Του Γιώργου Κακούρη
Αρκετά μέτωπα παραμένουν ανοικτά στην προσπάθεια καλύτερης διαχείρισης της μετανάστευσης και των αιτητών ασύλου από την Κυπριακή Δημοκρατία, με την κυβέρνηση να έχει ζητήσει τη χρηματοδότηση εργασιών στο νέο κέντρο υποδοχής στην περιοχή Λίμνες στη Μενόγεια, αλλά τη χρηματοδότηση να εκκρεμεί έως ότου διαπιστωθεί πως οι τεχνικές του προδιαγραφές συνάδουν με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως πληροφορείται η «Κ». Το κέντρο στην περιοχή Λίμνες αποτελεί πρωτοβουλία της Κυπριακής Δημοκρατίας που δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση από τον εθνικό προϋπολογισμό.
Οι Βρυξέλλες έχουν λάβει αίτημα από τις κυπριακές αρχές για στήριξη της δημιουργίας ανοιχτού κέντρου για αιτητές ασύλου και κέντρου υποδοχής για άτομα που πρόκειται να επιστραφούν στις χώρες προέλευσης. Ωστόσο, πληροφορίες της «Κ» θέλουν τη χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά κονδύλια των αλλαγών να μην είναι δεδομένη, καθώς ένα τέτοιο αίτημα μπορεί να εξεταστεί μόνο αν οι τεχνικές του προδιαγραφές είναι εναρμονισμένες με πρότυπα και νομοθεσίες της Ε.Ε.
Ενώ πάντως οι Βρυξέλλες βλέπουν θετικά τις νέες εργασίες, καθώς έχουν την προοπτική να αυξήσουν τις δυνατότητες υποδοχής και να απαμβλύνουν την κατάσταση στο Πουρνάρα, η οποία θεωρείται πως επιδεινώθηκε, αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε διαβούλευση με τις κυπριακές αρχές και την EASO για τον ευρύτερο επανασχεδιασμό και των δύο κέντρων. Όπως τονίζουν συνομιλητές της «Κ» στην έδρα της Ε.Ε., η προτροπή των Βρυξελλών για τήρηση των ευρωπαϊκών προτύπων όσον αφορά τις συνθήκες υποδοχής δεν είναι κάτι νέο. Οι Βρυξέλλες εμπλέκονται ευθέως μέσω των υπηρεσιών τους στους σχεδιασμούς τόσο στις Λίμνες όσο και στο Πουρνάρα.
Χειρότερο το Πουρνάρα
Την περίοδο 2014 - 2020 η Κύπρος έλαβε συνολικά 117,61 εκατομμύρια ευρώ (39,11 εκατομμύρια από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, 67,77 εκατομμύρια από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και 10,55 εκατομμύρια ως έκτακτη βοήθεια και από τα δύο ταμεία) από διάφορα ταμεία της Ε.Ε. για αντιμετώπιση της μετανάστευσης, δεδομένης της δέσμευσης για δημιουργία ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης. Την ίδια στιγμή, εξ όσων αντιλαμβάνεται η «Κ», οι Βρυξέλλες θεωρούν πως η κατάσταση στο κέντρο υποδοχής Πουρνάρα παραμένει ανησυχητική. Όπως είχαν επισημάνει κοινοτικοί αξιωματούχοι αλλά και η ίδια η Επίτροπος Εσωτερικών Ίλβα Γιοχάνσον στην «Κ» στο παρελθόν, το Πουρνάρα σχεδιάστηκε ως κλειστό κέντρο υποδοχής για προσωρινή διαμονή κατά την άφιξη και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για παρατεταμένη κράτηση. Τρεις μήνες μετά την επίσκεψη της κ. Γιοχάνσον στην Κύπρο τον Σεπτέμβριο, η συμφόρηση στο Πουρνάρα έχει επιδεινωθεί λόγω των συνεχών αφίξεων αλλά και του γεγονότος πως δεν υπάρχουν ανοιχτοί χώροι υποδοχής, πέρα από τις προσωρινές λύσεις κατάλυσης αιτητών ασύλου σε ξενοδοχεία και διαμερίσματα. Η υπερπληρότητα του Πουρνάρα δυσκολεύει επίσης ακόμα περισσότερο την πρόοδο των έργων που θα το καθιστούσαν αποτελεσματικό κέντρο πρώτης υποδοχής.
Πάντως, οι κυπριακές αρχές, μετά από συζητήσεις με την Κομισιόν, βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης προσχεδίων για την αναδιαμόρφωση του κέντρου υποδοχής Πουρνάρα, ώστε να απαντηθούν ελλείψεις που χρονίζουν όπως η έλλειψη υποδομών για χώρους καραντίνας, ασφαλούς ζώνης για ευάλωτα άτομα και για γραφεία. Ο σχεδιασμός της Κύπρου αναμένεται πως θα συζητηθεί με την Κομισιόν και τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ε.Ε. πριν από την εφαρμογή του.
Ακόμα ένα ζήτημα το οποίο φαίνεται να προχωρά είναι η αύξηση του αριθμού των νόμιμων κηδεμόνων για ασυνόδευτους ανήλικους στο Πουρνάρα και η αναζήτηση ενδιάμεσων λύσεων για την ενίσχυση των δυνατοτήτων και των συνθηκών υποδοχής.
Συστάσεις... και για μας
Σε έκθεση του 2017 για τη λειτουργία κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης σε Ελλάδα και Ιταλία το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ECA) είχε καταλήξει σε μια σειρά συστάσεων για την καλύτερη λειτουργία αυτών των κέντρων, όπου τα προβλήματα ήταν παρόμοια με αυτά που αντιμετωπίζονται στην Κύπρο: μεγάλος αριθμός αιτήσεων που εκκρεμούν, καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση των αιτήσεων και χαμηλά ποσοστά επιστροφών. Οι αδυναμίες που εντοπίστηκαν είχαν να κάνουν με κακό σχεδιασμό των διαδικασιών, προβλήματα στη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης, μη εκτέλεση αποφάσεων για επιστροφές, αλλά και ανεπαρκή χωρητικότητα στα κέντρα κράτησης.
Αρκετές θυμίζουν την κατάσταση στην Κύπρο, ενώ οι συστάσεις που κατατέθηκαν στην έκθεση συνάδουν σε κάποιο βαθμό με τις ενέργειες τις οποίες προωθούν Κομισιόν και κυπριακές αρχές. Ως εκ τούτου, αυτοί, ή ανάλογοι, πρέπει να αναμένεται πως θα είναι στο μέλλον οι τομείς αξιολόγησης των πολιτικών που ακολουθούνται στην Κύπρο.
Οι συστάσεις αφορούσαν ενίσχυση της δυναμικότητας των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης μέσω της αναβάθμισης των εγκαταστάσεων, επιτάχυνση της διεκπεραίωσης των αιτήσεων με τη στήριξη του EASO, καθώς και της καλύτερης ενημέρωσης των μεταναστών για τον τρόπο και χρόνο εξέτασης των αιτήσεων και της εφαρμογής των διαδικασιών επιστροφής.
Στο θέμα των ασυνόδευτων ανηλίκων οι ελεγκτές είχαν συστήσει τη λήψη μέτρων από κοινού με την Κομισιόν και διεθνείς οργανισμούς, όπως της εξασφάλισης κατάλληλου καταλύματος, τον διορισμό υπεύθυνου για την προστασία τους και συνεχή παρακολούθηση. Συστήνεται επίσης η παραχώρηση από άλλα κράτη μέλη περισσότερων εμπειρογνωμόνων για κάλυψη των αναγκών, καθώς και σαφέστερος προσδιορισμός του ρόλου και των αρμοδιοτήτων των Ευρωπαίων και εθνικών αξιωματούχων σε κάθε κέντρο, ενώ προστίθεται πως η Κομισιόν και οι σχετικοί οργανισμοί θα πρέπει να αξιολογούν συνεχώς το μοντέλο του κέντρου υποδοχής και ταυτοποίησης.
Εργαλειοποίηση
Νωρίς την περασμένη εβδομάδα η Κομισιόν παρουσίασε την πρότασή της για αναθεώρηση του κώδικα λειτουργίας του χώρου Σένγκεν, η οποία περιέχει ορισμό, για πρώτη φορά, της πρακτικής της εργαλειοποίησης, ως αποτέλεσμα της συζήτησης που ακολούθησε μετά τα γεγονότα στα σύνορα με τη Λευκορωσία αλλά και ούτως ώστε κράτη μέλη και Ε.Ε. «να είναι πλήρως εξοπλισμένα για ν’ αντιμετωπίσουν την όποια μελλοντική εργαλειοποίηση μεταναστών», όπως αναφέρεται στην επικοινωνία της Κομισιόν.
Η πρόταση, εφόσον εγκριθεί, έρχεται να ταιριάξει με τα αιτήματα, κυρίως Λευκωσίας και Αθήνας, για ένα οριζόντιο καθεστώς αντιμετώπισης της εργαλειοποίησης σε περίπτωση χρήσης της πρακτικής αυτής από την Τουρκία στο μέλλον ή και στο παρόν, αν μπορεί να αποδειχθεί πως οι αυξημένες ροές προς την Πράσινη Γραμμή αποτελούν συνειδητή πολιτική της Άγκυρας. Αν όμως η περίπτωση της κρίσης στον Έβρο αποτελούσε καθαρά προσπάθεια δημιουργίας κρίσης από την κυβέρνηση Ερντογάν, η κυπριακή κυβέρνηση θα πρέπει ν’ αποδείξει κατά συγκεκριμένο τρόπο πώς οι ενέργειες των διακινητών έχουν πολιτική κατεύθυνση ούτως ώστε να προχωρήσει η διαδικασία από πλευράς Κομισιόν, αλλά και να πείσει πολιτικά τους εταίρους σε πολιτικό επίπεδο στο Συμβούλιο.
Διαδικασία για την οποία δεν αρκεί η προσθήκη της λέξης «αδιάσειστα» δίπλα από τη λέξη στοιχεία στις ανακοινώσεις του Προεδρικού για το θέμα, ή η προσθήκη όσων έχουν ήδη λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας στον αριθμό των αιτητών ασύλου, όσο χρήσιμες και να είναι αυτές οι πρακτικές για εσωτερική κατανάλωση. Στη σχετική επικοινωνία της Κομισιόν, ως εργαλειοποίηση ορίζεται «μια κατάσταση κατά την οποία μια τρίτη χώρα παρακινεί παράτυπες μεταναστευτικές ροές στην Ένωση μέσω της ενεργού ενθάρρυνσης ή διευκόλυνσης της μετακίνησης πολιτών τρίτων χωρών προς τα εξωτερικά σύνορα, προς ή από το εσωτερικό των εδαφών της και στη συνέχεια προς τα εν λόγω εξωτερικά σύνορα, όπου τέτοιες ενέργειες είναι ενδεικτικές πρόθεσης μιας τρίτης χώρας να αποσταθεροποιήσει την Ένωση ή ένα κράτος μέλος, όπου η φύση τέτοιων πράξεων δύναται να θέσει σε κίνδυνο ουσιαστικές λειτουργίας του κράτους, συμπεριλαμβανομένης της εδαφικής του ακεραιότητας, τη διατήρηση του νόμου και της τάξης και τη διασφάλιση της εθνικής του ασφάλειας».
Αρκετές φορές οι Βρυξέλλες έχουν αναφέρει πως τα έκτακτα μέτρα στήριξης της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Πολωνίας (στα οποία βασίζονται τα μέτρα που προβλέπονται στην πρόταση) δεν αποτελούν νομιμοποίηση των παράνομων επαναπροωθήσεων. Στο κείμενο σημειώνεται πως ο στόχος του μηχανισμού είναι η δημιουργία ενός «συγκεκριμένου έκτακτου μηχανισμού διαχείρισης των διαδικασιών μετανάστευσης και ασύλου και, όπου είναι αναγκαίο, της παροχής στήριξης και μέτρων αλληλεγγύης για διαχείριση κατά τρόπο τακτικό, ανθρώπινο και αξιοπρεπές της άφιξης των ατόμων που έχουν εργαλειοποιηθεί από μια τρίτη χώρα, με πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Τα μέτρα που προβλέπονται από την πρόταση σε περίπτωση εργαλειοποίησης μεταναστών περιλαμβάνουν τον περιορισμό του αριθμού των σημείων διέλευσης των συνόρων και την εντατικοποίηση της επιτήρησης των συνόρων, τη δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας καταγραφής των αιτήσεων ασύλου έως και τέσσερις εβδομάδες και την εξέταση όλων των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα, εκτός από τις ιατρικές περιπτώσεις, καθώς και τη δυνατότητα να τεθούν σε εφαρμογή διαδικασίες επείγουσας επιστροφής.
Για να ενεργοποιηθούν τα εν λόγω μέτρα, μετά από αίτημα ενός ή περισσότερων κρατών μελών, θα κατατίθεται πρόταση της Κομισιόν προς το Συμβούλιο για την υιοθέτηση σχετικής απόφασης, η οποία θα ορίζει τη χρονική διάρκεια των μέτρων (που δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους έξι μήνες) και που θα μπορεί να καταργείται ή να ανανεώνεται με την ίδια διαδικασία.
Οι κακές συνθήκες ως αποτροπή
Οι συνεχιζόμενες κακές συνθήκες στο Πουρνάρα πάντως εγείρουν ένα ερώτημα για το κατά πόσο η κυβέρνηση δημιουργεί συνθήκες αποτροπής των αιτητών ασύλου μέσω των ανεπαρκών υποδομών, κατά παράβαση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας, ερώτημα στο οποίο παρέπεμψε την περασμένη εβδομάδα σε δημοσίευμά του ο «Πολίτης» και στο οποίο απέφυγε να απαντήσει το Υπουργείο Εσωτερικών στην απάντησή του.
Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό, και μπορεί να στοιχειοθετηθεί από πληροφορίες που ήθελαν την απόφαση για περιορισμό των διελεύσεων μέσω της Πράσινης Γραμμής σε κατοίκους τρίτων χωρών προ μερικών ετών, αλλά και άλλες σκέψεις που γίνονταν σε αυτό το πλαίσιο να είχαν στόχο να αποθαρρύνουν την άφιξη μεταναστών ή αιτητών ασύλου στην Κύπρο μέσω της χειροτέρευσης των συνθηκών.
Ως έχουν τα πράγματα, η Κομισιόν φαίνεται να είναι αυτή που σπρώχνει την κυπριακή κυβέρνηση να διαχειριστεί τη μετανάστευση ορθολογικά, με την ανταπόκριση να έρχεται με κάποια καθυστέρηση και σε συνδυασμό με ρητορική που δυσχεραίνει παρά διευκολύνει το ίδιο το έργο της κυβέρνησης μακροπρόθεσμα.
