ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
*Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Το σημάδι του τόνου στη γραπτή γλώσσα περιέχει φωνητικές πληροφορίες σχετικά με την ορθή προφορά ενός αλφαβητικού συμβόλου. Υπάρχουν δύο ειδών τόνοι: ο μουσικός τόνος, ο οποίος υποδηλώνει τη διαφορά μιας τονισμένης από μία άτονη συλλαβή ως προς το ύψος της φωνής (ψηλό/χαμηλό) και ο δυναμικός που υποδηλώνει αν μία τονισμένη συλλαβή θα προφερθεί με υψηλότερη ένταση σε σχέση με μία άτονη.
Σε μερικές γλώσσες, όπως η καντονέζικη κινεζική και κάποιες αφρικανικές γλώσσες, χρησιμοποιείται ο μουσικός τόνος. Επίσης, ο συγκεκριμένος τόνος υπήρξε χαρακτηριστικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, με την υποχώρηση της διάκρισης μακρών-βραχέων φωνηέντων ήδη από τον 3ο αι. π.Χ., να σημαίνει το τέλος του μουσικού τόνου και την υιοθέτηση του δυναμικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν γλώσσες που χρησιμοποιούν αμφότερους τον μουσικό και τον δυναμικό τόνο π.χ. σουηδικά, σλοβενικά, εσθονικά κ.ά.
Η νέα ελληνική χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από δυναμικό τονισμό, αφού οι ομιλητές δυναμώνουν την ένταση της φωνής τους για να προφέρουν μία συλλαβή, η οποία προφέρεται εντονότερα σε σχέση με τις υπόλοιπες. Κατά τη γραφή, ο τόνος σημειώνεται στα φωνήεντα ενώ ελλείπει από τις μονοσύλλαβες λέξεις (εφόσον ούτως ή άλλως είναι τονισμένες) με ορισμένες εξαιρέσεις π.χ. τα ερωτηματικά επιρρήματα (πώς, πού), το διαζευκτικό «ή» κ.ά. Επιπρόσθετα, στις πλείστες περιπτώσεις σημειώνεται ένας τόνος σε κάθε συλλαβή, ενώ σε πιο σπάνιες σημειώνεται και δεύτερος τόνος, διαμορφώνοντας ακόμα και την προφορά μιας λέξης η οποία παράγεται με διπλό δυναμικό τονισμό. Ο διπλός τόνος σημειώνεται στη λήγουσα όταν η κύρια λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα και ακολουθεί λέξη εγκλιτική (π.χ. μου, σου, του) π.χ. το αυτοκίνητό μου.
Συχνά, υπάρχει η παρανόηση ότι δυναμικός τονισμός υπάρχει μόνο στη νέα ελληνική ενώ σε άλλες γλώσσες όπως η αγγλική ή η ιταλική, δεν υφίσταται. Στην πραγματικότητα, υπάρχει και σε άλλες γλώσσες, διότι είναι σχεδόν αδύνατο κάποιος να προφέρει με ισότιμη ένταση όλες τις συλλαβές μιας λέξης. Αυτό που προκαλεί παρανοήσεις είναι το γεγονός ότι στη νέα ελληνική το τονικό σημάδι σημειώνεται σχεδόν πάντα σε κάθε λέξη, σε αντίθεση για παράδειγμα με την αγγλική, στην οποία δεν υπάρχει κανένα τονικό σύμβολο στις λέξεις που να υποδηλώνει την ένταση της φωνής.
Η πρακτική αναγκαιότητα του δυναμικού τονικού συμβόλου στα νέα ελληνικά είναι κυρίως η σημασιολογική διάκριση, κατά τον γραπτό λόγο, λέξεων που είναι ορθογραφικά όμοιες, αλλά το σημασιολογικό τους πλαίσιο διαφοροποιείται αναλόγως του τονισμού π.χ. νόμος-νομός, άλλα-αλλά, πότε-ποτέ, πίστα-πιστά, μίσος-μισός, γέρος-γερός. Αυτό θα συνιστούσε το βασικότερο επιχείρημα για σημείωση του τόνου στον γραπτό λόγο, ούτως ώστε να αποφευχθούν πιθανές παρανοήσεις μεταξύ των συνομιλητών. Παραδείγματος χάρη, αν ένας πομπός ήθελε να ευχηθεί καλή ανάρρωση σε έναν γνωστό του, γράφοντάς του «σου ευχομαι να εισαι γερος», ενδεχομένως η λέξη «γερός», που εννοούσε ο πομπός, να εκλαμβανόταν ως «γέρος» από τον δέκτη, δημιουργώντας, έτσι, παρεξηγήσεις ανάμεσα στους δύο συνομιλητές. Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι το γεγονός ότι η σημείωση του δυναμικού τόνου, ιδιαίτερα κατά την ανταλλαγή μηνυμάτων μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συνιστά «πονοκέφαλο» για τους χρήστες της γλώσσας, αποτελεί ερέθισμα, ανάμεσα σε άλλα, προς χρήση των Greeklish, που προσφέρουν «απαλλαγή» από τη σημείωση του τονικού σημαδιού.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
