ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ιστορία από τα κάτω, αλλά με spoiler

Είναι ασύγκριτη η γοητεία ενός βιβλίου παγκόσμιας Ιστορίας

Kathimerini.gr

ΝΙΛ ΦΟΚΝΕΡ
Μια ριζοσπαστική ιστορία του κόσμου
μτφρ.: Μαριάννα Τζιαντζή
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 816

Είναι ασύγκριτη η γοητεία ενός βιβλίου παγκόσμιας Ιστορίας. Αν πιστεύεις ότι το παρελθόν ορίζει το παρόν με ευθύγραμμο τρόπο, σου δίνει την ευκαιρία να ανατρέξεις στα κατάλληλα κεφάλαιά του και να ψηλαφίσεις εκεί την καταγωγή όσων συμβαίνουν αυτή τη στιγμή. Υπάρχει ωστόσο ένας κίνδυνος: να συμπεράνεις ότι η ανθρώπινη ιστορία, έπειτα από χιλιάδες χρόνια και αμέτρητους πρωταγωνιστές, μπορεί να ενοποιηθεί κάτω από μία μεγάλη αφήγηση περί αιτίων και αιτιατών, η οποία διαθέτει αρχή, μέση και (όπως διακηρύχτηκε κάποτε) ένα σαφές «τέλος».

Το βιβλίο «Μια ριζοσπαστική ιστορία του κόσμου» του Bρετανού αρχαιολόγου, ιστορικού και πολιτικού ακτιβιστή Νιλ Φόκνερ κάνει σαφείς τις σχετικές προθέσεις του από τον πρόλογο. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, γράφει ο Φόκνερ, η ιστοριογραφία είναι είτε μονόπλευρα συντηρητική, προβάλλοντας αυτοκρατορίες σαν τη ρωμαϊκή ως πρότυπα πολιτισμού και ερμηνεύοντας τις επαναστάσεις ως πραξικοπήματα, είτε ακατάσχετα μεταμοντέρνα, υποστηρίζοντας ότι η Ιστορία δεν έχει μοτίβα, αλλά αποτελείται, όπως είχε πει ο βιομήχανος Χένρι Φορντ, από «το ένα αναθεματισμένο πράγμα μετά το άλλο».

Αντίθετα, ο Φόκνερ υιοθετεί μια χεγκελιανή ιστοριογραφική προσέγγιση, όπου «η αλήθεια είναι η ολότητα». Στο πλαίσιό της, λέει ο Bρετανός, «οι αγώνες του απλού λαού –των δούλων και των δουλοπάροικων, των χειρωνάκτων υφαντών και των εργατών ορυχείων, των γυναικών που αντιπαλεύουν την καταπίεση, των μαύρων που αντιπαλεύουν τον ρατσισμό, των αποικιοκρατούμενων λαών που αντιπαλεύουν τον ιμπεριαλισμό–, όλοι αυτοί οι αγώνες τελικά συγκλίνουν σε μαζικές επαναστατικές εξεγέρσεις και κατευθύνουν την ιστορική διαδικασία».

Αν τα παραπάνω θυμίζουν τον Μαρξ, είναι γιατί ο Φόκνερ αυτόν έχει κατά νου. Διαχωρίζει πάντως το έργο του από τον μαρξιστικό ντετερμινισμό, αφού και ο ίδιος ο Γερμανός, σύμφωνα με τον Φόκνερ, πίστευε ότι η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι προκαθορισμένη: εξαρτάται από τη δράση των ανθρώπων. Αν ο Μαρξ πίστευε πράγματι στην ενδεχομενικότητα της Ιστορίας, δεν είναι της παρούσης· το ερώτημα εδώ είναι πού ακριβώς καταλήγει ο ένθερμος εκφραστής του.

Στην αφήγησή του, λοιπόν, για την πρώιμη Νεολιθική Περίοδο και την Αγροτική Επανάσταση, ο Φόκνερ κάνει λόγο για τις απαρχές του πολέμου και της θρησκείας και τις πρώτες ανισότητες που επέφερε η ύπαρξη πλεονάσματος. Η ελληνική δημοκρατία βασίστηκε στην τεχνολογία του σιδήρου, που επέτρεψε την είσοδο των μαζών στο προσκήνιο, ενώ η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χαρακτηρίζεται «αρχαίος μιλιταριστικός ιμπεριαλισμός». Στην ανάδυση του καπιταλισμού σημασία δεν είχε τόσο το εμπόριο όσο ο νέος τρόπος παραγωγής και στη Γαλλική και στην Αμερικανική Επανάσταση πρέπει να φωτιστεί ο ρόλος του λαού. Για τον βιομηχανικό καπιταλισμό τα είπε όλα το «Κεφάλαιο», ενώ τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του την εξηγεί η διαπίστωση πως «αν χτίζεις νοσοκομεία, χρειάζεσαι νοσηλευτές, αν τα κλείνεις, χρειάζεσαι αστυνομικούς».

Τα παραπάνω άλλοτε είναι γραμμένα σε άπταιστη μαρξιστική, άλλοτε όχι. Το ζήτημα είναι η κατάληξή τους, που για τον Φόκνερ βρίσκεται σε μια επανάσταση αναγκαία, όμοια με λαϊκή γιορτή. Κανένα πρόβλημα, όμως εκείνη η ενδεχομενικότητα της Ιστορίας μάλλον πάει περίπατο. Σίγουρα ο Φόκνερ δεν κρύβεται πίσω από τις ξεπερασμένες αυταπάτες μιας αυστηρά θετικιστικής και αντικειμενικής αφήγησης. Αρνούμενος, ωστόσο, να εμπλουτίσει το ιστοριογραφικό του παράδειγμα και να επιλύσει τις αντιφάσεις του, τελικά, εκτός από τις θέσεις του για την Ιστορία, προσφέρει και τη δυνατότητα της δίκαιης ή άδικης κριτικής τους.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Βιβλίο: Τελευταία Ενημέρωση

X