Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΜΑΡΩΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥΣ
Λίγο πριν επιστρέψει στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης –τις αποθήκες της–, από όπου ανασύρθηκε μαζί με άλλους θησαυρούς για να συμπεριληφθεί στην ομώνυμη έκθεση, τότε κλάπηκε το περίφημο «Γυναικείο κεφάλι», το έργο του Πάμπλο Πικάσο που ο ίδιος είχε δωρίσει στον ελληνικό λαό ως τιμητική προσφορά για τη γενναία αντίστασή του κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.
Η έκθεση «Στα Αδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης» (Οκτώβριος 2011) περιελάμβανε 200 έργα μεγάλων ξένων και Ελλήνων καλλιτεχνών, και όπως τότε είχε σχολιάσει η διευθύντρια της Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, αποτελούσε μια πρόγευση του μέλλοντος, παρουσιάζοντας μερικά από τα έργα που έβρισκαν τη θέση τους στις μόνιμες συλλογές του νέου μουσείου. Η έκθεση ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2012 και η Πινακοθήκη ετοιμάστηκε να κλείσει προκειμένου να αρχίσουν οι εργασίες της ανακαίνισης και επέκτασής της.
Ομως ο πίνακας του Πικάσο, όπως και ένα από τα δύο έργα του Ολλανδού ζωγράφου Πιετ Μοντριάν που παρουσιάζονταν στην έκθεση, «Ο ανεμόμυλος Στάμμερ», δεν γύρισαν ποτέ στις αποθήκες. Σήμερα, 9 χρόνια μετά την κλοπή τους και λίγο πριν αρχίσουν τη νέα τους ζωή ως μέρος της μόνιμης συλλογής της δυτικοευρωπαϊκής τέχνης που πρόκειται να παρουσιαστεί τον Νοέμβριο στους νέους χώρους –αίθουσες που ακόμη βρίσκονται υπό κατασκευήν– είναι ευκαιρία να ξαναδούμε την ιστορία τους. Και όχι μόνον λόγω επικαιρότητας, μολονότι η πρόσφατη ανάκτησή τους επιβεβαιώνει, όπως σχολίασε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ότι το 2021 είναι η χρονιά της Εθνικής Πινακοθήκης που φαίνεται ότι αρχίζει να ξεπερνάει τα τραύματα του παρελθόντος της.
Η πρώτη φορά που εκτέθηκε στο κοινό το «Γυναικείο κεφάλι» του Πικάσο, ήταν το 1949 στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας. Τότε έγινε συνολικά και η παρουσίαση των έργων της δωρεάς των Γάλλων καλλιτεχνών –αποτελούνταν από 28 πίνακες, 6 σχέδια, 6 χαρακτικά, 4 γλυπτά και 2 βιβλία σημαντικών καλλιτεχνών όπως ο Ματίς, ο Μπονάρ, ο Πικαμπιά κ.ά.–, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του ζεύγους Ροζέ και Τατιάνας Μιλλιέξ. Πρόκειται, όπως αναφέρει η επιμελήτρια Ζίνα Καλούδη, για πορτρέτο της φωτογράφου Ντόρα Μάαρ, συντρόφου του Πικάσο κατά την περίοδο 1936-1943. Η παρουσία του έργου σε φωτογραφία της με λήψεις από το ατελιέ στο Ρουαγιάν το 1940, όπου είχαν καταφύγει όταν καταλήφθηκε το Παρίσι από τα γερμανικά στρατεύματα, επαληθεύει αυτή την άποψη.
Η Ντόρα Μάαρ υπήρξε η φωτογράφος που απαθανάτισε με τον φακό της όλη τη διαδικασία δημιουργίας του έργου «Γκερνίκα» (1937), ενώ, λόγω της ψυχοσύνθεσής της, υπήρξε για τον Πικάσο ο τύπος της «γυναίκας που κλαίει». Πέρασαν περισσότερες από τρεις δεκαετίες για να παρουσιαστεί και πάλι η δωρεά, και το συγκεκριμένο έργο, στο κοινό. Παρέμεινε εκτεθειμένο για αρκετό διάστημα πριν επιστρέψει στις αποθήκες, και βγήκε και πάλι στην επιφάνεια το 2007 για ένα μήνα, όταν η Εθνική Πινακοθήκη συμμετέχοντας στον εορτασμό των 100 χρόνων του Γαλλικού Ινστιτούτου εξέθεσε εκ νέου τη δωρεά. Η επόμενη και τελευταία εμφάνιση του πορτρέτου της Μάαρ στο κοινό έγινε το 2011.
Τα έργα του Πιετ Μοντριάν που κατέχει η Εθνική Πινακοθήκη ανήκουν στην πρώτη περίοδο του καλλιτέχνη, πριν αναπτύξει τη θεωρία του Νεοπλαστικισμού που τον καθιέρωσε αργότερα. Ωστόσο αυτά τα δύο προσχέδια με λάδι του 1905 –το μεν ένα απεικονίζει ένα τυπικό αγρόκτημα κοντά στο Αμστερνταμ ενώ το άλλο τον ανεμόμυλο Stammer, κατά μήκος του πλωτού ποταμού Γκάασπερ Τρέκβααρτ– θυμίζουν τις μετέπειτα θεωρίες του ζωγράφου προμηνύοντας το πέρασμα του καλλιτέχνη από τον εξπρεσιονισμό στην αφηρημένη ζωγραφική.
