ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

«Κωμόπολη» και όχι «κωμήπολη»: το συνδετικό φωνήεν –ο–

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*

ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ


Σε πολλές περιπτώσεις κατά τη σύνθεση στη νέα ελληνική γλώσσα, συναντούμε το φωνήεν /ο/ το οποίο παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο συνθετικά μέρη του λόγου. Για παράδειγμα, στη λέξη πορτοκαλοχυμός, μετά το θέμα πορτοκαλ- και πριν από το δεύτερο συνθετικό χυμός, συναντάται το φωνήεν –ο– (και όχι πορτοκαλιχυμός). Σύμφωνα με τη γραμματική Τριανταφυλλίδη, το συγκεκριμένο φωνήεν ονομάζεται «συνθετικό», επειδή χρησιμοποιείται στη σύνθεση, ή, κατά γενική χρήση, καλείται «συνδετικό» λόγω της ιδιότητάς του να συνδέει δύο λέξεις.

Το «συνδετικό» φωνήεν απαντά κυρίως κατά τη σύνδεση δύο ουσιαστικών (καρεκλ-ο-πόδαρα), δύο επιθέτων (ψηλ-ό-λιγνος), δύο ρημάτων (αναβ-ο-σβήνω), δύο επιρρημάτων (νοτι-ο-δυτικά) ή συνδυασμός των παραπάνω. Όπως βλέπουμε, το φωνήεν –ο– διατηρείται όταν τα β΄ συνθετικά αρχίζουν από σύμφωνο. Όταν τα β΄ συνθετικά αρχίζουν από φωνήεν, τότε η εμφάνιση του «συνδετικού» φωνήεντος διαφοροποιείται. Όταν το πρώτο φωνήεν των β΄ συνθετικών είναι το ε-, υ-, η-, ι-, ή ου-, αι- , ει -, οι-, τότε το «συνδετικό» /ο/ συνήθως παραμένει (εμπορ-ο-ϋπάλληλος, τρελ-ο-οικογένεια). Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά όχι πάντα, όταν το β΄ συνθετικό αρχίζει από α-, τότε το «συνδετικό» φωνήεν παραλείπεται για λόγους ευφωνίας (παλιάνθρωπος).

Επιπρόσθετα, η «γέφυρα σύνδεσης» παραλείπεται όταν εισάγονται στη νέα ελληνική μεταφραστικά δάνεια από άλλες γλώσσες. Για παράδειγμα, ο γερμανικός όρος «Sozialdemokrat» μεταφράζεται ως «σοσιαλδημοκράτης» και όχι ως «σοσιαλοδημοκράτης». Επομένως, παρά το γεγονός ότι ο κανόνας του «συνδετικού» φωνήεντος υπάρχει στη νέα ελληνική, εντούτοις στις περιπτώσεις των μεταφραστικών δανείων δεν χρησιμοποιείται και, έτσι, η λέξη παραμείνει αυτούσια βάσει των κανόνων σχηματισμού της στην πρότυπη γλώσσα.
Το φαινόμενο ύπαρξης του «συνδετικού» φωνήεντος –ο– βρίσκει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Προήλθε από το θέμα των αρχαιοελληνικών δευτερόκλιτων ονομάτων, π.χ. λόγο- (λόγος), αγνό- (αγνός), τα οποία μάλιστα διαφύλατταν τον χαρακτήρα τους και στη σύνθεση. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αρκετές δυτικές γλώσσες, όπως η αγγλική, έχουν εισαγάγει στο μορφολογικό τους σύστημα το «συνδετικό» φωνήεν –ο–, τουλάχιστον για λέξεις όπου το δεύτερο συνθετικό τους προέρχεται από τα ελληνικά (speed-o-meter, sax-o-phone). Ωστόσο, υπάρχουν και σύνθετα λήμματα στα οποία δεν παρεμβάλλεται το «συνδετικό» φωνήεν αφού ούτως ή άλλως δεν ισχύει ο κανόνας της ευφωνίας στα αγγλικά όσον αφορά στη σύνθεση (voltmeter, wattmeter).

«Συνδετικό» φωνήεν στα νέα ελληνικά δεν είναι μόνο το –ο–. Υπάρχουν κι άλλα φωνήεντα με αυτήν την ιδιότητα όπως το –ι– (λεξ-ι-πενία), το –ου– (φοιτητ-ούπολη), το υ (βραχ-ύ-σωμος), το –α– (Νε-ά-πολη), το –η– (θανατ-η-φόρος), το –ε– (χαιρ-έ-κακος) κ.ά. Πιθανότατα, το «συνδετικό» φωνήεν –ο– είναι σε πιο ευρεία χρήση σε σχέση με τα παραπάνω «συνδετικά» φωνήεντα.
Η διαδικασία της σύνθεσης συνιστά μια βαρυσήμαντη γλωσσική λειτουργία που εμπλουτίζει το λεξιλόγιο μιας γλώσσας. Εξετάζοντας τα «συνδετικά» φωνήεντα, μπορούμε να αυξήσουμε το μεταγλωσσικό μας υπόβαθρο γνωρίζοντας καλύτερα τους μηχανισμούς λειτουργίας της γλώσσας μας και πιο συγκεκριμένα θα είμαστε σε θέση να χρησιμοποιούμε με ορθότερο και πιο δημιουργικό τρόπο το γλωσσικό σύστημα.

*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου, georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση

X