ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ένας σκηνοθέτης καθόλου κομφορμίστας

Ενας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους κινηματογραφιστές έφυγε προχθές από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών.

Kathimerini.gr

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΧΑΡΜΠΗΣ

Υπάρχει μια σκηνή στους ερωτικούς «Ονειροπόλους», που η Εβα Γκριν, εκθαμβωτική όσο ποτέ στα 23 της χρόνια, ποζάρει στον φακό φορώντας μόνο ένα λευκό σεντόνι γύρω από τη μέση και με τα χέρια της μέσα σε κατάμαυρα μακριά γάντια. Για λίγο μένεις να κοιτάς έκθαμβος τη ζωντανή Αφροδίτη της Μήλου. Το μοναδικό ιλουζιονιστικό αποτέλεσμα δεν μπαίνει καν δίπλα στα μεγαλύτερα επιτεύγματα του σκηνοθέτη Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ωστόσο αποτελεί αποκαλυπτική στιγμή μιας σπάνιας δημιουργικής φαντασίας. Εξάλλου, ο Ιταλός κινηματογραφιστής, που έφυγε χθες από τη ζωή, ήταν ένας αρτίστας της Εβδομης Τέχνης, από εκείνους που μπορούν να πάρουν μια συνηθισμένη σκηνή και να τη μεταμορφώσουν σε κάτι σπάνιο και άφθαρτο.

Ιστοριοδίφης

Περίπου σύγχρονος της «ιερής τριάδας» Φελίνι, Βισκόντι, Παζολίνι του ιταλικού σινεμά, ο Μπερτολούτσι τράβηξε το δικό του προσωπικό μονοπάτι, το οποίο ξεκινά από τις όχθες του νεορεαλισμού για να επεκταθεί στα πολύ πιο σύγχρονα πάθη που σημάδεψαν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Μαρξιστής, αντιφασίστας, ηδονιστής αλλά και ιστοριοδίφης του σινεμά μετέφερε με αφοσίωση όλες αυτές τις προσλαμβάνουσες στο σελιλόιντ, επιδεικνύοντας ταυτόχρονα «προσαρμοστικότητα» που σπάνια συναντάς σε Ευρωπαίους δημιουργούς της εποχής. Η, δε, θαυμαστή ικανότητά του, διακριτή ήδη από το ντεμπούτο «La commare secca», να εγκιβωτίζει νοήματα –όχι μόνο στο σενάριο αλλά και στο ίδιο το πλάνο– δεν τον εγκατέλειψε ποτέ.


Ο γεννημένος στην Πάρμα σκηνοθέτης, Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, που πέθανε χθες σε ηλικία 77 ετών, χάνοντας τη μάχη με τον καρκίνο, επισκέφθηκε το 1996 τη Θεσσαλονίκη με αφορμή αφιέρωμα στο έργο του από το Φεστιβάλ.

Οι «Ονειροπόλοι», άλλωστε, που είναι και η προτελευταία ταινία του, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της τάσης του Μπερτολούτσι να προσεγγίζει το καθολικό και το αιώνιο, μέσω του απολύτως προσωπικού και στιγμιαίου. Εκεί τρεις νεαροί φίλοι, δύο αγόρια κι ένα κορίτσι, περνούν τον περισσότερο χρόνο τους κλεισμένοι σε κάποιο διαμέρισμα του Παρισιού, ενώ έξω στους δρόμους ξεχύνεται ο Μάης του 1968.


Ο σκηνοθέτης με τον Μάρλον Μπράντο και τη Μαρία Σνάιντερ στα γυρίσματα της ταινίας «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι».

Οι συγκρούσεις και οι ταραχές μένουν φαινομενικά έξω από τις γρίλιες, ο θεατής τις βλέπει ουσιαστικά μόνο ελάχιστα στο τέλος· κι, όμως, το αναρχικό πνεύμα της εξέγερσης πλημμυρίζει ώς το ταβάνι τα δωμάτια του σπιτιού. Οσο βέβαια κατάφερνε να χωρέσει την κινηματογραφική τέχνη στους τέσσερις τοίχους –με αποκορύφωμα το «Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι»– άλλο τόσο μπορούσε να την απλώνει σε απέραντα σκηνικά όπως στο «Τσάι στη Σαχάρα» και στον «Τελευταίο Αυτοκράτορα». Η συγκεκριμένη ταινία, μάλιστα, έγινε το «διαβατήριο» του Μπερτολούτσι και για την οσκαρική καταξίωση, κατακτώντας συνολικά 9 αγαλματίδια, δύο από τα οποία πήγαν προσωπικά σε εκείνον για το σενάριο και τη σκηνοθεσία του. Τα βραβεία φυσικά δεκάδες, παραδόξως όμως κανένα από αυτά κορυφαίο σε Κάννες, Βενετία και Βερολίνο – αντιθέτως και τα τρία μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ τού απένειμαν τιμητικές διακρίσεις πολύ αργότερα για το σύνολο της καριέρας του. Από την άλλη, οι ταινίες του αποτελούσαν συχνά αντικείμενο διαφωνιών και διαμάχης–με αποκορύφωμα το «Τανγκό»– ώστε να μην προκαλεί και ιδιαίτερη έκπληξη η απουσία από τις μεγάλες βραβεύσεις τον καιρό που αυτές αρχικά κυκλοφορούσαν.


Σκηνή από το οσκαρικό «Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας».

Μιλώντας, πάντως, για ταινίες όπως «Ο τελευταίος αυτοκράτορας» ή το επίσης επικών διαστάσεων «1900», γίνεται φανερό πως η δημιουργία του Μπερτολούτσι μπορεί να διαχωριστεί με ασφάλεια ανάμεσα σε φιλμ μεγάλου βεληνεκούς –κάποιοι θα έλεγαν mainstream– και άλλα που αποτελούν το πεδίο πειραματισμού ενός ανήσυχου μυαλού. Διότι τι άλλο είναι το άγουρο αλλά απολαυστικό «Πριν την επανάσταση», το πολυσυζητημένα αυτοσχεδιαστικό «Τανγκό» ή ο απλά ιδιοφυής «Κομφορμίστας»; Βασισμένος σε ένα εξίσου ξεχωριστό μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, ο τελευταίος μεταφέρει με συγκλονιστικό τρόπο την ψυχοπαθολογία του φασισμού· είναι πολιτικό μανιφέστο, κοινωνική παρατήρηση και ψυχογραφική μελέτη μαζί κι όλα αυτά οραματισμένα σε αριστοτεχνικές σκηνές όπως αυτή του μοναχικού (αν και μέσα στο πλήθος) χορού του πρωταγωνιστή Ζαν Λουί Τρεντινιάν.

Αδύναμες στιγμές

Φυσικά σε μια μεγάλη κινηματογραφική διαδρομή υπάρχουν και πιο αδύναμες στιγμές. Τέτοιες θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το αλλόκοτα ανάλαφρο «La Luna» ή την πιο πρόσφατη «Κλεμμένη ομορφιά», που ο Μπερτολούτσι μάλλον αφήνεται να παρασυρθεί από τα σαγηνευτικά κάλλη της πρωταγωνίστριας Λιβ Τάιλερ. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα κι εκεί το ενδιαφέρον ενός σινεμά που εξετάζει την ενδογενή μοναχικότητα του ανθρώπου δεν εξατμίζεται. Το ίδιο συμβαίνει και στο ακροτελεύτιο –και σχεδόν απαρατήρητο– «Εγώ κι Εσύ», μια ευαίσθητη μεταφορά της ομότιτλης νουβέλας του Νικολό Αμανίτι.

Μια «γελοία παρεξήγηση»

Πρόκειται για μια «γελοία παρεξήγηση». Με αυτή τη φράση υπερασπίστηκε τον εαυτό του ο Μπερτολούτσι το 2016, όταν μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη που είχε δώσει τρία χρόνια νωρίτερα έκανε τον γύρο του Διαδικτύου προκαλώντας σκάνδαλο σχεδόν εφάμιλλο με εκείνο που είχε ξεσπάσει κατά την κυκλοφορία της ταινίας «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» με την 19χρονη Μαρία Σνάιντερ. «Η σκηνή με το βούτυρο είναι μια ιδέα που είχαμε με τον Μπράντο, το πρωί πριν από το γύρισμα. Hμουν, με κάποιον τρόπο, τραγικός προς τη Μαρία, γιατί δεν της είπα τι πρόκειται να συμβεί... Hθελα να αντιδράσει ταπεινωμένη». Η συγκεκριμένη δήλωση του Ιταλού σκηνοθέτη σόκαρε το διεθνές κοινό, με κάποιους να υποστηρίζουν πως θα έπρεπε να επιστρέψει τα βραβεία του. Η εξήγηση που έδωσε ο ίδιος αργότερα ήταν πως πράγματι δεν είχε προειδοποιήσει τη νεαρή ηθοποιό για το βούτυρο, όχι όμως και για τη βία που επρόκειτο να υποστεί η ηρωίδα στην επίμαχη σκηνή.


Σκηνή από τον «Κομφορμίστα».

Λίγα χρόνια πριν από τον θάνατο της, το 2011, η Σνάιντερ είχε εξομολογηθεί ότι μετά το τέλος των γυρισμάτων αισθανόταν «θυμωμένη», «ταπεινωμένη» και «λίγο σαν να είχε πέσει θύμα βιασμού», ενώ θεωρούσε πως εξαιτίας της ταινίας δεν κατάφερε ποτέ να γίνει αποδεκτή ως σοβαρή ηθοποιός. «Εκμεταλλεύτηκε ο Μανέ το μοντέλο της “Ολυμπίας”; Εκμεταλλεύτηκε ο Κουρμπέ το μοντέλο της “Προέλευσης του κόσμου;”» ρωτούσε ο Μπερτολούτσι τον Τζον Πρέστον της Daily Telegraph την άνοιξη του 2013. «Οχι δεν νιώθω ένοχος, αλλά όταν πέθανε σκέφτηκα “Θεέ μου, πόσο λυπάμαι που δεν μπορώ να της ζητήσω συγγνώμη”... Νομίζω όμως ότι αυτό που την προσέβαλε ήταν ότι ένιωσε πως δεν είχε προλάβει να προετοιμαστεί για τη σκηνή ως ηθοποιός. Αλλά εγώ ήθελα την αντίδραση του ανθρώπου, όχι του ηθοποιού».

Είπαν στην «Κ», έγραψαν στο Twitter

ΤΑΣΟΣ ΜΠΟΥΛΜΕΤΗΣ
«Λυπάμαι για τον πρόωρο θάνατό του, μπορούσε ακόμη να προσφέρει πολλά», λέει στην «Κ» ο σκηνοθέτης Τάσος Μπουλμέτης. «Αν πρέπει να μιλήσω για τη δουλειά του θεωρώ ότι ο “Κομφορμίστας” και η “Στρατηγική της αράχνης” έδειξαν ήδη από το 1970 τη μεγάλη καριέρα που επρόκειτο να κάνει. Πειραματίστηκε με την κινηματογραφική γραφή, πήρε πολλά ρίσκα και παρέμεινε πολιτικός ακόμη κι όταν έπαψε να το ζητά η εποχή».

ΦΡΑΝΚΟ ΤΖΕΦΙΡΕΛΙ
«Είναι πολύ στενάχωρο να λέω αντίο σε έναν αγαπημένο φίλο και σκηνοθέτη με μεγάλο ταλέντο, όπως τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ο οποίος με τη δουλειά του κατάφερε να μας ταξιδέψει σε μια μοναδική καλλιτεχνική διάσταση», δήλωσε ο 95χρονος σκηνοθέτης Φράνκο Τζεφιρέλι.

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΤΑ
«Ελπίζω για τον Μπερτολούτσι να γραφτεί καθαρά πως η μεγάλη του ταινία είναι ο “Κομφορμίστας” και να μην ασχοληθούν όλοι πάλι με το “Τανγκό”», μας λέει η σκηνοθέτρια Μαργαρίτα Μαντά, ξεχωρίζοντας ακόμα ανάμεσα σε πολλές αγαπημένες και το «1900». «Για εμένα ο Μπερτολούτσι είναι ένας πολύ μεγάλος σκηνοθέτης, από εκείνους που η υπογραφή τους συνδέεται με την πρόοδο του ίδιου του σινεμά».

ΓΚΙΓΙΕΡΜΟ ΝΤΕΛ ΤΟΡΟ
«Οι τοπ τρεις ταινίες μου από τον Μπερτολούτσι: Ο “Κομφορμίστας”, το “1900”, ο “Τελευταίος αυτοκράτορας”», έγραψε στο τουίτερ ο διάσημος Μεξικανός σκηνοθέτης Γκιγιέρμο ντελ Τόρο με αφορμή τον θάνατο του Ιταλού auter.

ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΣΑΒΙΑΝΟ
«Σε τέτοιους κομφορμιστικούς καιρούς, πού θα ξαναβρούμε πλέον την ερωτική σου ορμή, την ανήθικη ροπή σου για ευτυχία, την απρεπή κλίση σου προς τις σκοτεινές πλευρές του σώματος και της ψυχής», έγραψε στον λογαριασμό του στο Twitter ο Ιταλός συγγραφέας και σκηνοθέτης Ρομπέρτο Σαβιάνο, εκπρόσωπος της νέας γενιάς των Ιταλών δημιουργών, αποχαιρετίζοντας τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι.

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Σινεμά: Τελευταία Ενημέρωση

Η προβολή και παρουσίαση της ταινίας μικρού μήκους του Ανδρέα Σεϊτάνη θα γίνει το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου
Kathimerini.com.cy
 |  ΣΙΝΕΜΑ
X