούτε που άκουσα τις εκρήξεις. Όταν συνήλθα, κατάλαβα ότι ήμουν θαμμένος κάτω από τα ερείπια του νοσοκομείου. Δεν μπορούσα να προσδιορίσω το χρόνο, να υπολογίσω πόσες ώρες από τη στιγμή που μας είχαν βομβαρδίσει. Άκουσα μια φωνή μέσα από τα ερείπια που καλούσε σε βοήθεια. Άρχισα κι εγώ να φωνάζω «βοήθεια», αλλά φαίνεται η καταστροφή ήταν πλήρης. Κανένας δεν υπήρχε εκεί κοντά που θα μπορούσε να μας βοηθήσει.
Η φωνή που καλούσε σε βοήθεια άρχισε σιγά-σιγά να αδυνατίζει, μέχρι που άκουσα τον επιθανάτιο ρόγχο του ανθρώπου που πέθανε αβοήθητος, θαμμένος μέσα στα χαλάσματα του νοσοκομείου. Και ήταν τόσο κοντά μου… Όπως ήμουν ξαπλωμένος, θαμμένος ουσιαστικά κάτω από τα χαλάσματα του νοσοκομείου, τα ένιωθα να μου πιέζουν το στήθος. Οι πόνοι σε ολόκληρο το κορμί μου ήταν αφόρητοι. Κατάλαβα πως έπρεπε να δράσω, να κάνω κάτι αν δεν ήθελα να έχω την τύχη του ανθρώπου που πέθανε αβοήθητος πριν από λίγο και βρισκόταν σχεδόν δίπλα μου. Η πρώτη μου σκέψη ήταν ο προστάτης άγιος του χωριού μου Άγιος Ανδρόνικος. Προσευχήθηκα με θέρμη, με όλη τη δύναμη της ψυχής μου. Την ίδια στιγμή σαν από θαύμα, κατάλαβα πως το αριστερό μου χέρι βγήκε από τα χαλάσματα. Σπρώχνοντας με όλη τη δύναμη που μου είχε απομείνει, μπόρεσα τελικά να βγω ζωντανός έξω από τα χαλάσματα. Κατάλαβα πως ήταν ήδη απόγευμα. Έριξα μια γρήγορη ματιά γύρω μου. Όλη η περιοχή γύρω από το νοσοκομείο καιγόταν. Τρεις βόμβες σαν αυτές που είχα δει να πέφτουν από το τουρκικό αεροπλάνο, καίγονταν μετατρέποντας τον τόπο σε κόλαση». Ο Σωκράτους, πολυτραυματίας όπως ήταν, κινήθηκε προς την κατεύθυνση που υπήρχαν σπίτια, όπου σε ένα σπίτι βρήκε δύο γνωστούς του στρατιώτες, «ο ένας ήταν ο Καραγιώργης από τη Λάρνακα. Μόλις τους είδα έχασα τις αισθήσεις μου».
Ο Σωκράτους, που κατέληξε στο νοσοκομείο Λεμεσού όπου νοσηλεύθηκε για 35 μέρες, καταλήγει στη μαρτυρία του με το εξής συγκλονιστικό: «Ενώ βρισκόμουν στο νοσοκομείο της Λεμεσού, άκουσα ότι ένα πόδι πάνω στο οποίο έγραφε το όνομα Δημήτρης Μαυρογένης, βρέθηκε περίπου 250 μέτρα μακριά από το νοσοκομείο του Παχύαμμου»…
Οι τέσσερις αγνοούμενοι του 216 ΤΠ
Στο Ημερολόγιο του 216ου Τάγματος Πεζικού ημερομηνίας 10 Αυγούστου κάτω από την ένδειξη ΑΠΩΛΕΙΑΙ ΤΑΓΜΑΤΟΣ, σημειώνονται τα ακόλουθα:
Α) Νεκροί επί πεδίου της Μάχης: 7
Β) Τραυματίες: 30
Γ) Αγνοούμενοι 4
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
