Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΣ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
Το απογευματινό φως έπεφτε γλυκά και μαλάκωνε τα πάντα. Απέναντι, μια πολυκατοικία βαμμένη σε έντονο γαλάζιο χρώμα. Οι ένοικοι στις βεράντες απολάμβαναν τη σαββατιάτικη ανεμελιά. Από το δικό μας μπαλκόνι, η θέα άλλαζε. Ο ήλιος που έδυε κοβόταν σε μικρά τετραγωνάκια από τα κάγκελα που έφταναν ώς το ταβάνι στο μπαλκόνι. Ημασταν σ’ ένα από τα εγκαταλελειμμένα κτίρια στο Δαφνί όπου φιλοξενείται αυτήν την περίοδο η έκθεση «Reality Check» σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου. Τριάντα δύο Ελληνες και ξένοι καλλιτέχνες κάνουν in situ έργα όχι για το ψυχιατρείο όσο για το τι σημαίνει το «μέσα» και το «έξω» (έννοιες υποκειμενικές για τον καθένα μας) καθώς και τα ρευστά όρια του χρόνου και του τόπου που βιώνει κάποιος σε εγκλεισμό.
Το οξύμωρον είναι ότι οι αναθέσεις για τις εγκαταστάσεις αυτές έγιναν λίγο προτού η πανδημία σαρώσει τον πλανήτη. «Και κάπως έτσι, η ζωή που είναι αγρίως απρόβλεπτη πάντοτε, έκανε ξαφνικά πραγματικότητα για όλους μας ένα ζήτημα που ήταν μέχρι τότε θεωρητικό», λέει ο επιμελητής. Εχοντας ζήσει και εργαστεί πολλά χρόνια στο Λονδίνο, ο Πράπογλου προσεγγίζει διαφορετικά τις εκθέσεις. Με σπουδές στην αρχαιολογία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη, ψάχνει πρώτα να βρει τα κατάλληλα κελύφη για τις δράσεις του και ύστερα να φτιάξει το εννοιολογικό πλαίσιο. Καλλιεργημένος και ευαίσθητος, αφήνεται κάθε φορά στην ατμόσφαιρα ενός κτιρίου για να τον καθοδηγήσει.
Ο επιμελητής Κώστας Πράπογλου. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Μετά τον επαναπατρισμό στην Αθήνα, έκανε πολύ ενδιαφέρουσες ομαδικές σε ιστορικά κτίρια της Κυψέλης, όπως η οικία Ζαρίφη και το 15ο Λύκειο της περιοχής που λειτουργεί σε ένα εκλεκτικιστικό συγκρότημα. Αργότερα βρήκε μια μουσική σκηνή στον Κεραμεικό, στην αρχή του άξονα της Ιεράς Οδού: «Η αρχαία οδός πάντοτε με κέντριζε όχι μόνον για τα Ελευσίνια μυστήρια και τον κυκεώνα αλλά και για την εξέλιξή της μέσα στον χρόνο. Είναι ένα παλίμψηστο, μια πολυεπίπεδη πραγματικότητα. Μέσα από αυτή μου έγινε ορατό το Ψυχιατρικό Ιδρυμα στο Δαφνί αλλά και η σπουδαία Μονή» μου εξηγεί, την ώρα που βρισκόμαστε στο κατώφλι της νέας έκθεσης.
Αυτό που εντυπωσιάζει αρχικά είναι το μέγεθος του Ψυχιατρικού Ιδρύματος. Ολόκληρα στρέμματα με παλαιά και καινούργια οικοδομήματα που άλλα λειτουργούν και άλλα έκλεισαν για στατικούς λόγους μετά τον σεισμό του 1999, με εκτάσεις πευκόφυτες και γωνιές με πεταμένα πράγματα, όλα δημιουργούν μια αίσθηση τόσο απόκοσμη με το που περνάς την πύλη. Η φύση αγκαλιάζει το δομημένο περιβάλλον και επιβάλλει την παρουσία της. Ακόμα και σήμερα άλλωστε το ίδρυμα παράγει το δικό του λάδι και μέλι. Και ύστερα η παλιά πτέρυγα της Γηροψυχιατρικής που πρέπει να εγκαταλείφθηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες εξαιτίας προβλημάτων στο σύστημα του κλιματισμού.
Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Σε νοητό σχήμα Η, 4.000 τ.μ. με θαλάμους, γραφεία, διαδρόμους, βαμμένους σε χρώματα παστέλ με αυτοκόλλητα πεταλούδες και νεράιδες στους τοίχους, λες και φιλοξενούσε κάποτε νηπιαγωγείο. «Οταν πρωτοπήγα τον Δεκέμβριο του 2019 έμοιαζε να άδειασε μέσα σε μια νύχτα. Είχαν μείνει όλα εκεί, κρεβάτια, ντουλάπες γεμάτες με ρούχα, περιοδικά, εφημερίδες, παλιές φωτογραφίες από τις οικογένειες των τροφίμων», λέει ο Πράπογλου.
Αρχικά σκέφτηκε να κρατήσει κάποια από αυτά τα σπαράγματα. Μπαινοβγαίνοντας όμως συχνά στο κτίριο, θεώρησε ότι από μόνο του έχει το gravitas που χρειαζόταν η έκθεση και πως όλα αυτά θα το βάραιναν ακόμα περισσότερο: «Αλλωστε δεν είναι μια έκθεση για τους τροφίμους αλλά για το πώς ο καθένας από εμάς βιώνει την πραγματικότητά του, την ατοπικότητα και την αχρονικότητα. Αν και ο θεατής θα έμπαινε μέσα σε ένα Ψυχιατρικό Ιδρυμα, ένα άσυλο, να νιώσει ότι βρίσκεται έξω, ότι του ανοίγεται μια πόρτα αλλού», συμπληρώνει.
Μονοπάτι εξόδου, κρεβάτι από ρολόγια και «Μικρά έκθαμβα τίποτα»
Ολοι οι Ελληνες καλλιτέχνες επισκέφθηκαν τον χώρο και ακόμα και αυτοί που ζουν στο εξωτερικό έκαναν πολύωρα skype για να εξοικειωθούν με την αύρα του. «Τους καταλάμβανε η συγκίνηση, ήθελαν να περνάνε ώρες εδώ μέσα, όπως και εγώ· για να νιώσουμε πράγματα. Η Διοχάντη λόγου χάριν κοίταζε σιωπηλή τα δωμάτια ολόκληρες ημέρες μέχρι να αποφασίσει πού θα κάνει το δικό της έργο».
Πράγματι η σπουδαία καλλιτέχνις –που έχει κάνει μία από τις ωραιότερες εκθέσεις στην Ελλάδα, στο Ελαιουργείο της Ελευσίνας, και μας έχει εκπροσωπήσει στην Μπιενάλε Βενετίας– κάνει μια ρωγμή φωτός σε έναν τοίχο. Μέσα σε έναν από τους σκοτεινούς διαδρόμους χαρτογραφεί ένα μονοπάτι εξόδου.
Η εγκατάσταση του Μάριου Βουτσινά με τα ρολόγια από τη συλλογή του πατέρα του. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Ξεχώρισα και άλλα έργα. Οπως του Μάριου Βουτσινά που πήρε εκατοντάδες ρολόγια swatch από τη συλλογή του πατέρα του, Ανδρέα, και όλα τους δείχνουν διαφορετική ώρα. Τα έχει πλέξει σαν στρώμα με ιμάντες πάνω σε ένα από τα παλιά κρεβάτια. Ορισμένα δουλεύουν και άλλα όχι, μετρώντας τον χρόνο με πολύ διαφορετικό τρόπο, που ξεχωρίζει τον ασθενή από τους υγιείς και το σπίτι μας από ένα νοσοκομείο. Η εγκατάσταση ακουμπά στη λεπτή ειρωνεία και στην προσωπική ευαισθησία ενός ανθρώπου που ξέρει να δίνει στα αντικείμενα μια διάσταση συμβολική, πέρα από την υλική.
Την παράσταση κλέβει και η εγκατάσταση της Δήμητρας Σκανδάλη που μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Πάρο. Με τίτλο «Μικρά έκθαμβα τίποτα» από τον στίχο του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, φέρνει λίγη από τη μοσχοβολιά των Κυκλάδων μέσα στο Δαφνί. Μυριάδες ξηρά λουλούδια και ενδημικά φυτά (φασκόμηλα και ρίγανες) δίνουν μια τρομερή ευωδιά στο έμπα της έκθεσης και μεταμορφώνουν ορισμένους από τους θαλάμους και την κουζίνα.
Εγκατάσταση της Μαριάννας Στραπατσάκη και της Τάνιας Τσιρίδου στην έκθεση στο Δαφνί. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Αλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο του αφιερώματος είναι ότι πολλοί καλλιτέχνες επιλέγουν να δουλέψουν με πρώτη ύλη χώμα και φυτά, σαν μια υπόμνηση ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και απειλεί την πραγματικότητά μας. Καθηλωτικά είναι και τα βίντεο των Brothers Quay και της Κατερίνας Αποστολίδου. O Στίβεν και ο Τίμοθι Κουέι κάνουν μια ταινία μικρού μήκους για τη λεπτή γραμμή που χωρίζει το πραγματικό με το φαντασιακό σε ένα σουρεαλιστικό περιβάλλον. Η Αποστολίδου διερευνά τις συνθήκες ιδρυματοποίησης μέσα από συνεντεύξεις με δύο ανθρώπους που εργάστηκαν κάποτε στο κλειστό σήμερα Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας.
Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι ο Πράπογλου έχει εισαγάγει νέα ήθη και στη χρηματοδότηση των εκθέσεών του. Εχει ιδρύσει τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Artifact Athens μέσα από την οποία καταφέρνει να συγκεντρώνει χρήματα, τα οποία διοχετεύει στη διοργάνωση των ομαδικών δράσεών του.
Η έκθεση Reality Check έγινε με επιχορήγηση του υπουργείου Πολιτισμού προς την Artefact Αthens. Θα διαρκέσει σίγουρα μέχρι και τις 9 Οκτωβρίου και ενδεχομένως να λάβει παράταση. Για να τη βρείτε στο Δαφνί ακολουθήστε τα κόκκινα βελάκια.
