Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το έργο του Σουηδού Άουγκουστ Στρίντμπεργκ «Δεσποινίς Τζούλια» καταπιάνεται με θέματα καυστικά, ιδιαίτερα την εποχή που γράφτηκε το έργο. Ωστόσο, το έργο του δραματουργού μοιάζει και σήμερα να είναι επίκαιρο και τα όσα στηλιτεύει ο συγγραφέας φαίνεται να είναι και σήμερα παρόντα στην κοινωνία. Η μάχη των δύο φύλων, αλλά και τα παιχνίδια εξουσίας, η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και η υποκρισία που ο Στρίντμπεργκ βάζει στο τραπέζι δεν έχουν ξεπεραστεί, ή τουλάχιστον δεν έχουν αμβλυνθεί τόσο όσο θα έπρεπε. Για το έργο που ανεβάζει το Θέατρο Λέξη μας μίλησαν οι τρεις ηθοποιοί που ερμηνεύουν τους ρόλους και καταθέτουν τη ματιά τους.
–Τι έχει να μας πει σήμερα ένα έργο όπως το «Δεσποινίς Τζούλια»;
–Χριστίνα Παυλίδου: Έχει να μας πει πολλά. Για τον έρωτα και την εναγώνια πάλη των δύο φυλών για κυριαρχία, για την υποκρισία στις ανθρώπινες σχέσεις και για τη φιλοδοξία του ανθρώπου να αναρριχηθεί κοινωνικά πατώντας επί πτωμάτων, κάτι που συνειρμικά μας παραπέμπει στο πολιτικό σκηνικό που ζούμε σήμερα.
–Νιόβη Χαραλάμπους: Το έργο έχει γραφτεί σε μια καθαρά πατριαρχική εποχή γι’ αυτό και διαφαίνεται η έντονη εξουσιαστική ισχύς του άντρα ακόμη και αν αυτός είναι κατώτερης τάξης. Παρόλα αυτά η διαχρονικότητά του είναι συνυφασμένη και με το σημερινό χρονικό πλαίσιο οπού οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες δεν έχουν αλλάξει και πολύ.
–Προκόπης Αγαθοκλέους: Πρόκειται για ένα έργο ποιητικού ρεαλισμού. Πραγματεύεται έννοιες και καταστάσεις που απασχολούσαν και θα συνεχίσουν να απασχολούν το περίπλοκο και αδύναμο αυτό ον που ονομάζεται άνθρωπος. Στο έργο του Στρίντμπεργκ τα ανθρώπινα πάθη είναι σε έξαρση. Αισθήματα και συναισθήματα όπως ο πόνος, ο φόβος, η κοινωνική αδικία, ο έρωτας, η αγάπη ή η έλλειψη της, δημιουργούν ένα συνονθύλευμα εσωτερικής πάλης για κάθε έναν από τους τρεις χαρακτήρες. Πρόκειται για ένα έργο που θα είναι πάντα επίκαιρο.
–Αυτή η εναλλαγή ρόλων στο έργο, τι υποδηλώνει; Πώς διασαλεύεται η τάξη των πραγμάτων ερωτικά/κοινωνικά;
–Χ.Π.: Υποδηλώνει τη βαθύτερη ανάγκη του άνθρωπου να ασκήσει εξουσία πάνω στον άλλον, να τον υποδουλώσει ερωτικά και κοινωνικά. Η Τζούλια και ο Ζαν μεταμφιέζονται από εξουσιαστές σε εξουσιαζόμενους, από θύματα σε θύτες και αντίστροφα. Η πρώτη στην προσπάθεια της να αγαπηθεί και ο δεύτερος στην προσπάθεια του να αναρριχηθεί κοινωνικά.
–Π.Α.: Διαπραγματεύεται τους σκληρούς κανόνες που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Την ατέρμονη προσπάθεια της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, μέσω του έρωτα, του επικίνδυνου αυτού συναισθήματος. Ο Τάσος Λειβαδίτης έγραψε στο ποίημά του («Συμφωνία αρ. 1»): «και σμίγουν και χωρίζουν οι άνθρωποι/ και δεν παίρνει τίποτα ο ένας απ’ τον άλλον. Γιατί ο έρωτας είναι ο πιο δύσκολος δρόμος να γνωριστούν». Στον δύσκολο αυτόν δρόμο λοιπόν, προστίθεται και το εμπόδιο της κοινωνικής/ταξικής πάλης, μιας πάλης σκληρής και αδίστακτης μεταξύ εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου.
–Ν.Χ.: Αναφέρεται στα βασικά αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης όταν αυτή παγιδεύεται στις εκάστοτε κοινωνικές, κυρίως, συνθήκες. Οι αυστηρές αρχές και τα καταπιεσμένα «πρέπει» δημιουργούν στους χαρακτήρες την ανάγκη μιας υποτυπώδους απελευθέρωσης, στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού που, συνήθως, βγαίνει εκτός έλεγχου.
–Μπορούμε σήμερα να μιλάμε για πάλη των τάξεων; Υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός;
–Π.Α.: Βεβαίως και υπάρχει. Όσον αφορά τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες μπορεί εύκολα κανείς να παρατηρήσει πως οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Το χάσμα μεταξύ των τάξεων δεν έπαψε να μεγαλώνει από το 1888 που ο Στρίντμπεργκ έγραφε το «Δεσποινίς Τζούλια» μέχρι και σήμερα. Μόνο που σήμερα η εξουσία, εκμεταλλευόμενη την πολιτισμική ανάπτυξη, κυρίως προς το δικό της όφελος, καταφέρνει σε αρκετά μεγάλο βαθμό να ελέγξει τον λαό και τις αντιδράσεις του.
– Χ.Π.: Στην εποχή μας δεν μιλάμε μόνο για πάλη των τάξεων αλλά και για αγώνα επιβίωσης. Πάντα υπάρχουν και θα υπάρχουν οι πιο ευνοούμενοι και οι λιγότερο ευνοούμενοι ή μάλλον οι πιο αδικημένοι που θα παλεύουν να επιβιώσουν σε μια κοινωνία που είναι φτιαγμένη για τους λίγους και γι’ αυτούς χρησιμοποιούν κάθε μέσον για να ανέβουν κοινωνικά –τους αριβίστες που συναντάμε σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικοπολιτικής μας ζωής.
–Ν.Χ.: Όσο υπάρχει η εκλογίκευση των πρωτόγονων ενστίκτων της ανθρώπινης φύσης και η καταπίεση της οποιασδήποτε ελευθερίας, θα υπάρχει φυλετικός και ταξικός διαχωρισμός. Πάντα θα αναρωτιέμαι πώς η φύση βρίσκει τις ισορροπίες της και γιατί εμείς μονίμως την ενοχλούμε, προκαλώντας αναστάτωση για μια θέση εξουσίας. Είναι θέμα απληστίας.
–Ο ρόλος του τέταρτου αφανούς προσώπου στο έργο τι συμβολίζει;
–Π.Α.: Την πανίσχυρη εξουσία. Η οποία ακόμη και εν τη φαινομενική απουσία της συνεχίζει να ελέγχει το παιχνίδι και τους κανόνες του. Συνεχίζει να επιβάλλεται, να φοβίζει και να χειραγωγεί.
– Χ.Π.: Ο ίδιος ο συγγραφέας φρόντισε να τοποθετήσει σε περίοπτη θέση μέσα στην κουζίνα του αρχοντικού, όπου διαδραματίζεται το έργο, τις μπότες και τα γάντια του Κόμη, πατέρα της Τζούλια. Αυτή η αθέατη παρουσία, συμβολίζει τη δύναμη της εξουσίας που, ενώ δεν είναι ορατή, σκιάζει τους ανθρώπους και διαμορφώνει ανάλογα τις συμπεριφορές τους.
–Ν. Χ.: Μια θεοποιημένη δύναμη από την οποία κανείς δεν ξεφεύγει. Ακόμη και την τελευταία στιγμή ο τρόμος του ερχομού του Κόμη φέρνει τους ρόλους σχεδόν σε παραλήρημα.
–Τελικά έχει ο άντρας το πάνω χέρι λόγω κοινωνίας και συνθηκών ή αυτό οφείλεται και σε γυναικεία «αδυναμία»;
–Π.Α.: Παρατηρούμε πως ακόμα και στις μέρες μας ο άντρας κατέχει σε ένα κατά πολύ μεγαλύτερο ποσοστό τις θέσεις κλειδιά ή και τις καίριες θέσεις εξουσίας. Ο διαχωρισμός των φύλων και η υποτίμηση της γυναίκας βρίσκονται δίπλα μας, στην κοινωνία, την πολιτική και τους εργασιακούς χώρους. Πρόκειται για στερεότυπα παλαιότερων κοινωνιών που θα πρέπει η σύγχρονη ανθρωπότητα να εγκαταλείψει το συντομότερο, αφού μόνο ζημιά μπορούν να επιφέρουν. Οι άνθρωποι, μέσα απ’ ό,τι τους χωρίζει, πρέπει να αναζητούν ό,τι τους ενώνει.
– Χ.Π.: Δεν πιστεύω ότι η γυναίκα είναι το αδύναμο πλάσμα, το ασθενές φύλο που θέλουν πολλοί να ονομάζουν. Η γυναίκεια φύση είναι προικισμένη με τεράστια αποθέματα δύναμης, ψυχικής και σωματικής, πολυσύνθετης σκέψης και οργανωμένου μυαλού. Ο άντρας παρουσιάζεται συνήθως να έχει το πάνω χέρι, γιατί οι κοινωνίες, οι νόμοι, τα πολιτεύματα φτιάχτηκαν από άντρες, για να εξυπηρετούν κυρίως τους άντρες.
–Ν.Χ.: Διπλός ο ρόλος και των δύο φύλων, αφού η δύναμη του άντρα έχει παρεξηγηθεί και η αδυναμία της γυναίκας έχει υπερ-προβληθεί. Το ένα επηρεάζει το άλλο… πώς αλλιώς.
–Θέατρο και Κύπρος, νομίζω διανύουμε καλές θεατρικές ημέρες στο νησί το τελευταίο διάστημα. Πού νομίζετε ότι οφείλεται;
– Χ.Π.: Σε περιόδους κρίσης, οικονομικής αλλά και κρίσης θεσμών και αξιών, όπως είναι η σημερινή στην Κύπρο και στον κόσμο, πάντα ανθίζουν οι τέχνες και η δημιουργική αναζήτηση. Είναι μια ανάγκη που γεννιέται όταν η καθημερινότητα μάς πληγώνει. Μια διέξοδος για να μπορέσει ο άνθρωπος να αντέξει αλλά και να αντισταθεί στη σαθρότητα που τον περιβάλει. Όντως υπάρχει ένας οργασμός θεατρικής δημιουργίας από μικρές κυρίως ομάδες, που αγωνίζονται όμως να επιβιώσουν χωρίς ουσιαστική στήριξη από το κράτος, ένα κράτος που επιμένει να μην αφουγκράζεται την ανάγκη των καιρών και στηρίζει πλουσιοπάροχα μόνο το ποδόσφαιρο.
–Ν.Χ.: Μέσα από τις δυσκολίες της ζωής η ανάγκη της δημιουργίας ανθίζει πάντα. Έτσι και στην Κύπρο συμβαίνει μια ευχάριστη αναστάτωση στην τέχνη, αποδεικνύοντας ότι η ανάγκη δημιουργικότητας δεν κοιμάται, δεν εφησυχάζει και δεν επαναπαύεται όσο αντίξοες και αν είναι οι συνθήκες.
–Π.Α.: Αυτές οι «καλές θεατρικές μέρες» οφείλονται σε ομάδες νέων ανθρώπων και καλλιτεχνών, που όχι μόνο δεν προσπερνούν τους παλαιότερους και σπουδαίους καλλιτέχνες του τόπου μας, αλλά τους ακολουθούν, συνεργάζονται και μαθαίνουν από αυτούς. Ζήσαμε στο άμεσο παρελθόν, επί σειρά ετών, το «βόλεμα» πολλών καλλιτεχνών –και όχι μόνο– και αυτό οδήγησε σε κατάρρευση. Κατάφερε να πλήξει την καλλιτεχνική και κοινωνική ανάπτυξη σε μεγάλο βαθμό. Εύχομαι και αισιοδοξώ ότι σήμερα κάθε νέος εργαζόμενος καλλιτέχνης, με όποιες δυσκολίες και αν αντιμετωπίζει, επιστρατεύει το ταλέντο, το μεράκι και την όρεξή του προς όφελος της ουσιαστικής καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Νιόβη Χαραλάμπους
–Ποιον ρόλο επιτελεί η Κριστίν και τι συμβολίζει τελικά;
–Η Κριστίν είναι η γυναίκα που σκέπτεται κυρίως την επιβίωσή της. Είναι υπηρέτρια ταγμένη στον Θεό και στη δουλειά της. Ξέρει πολύ καλά πού ανήκει ταξικά και δεν έχει καμιά ανάγκη να ψάξει κάτι διαφορετικό, κάτι «ανώτερο» κοινωνικά, εκτός από την Αγάπη του Θεού. Πάντα στο πλαίσιο που τη βολεύει και την εξυπηρετεί! Θα έλεγα ότι συμβολίζει την υποκρισία και την υποδούλωση.
–Έχεις κυριολεκτικά μεγαλώσει μέσα στο θέατρο. Πώς είναι να μοιράζει κανείς τη ζωή του μεταξύ σκηνής/θεάτρου και πραγματικότητας;
–Είναι πολλές οι φορές που βρίσκομαι σε κατάσταση πανικού και χάους μεταξύ θεάτρου και πραγματικότητας, αλλά το απολαμβάνω και το εκμεταλλεύομαι όσο πιο πολύ μπορώ. Είμαι πολύ τυχερή, αυτό πιστεύω.
Χριστίνα Παυλίδου
–Τι είναι αυτό που καταπιέζει μέσα της η Τζούλια, ώστε να την ωθήσει στο να αποπλανήσει τον υπηρέτη... και με ό,τι αυτό συνεπάγεται;
–Η Τζούλια καταρρίπτει τους κοινωνικούς περιορισμούς που της επιβλήθηκαν, στην προσπάθειά της να αποτινάξει τα εφιαλτικά φορτία που κουβαλά, την κληρονομιά ενός ένοχου παρελθόντος που τη στοιχειώνει. Όταν ερωτεύεται τον υπηρέτη της, οδηγείται σε σύγκρουση με τον αληθινό της εσωτερικό κόσμο, έναν κόσμο αγνότητας που της χάρισε η επαφή της με τη φύση αλλά και με τα κοινωνικά «πρέπει». Τολμά να πάει κόντρα σε ό,τι διδάχτηκε, σε ό,τι προϋποθέτει η θέση της στην κοινωνία, μόνο και μόνο γιατί ζητά απελπισμένα να αγαπηθεί. Και αυτό τελικά την οδηγεί σε ένα καταστροφικό αδιέξοδο.
–Μια γεμάτη καριέρα, υπάρχει κάποιος ρόλος που έχετε ξεχωρίσει ή που θα θέλατε να υποδυθείτε;
–Νιώθω πραγματικά πολύ τυχερή που σε αυτή την πολύχρονη πορεία μπόρεσα να ενσαρκώσω πολύ σημαντικούς ρόλους του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Ρόλους που με εξέλιξαν και σαν άνθρωπο. Απωθημένα δεν έχω. Τα δύο τελευταία χρόνια δε, έζησα και ζω σημαντικές θεατρικές στιγμές, πέρυσι με το «Λεωφορείον ο Πόθος» και το ρόλο της Μπλανς Ντυμπουά και φέτος με τη «Δεσποινίδα Τζούλια».
–Τι είναι για εσάς το θέατρο και τι η τηλεόραση. Μπορεί η τηλεόραση να «αλλοιώσει» τον ηθοποιό;
–Το θέατρο είναι η κινητήριος δύναμή μου και η τηλεόραση το μέσον για να συντηρώ την οικογένειά μου και να ζω με αξιοπρέπεια. Ναι, μπορεί η τηλεόραση να αλλοιώσει τον ηθοποιό αν δεν έχει γερές θεατρικές βάσεις και αν δεν είναι επιλεκτικός. Η τηλεόραση είναι ένα πολύ δυνατό μέσον που σε κάνει ευρέως γνωστό αλλά μπορεί να σου κάνει και μεγάλη ζημιά. Να σε εκθέσει αν συμμετέχεις σε μια κακή και πρόχειρη τηλεοπτική παράγωγη.
Προκόπης Αγαθοκλέους
–Τι φοβάται και τι πραγματικά επιθυμεί ο Ζαν;
–Ο Ζαν τρέμει την άτεγκτη και εξουσιαστική μορφή του Κόμη. Του θυμίζει κάθε λεπτό την ταξικά και κοινωνικά κατώτερη θέση στην οποία βρίσκεται και από την οποία φέρει βαθιά την επιθυμία να ξεφύγει, με κάθε μέσο, και με κάθε τρόπο.
–Θεωρείς ότι ο κάθε άντρας φέρει εκ φύσεως στοιχεία του Ζαν ή γίνεται «Ζαν» λόγω συνθηκών;
–Στοιχεία του χαρακτήρα του Ζαν, μπορεί κάποιος να εντοπίσει σε κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως φύλου. Οι καταστάσεις και οι συγκυρίες είναι που δημιουργούν ανθρώπους συναισθηματικά ανάπηρους και η παντελής έλλειψη της αγάπης, είναι ο βασικότερος σύμμαχος των καταστάσεων αυτών.
–Τελικά ο Ζαν νικάει ή νικιέται;
–Ο Ζαν σίγουρα δεν νικάει. Αλλά ούτε και νικιέται. Γιατί το παιχνίδι στο οποίο επιδίδεται δεν είναι ένα παιχνίδι που θέλει νικητές και ηττημένους, αλλά θαρραλέους και δειλούς.
–Παρόλο που είσαι σχετικά νέος στον χώρο έχεις να επιδείξεις αξιόλογες συνεργασίες όπως π.χ. η πρόσφατη με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου. Πόσο «βαριά» μπορεί να είναι μια συνεργασία με ένα μεγάλο όνομα για τη συνέχεια;
–Ένας από τους λόγους που με οδήγησαν στο να δουλέψω με ανθρώπους οι οποίοι φέρουν, όπως λέτε, το καλλιτεχνικό «βάρος» του Δημήτρη Παπαϊωάννου, είναι και το γεγονός ότι το βάρος αυτό δεν με φόβισε, δεν με λύγισε. Αντιθέτως κατάφερε να με εξιτάρει και να με κάνει πιο δημιουργικό. Είναι σίγουρα μεγάλη πρόκληση, αν όχι και το ζητούμενο, να δουλεύει κανείς με ικανούς και ταλαντούχους ανθρώπους.
Πληροφορίες
Θέατρο Δέντρο λεωφόρος Ενότητας 44, Παλλουριώτισσα, Λευκωσία. Παραστάσεις Τρίτη, Τετάρτη-Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο, ώρα 8:30 μ.μ., Κυριακή ώρα 6:00 μ.μ. Πληροφορίες/κρατήσεις τηλέφωνο 70000146. Παίζουν Χριστίνα Παυλίδου, Νιόβη Χαραλάμπους, Προκόπης Αγαθοκλέους. Μετάφραση /διασκευή: Φώτιος Φωτίου, σκηνοθεσία Νεοκλής Νεοκλέους, σκηνικά-κοστούμια Κωνσταντίνος Ταλιώτης, μουσική επιμέλεια: Αντρέας Καρσεράς.
