Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το κάθε μνημείο έχει να αντιμετωπίσει τους δικούς του εχθρούς, που μπορεί να είναι η ανθρώπινη αδιαφορία, η μισαλλοδοξία, αλλά και η ίδια η φύση. Η αρχαία Παλμύρα στη Συρία, το Εθνικό Μουσείο της Βραζιλίας, τα μνημεία της κεντρικής Ιταλίας που χάθηκαν εξαιτίας του σεισμού, δείχνουν ότι η καταστροφή είναι πολυπαραγοντική, ο άνθρωπος σε πολλές περιπτώσεις στέκει ανήμπορος μπροστά στην καταστροφή, άλλοτε πάλι είναι ο κύριος αίτιος. Στην Κύπρο, στη μετά το 1974 η κατάσταση σε αρκετές περιπτώσεις είναι τραγική, και οι αιτίες της καταστροφής πολλές και διαφορετικές, σύληση με απώτερο στόχο το κέρδος (Κανακαριά, ιδιωτικές συλλογές), ανθρώπινη αδιαφορία, άγνοια, μισαλλοδοξία, με αποτέλεσμα την απόξεση του πολιτιστικού αποτυπώματος. Μία τέτοια περίπτωση είναι και αυτή της Αγίας Παρασκευής στο Κάτω Βαρώσι, η οποία βρίσκεται σε οικτρή κατάσταση, και ανεξαρτήτως των λόγων, το ζητούμενο είναι η διάσωση του μνημείου. Την εκκλησία επισκέφθηκαν οι κ. Ανδρέας Φούλιας, βυζαντινολόγος και Χ. Χατζηχριστοδούλου, μέλος της Δικοινοτικής Επιτροπής για τα Μνημεία και τον Πολιτισμό, στο πλαίσιο της συγγραφής βιβλίου για τα θρησκευτικά μνημεία της νέας πόλης της Αμμοχώστου. Η Αμμόχωστος είναι η πόλη που γεννήθηκαν και αισθάνονται ότι επιστρέφουν στο σπίτι τους κάθε φορά, ανεξαρτήτως του λόγου επίσκεψης. Ο κ. Φούλιας μίλησε στην «Κ» για τον ναό της Αγίας Παρασκευής κα για το δέον γενέσθαι.
–Υπό ποια ιδιότητα επισκεφθήκατε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο Κάτω Βαρώσι;
–Επισκέφτηκα το Κάτω Βαρώσι επειδή είμαστε στο τέλος, μαζί με τον συνάδελφο Χρ. Χατζηχριστοδούλου, συγγραφής βιβλίου για τα θρησκευτικά μνημεία της νέας πόλης της Αμμοχώστου, στα οποία βεβαίως περιλαμβάνεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Εκτός τούτου, όποτε βρεθούμε στην Αμμόχωστο επισκεπτόμαστε συχνά τα προσβάσιμα μνημεία για επόπτευση κυρίως της στατικής τους κατάστασης. Η ιδιότητά μου βέβαια ως προέδρου της Βυζαντινολογικής Εταιρείας Κύπρου με επιφορτίζει με ακόμα περισσότερη ευθύνη για την καλή γνώση της κατάστασης των μνημείων μας, σε όποιο μέρος της Κύπρου και αν ευρίσκονται. Αυτό κάνει πιστεύω και ο καθένας από μας, είτε είναι εξ επαγγέλματος ενδιαφερόμενος, είτε απλώς αγαπά τον τόπο του, τις παραδόσεις του και τον πολιτισμό της πατρίδας του. Μιλώντας ειδικά για τα μνημεία της κατεχόμενης Κύπρου θα πρέπει να είμαστε ακόμα πιο προσεκτικοί, αφού αυτά μαρτυρούν πλέον πράγματα που οι πρόσφυγες ιδιοκτήτες και πάλαι ποτέ προστάτες τους δεν μπορούν να μαρτυρήσουν ούτε να δράσουν. Άλλωστε η λέξη μνημείο μιλάει από μόνη της.
–Σε ποια κατάσταση βρήκατε τον ναό;
–Η κατάσταση της Αγίας Παρασκευής είναι πραγματικά οικτρή. Ο ναός ήταν ξυλόστεγος και όλη η ανωδομή έχει καταστραφεί, ενώ μεγάλα ρήγματα υπάρχουν σε διάφορα μέρη του. Αυτό που προκάλεσε την έντονη αντίδρασή μας κατά την πρόσφατη επίσκεψή μας τον Αύγουστο ήταν η στάθμευση στον περίβολο του ναού δέκα μεγάλων φορτηγών οικοδομικής εταιρείας. Το παραμικρό λάθος ή δυστύχημα θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση της μεσαιωνικής αψίδας ή άλλου τμήματος του ναού με πιθανό αποτέλεσμα τον οριστικό αφανισμό ενός από τους παλαιότερους ναούς της νέας πόλης της Αμμοχώστου. Ακόμα ένας ναός στη νέα πόλη της Αμμοχώστου, ο Άγιος Γεώργιος του Φάραγγα του 12ου αιώνα, βρίσκεται ίσως σε χειρότερη κατάσταση. Είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρξει άμεση επέμβαση για σωτηρία του μοναχικού και ορφανού αυτού μνημείου.
–Ποια νομίζετε ότι είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν;
–Ο μόνος θεσμοθετημένος τρόπος επέμβασης πλέον στα μνημεία που βρίσκονται στην κατεχόμενη περιοχή είναι μέσω της Δικοινοτικής Επιτροπής για τα Μνημεία και τον Πολιτισμό. Θα πρέπει να εξάρουμε και να συγχαρούμε την Επιτροπή για τις μέχρι τώρα σωτήριες επεμβάσεις και αναστηλώσεις μνημείων, χριστιανικών και μουσουλμανικών σε όλη την Κύπρο. Πραγματικά επιτελεί ένα αξιοθαύμαστο έργο. Οι ανάγκες όμως για μαζικότερες και γρηγορότερες επεμβάσεις είναι πολλές και επείγουσες. Πολλές κοινότητες είναι διατεθειμένες να βοηθήσουν ώστε να σωθούν μνημεία των χωριών τους. Θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη δραστηριοποίηση και καλύτερος συντονισμός. Θα πρέπει να εξευρεθούν τρόποι για εντονότερη δράση, ακολουθώντας πάντα τις ενδεδειγμένες επιστημονικές μεθόδους. Η απόφαση είναι βεβαίως και πρωτίστως πολιτική.
–Πιστεύεται ότι μπορεί να ανατραπεί η κατάσταση;
–Η παρούσα πολιτική κατάσταση δεν συνηγορεί στο ότι μπορούν να γίνουν πολλά προς την κατεύθυνση της συντήρησης και προστασίας των μνημείων. Η κατάσταση μπορεί να ανατραπεί ολοκληρωτικά μόνο με τη λύση του κυπριακού προβλήματος. Εάν δεν φτάσουμε στη λύση είναι απόλυτα βέβαιο ότι τα περισσότερα μνημεία σιγά-σιγά θα χαθούν, είτε από τον χρόνο είτε από εσκεμμένες καταστροφικές ενέργειες. Πέρα τούτου, χάνονται και οι άνθρωποι, οι οποίοι ήταν δεμένοι με τα μνημεία και ήταν φορείς πανάρχαιων παραδόσεων.
–Πού έχετε αποταθεί;
–Αμέσως μετά την επόπτευση του ναού ανήρτησα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης φωτογραφίες από τον ναό και η αντίδραση ήταν άμεση από πολλούς. Με ιδιαίτερη ικανοποίηση παρατήρησα ότι από τους πρώτους που αντέδρασαν θετικά και με θετικό πνεύμα ήταν ο Τουρκοκύπριος συμπρόεδρος της Δικοινοτικής Επιτροπής για τα μνημεία και τον Πολιτισμό κ. Ali Tuncai, δηλώνοντας ότι θα το θέσει στην επόμενη συνεδρία της Επιτροπής, καθώς και δραστήριοι Τουρκοκύπριοι που κατοικούν στην Αμμόχωστο όπως ο κ. Serdar Atai, o δρ Okan Dagli και ο κ. Ahmet Ilktac. Ο τελευταίος μάλιστα όντας δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Kibris», επικοινώνησε μαζί μου ζητώντας περισσότερες πληροφορίες για τον ναό και την κατάστασή του, ετοιμάζοντας πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ για την ανάγκη προστασίας, σεβασμού του μνημείου και απομάκρυνσης των οχημάτων από την αυλή.
–Τι γνωρίζουμε για την ιστορία του ναού;
–Ελάχιστα πράγματα, αφού ποτέ δεν έγινε καμιά μελέτη, ανασκαφή ή καταγραφή. Το αρχαιότερο τμήμα του ναού είναι η αψίδα που χρονολογείται στον 16ο αιώνα. Είναι ένα μνημείο με πολλές μεταγενέστερες επεμβάσεις. Στη νοτιοδυτική πλευρά της αυλής υπήρχε η είσοδος σπηλαίου το οποίο ονομαζόταν κατακόμβη. Το 1960 το Δημαρχείο Αμμοχώστου σφράγισε το σπήλαιο όντας επικίνδυνο για τα παιδιά.
Δεν είναι μόνο η Αγία Παρασκευή
Όπως σημειώνει ο κ. Φούλιας στην κατεχόμενη Κύπρο είναι πολλοί οι ναοί που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Σε τραγική κατάσταση βρίσκεται ο Άγιος Γεώργιος του Φαράγγου και ο ναός του Αγίου Παντελεήμονος στον Άγιο Λουκά Βαρωσίων. Επίσης, σε επιτόπια επίσκεψή του πριν από λίγες μέρες στη Νέτα Καρπασίας διαπίστωσε την κατάρρευση της αψίδα και μέρος του βόρειου τοίχου του ναού των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, ένα σπουδαίο αρχιτεκτονικά μνημείο του 10ου - 11ου αιώνα. Η κατάσταση επίσης τριών εκκλησιών του Βαθύλακα είναι προσβλητική για όλους. Ακόμα ο σημαντικός σπηλαιώδης ναός των Γενάγρων Αμμοχώστου του 14ου αι. -15ου αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος στον Ποταμό του Κάμπου του 19ου αι., η Παναγία την Αψινθιώτισσα του 12ου αιώνα, ο Άγιος Μόδεστος στο Καλό Χωριό Λεύκας στο Καπούτι του 19ου αι., ο Άγιος Γεώργιος στον Δαυλό και άλλοι πολλοί χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Ο κ. Φούλιας επισημαίνει ότι χρειάζονται άμεση συντήρηση και προστασία δύο εμβληματικά μνημεία, το παλαιοχριστιανικό τμήμα της βασιλικής του πολιούχου αγίου της Κύπρου Αποστόλου Βαρνάβα και ο αρχαιολογικός χώρος της Χρυσοκάβας στην Κερύνεια. Ο κ. Τάκης Χατζηδημητρίου, ε/κ μέλος της Δικοινοτικής Επιτροπής για τα μνημεία και τον Πολιτισμό, ανέφερε στην «Κ» ότι η επιτροπή ενημερώθηκε για το θέμα της Αγίας Παρασκευής και το θέμα συζητήθηκε στη συνεδρία της Πέμπτης (6/9) και θα ξεκινήσουν το συντομότερο οι απαραίτητες διεργασίες προκειμένου να γίνουν οι κινήσεις που απαιτούνται για την αποκατάσταση του ναού.
