ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Σε πολλές περιπτώσεις θεωρούμε ότι μπορούμε να μιλήσουμε αψεγάδιαστα μία δεύτερη ή ξένη γλώσσα επειδή γνωρίζουμε καλά τις γραμματικο-συντακτικές της δομές και το πραγματολογικό της πλαίσιο. Ωστόσο, το επίπεδο το οποίο μπορεί να κατακτηθεί δυσκολότερα είναι αυτός τη προφοράς. Η κατά προσέγγιση εκμάθηση της προφοράς σε μία ανοίκεια γλώσσα δεν είναι το ζητούμενο, μιας και μπορεί να οδηγήσει σε απρόσμενες παρανοήσεις και παρερμηνείες.
Αν ασχοληθούμε με τα φωνήεντα, τα οποία σχεδόν σε κάθε γλώσσα είναι λιγότερα σε σχέση με τα σύμφωνα, παρατηρούμε ότι ο αριθμός τους διαφέρει ανάλογα με τη γλώσσα, πράγμα το οποίο επιδρά στη σωστή ή όχι κατάκτηση της προφοράς των φωνηέντων μιας δεύτερης ή ξένης γλώσσας. Τα φωνήεντα της κοινής νέας ελληνικής (ΚΝΕ) είναι πέντε (5), ένας μικρός αριθμός αν αναλογιστεί κανείς ότι γλώσσες όπως τα δανέζικα, τα φινλανδικά αλλά και τα αγγλικά έχουν υπερδιπλάσιο αριθμό φωνηέντων από αυτή. Η απορία που εγείρεται είναι εάν ο ομιλητής της ΚΝΕ θα μπορέσει να προφέρει ορθά τα φωνήεντα ή θα αντιληφθεί τις φωνηεντικές διαφοροποιήσεις στη δεύτερη/ξένη γλώσσα που δεν υπάρχουν στο φωνηεντικό σύστημα της μητρικής του και επομένως δεν είναι εξοικειωμένος με αυτές.
Παίρνουμε ως παράδειγμα την κοινή νότια βρετανική αγγλική (ΚΝΒΑ), η οποία διδάσκεται στην Κύπρο ως κύρια ξένη γλώσσα, και η οποία περιέχει τουλάχιστον 12 διαφορετικά φωνήεντα (μονόφθογγοι). Οι μονοσύλλαβες λέξεις hit (=χτυπώ) και heat (= ζέστη) περιέχουν τα αγγλικά φωνήεντα, [ɪ] και [iː] αντίστοιχα, που διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς την ποιότητα (διαμορφωτές) αλλά και την ποσότητα (διάρκεια). Η μη ύπαρξη στην ΚΝΕ των προαναφερθέντων φωνηέντων ωθεί τους ομιλητές με μητρική την ΚΝΕ να τα αντικαθιστούν με το κοντινότερο ακουστικά φωνήεν της μητρικής τους, που είναι το [i]. Επομένως, heat και hit για τον ελληνόφωνο είναι το ίδιο. Παρόμοια, στις αγγλικές λέξεις hut (=καλύβα) και hat (=καπέλο), τα φωνήεντα [ʌ] και [æ] εξομοιώνονται με το ελληνικό [a] λόγω του ότι οι παραπάνω φθόγγοι δεν απαντούν στο ελληνικό φωνηεντικό σύστημα, με τον φθόγγο [a] να αποτελεί τον κοντινότερο ηχητικά φθόγγο σε αυτούς. Βέβαια, αυτή η λανθασμένη αντιληπτική και παραγωγική εξομοίωση διαφέρει μακράν από την πραγματική προφορά των ομιλητών της ΚΝΒΑ.
Λαμβάνοντας τα ακουστικά ερεθίσματα σε μία ανοίκεια γλώσσα, αυτά φιλτράρονται μέσα από το ήδη διαμορφωμένο φωνηεντικό σύστημα της μητρικής και κάποια από τα φωνήεντα της δεύτερης/ξένης γλώσσας μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως ταυτόσημα, παρόμοια ή εντελώς διαφορετικά σε σχέση με αυτά της μητρικής. Τα πλείστα από τα σύγχρονα φωνολογικά μοντέλα στη γλωσσολογία συμφωνούν ότι οι φθόγγοι της δεύτερης/ξένης γλώσσας που ταξινομούνται ως «παρόμοιοι» σε σχέση με κάποιους φθόγγους της μητρικής (π.χ. το αγγλικό φωνήεν [æ] ενδέχεται να κατηγοριοποιηθεί ως «παρόμοιο» με το ελληνικό [a]), εγείρουν τα περισσότερα προβλήματα αντίληψης και παραγωγής. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα βρέφη, τα οποία δεν έχουν ακόμα ικανότητα παραγωγής γλώσσας, μπορούν να διακρίνουν όλες τις φθογγικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε φθόγγους μίας γλώσσας ή ανάμεσα σε δύο φθόγγους που προέρχονται από διαφορετικές γλώσσες. Βέβαια, αυτή η ικανότητά τους χάνεται μετά την πάροδο 8 μηνών από τη γέννησή τους.
Το συμπέρασμα που ανάγεται είναι ότι οι διαφορές ανάμεσα στα φωνηεντικά συστήματα των γλωσσών μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα προφοράς. Επίσης, όσο μικρότερο είναι το φωνηεντικό σύστημα μιας γλώσσας σε σχέση με αυτό κάποιας άλλης τόσο περισσότερες θα είναι οι δυσκολίες προφοράς των φωνηέντων της γλώσσας που περιέχει πιο πολλά φωνήεντα. Απαιτείται, συνεπώς, συστηματική και μεθοδική διδασκαλία των φθόγγων μιας δεύτερης ή ξένης γλώσσας από τα σχολικά ιδρύματα ώστε να επιτυγχάνεται σωστή επικοινωνία χωρίς σημασιολογικά, συντακτικά, μορφολογικά και φωνολογικά ολισθήματα.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
