Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Ο κύριος Μάρκου ετόνισε τέλος, ότι εις την Σχολήν τα παιδιά απέκτησαν το αίσθημα ασφαλείας και το αίσθημα ότι κάπου ανήκουν και αυτά», αυτά είπε μεταξύ άλλων ο διευθυντής της Σχολής Κωφαλάλων κατά το τέιον που εδόθη στο Λήδρα Πάλας, μετά την τελετή των εγκαινίων της Σχολής, στις 25 Ιανουαρίου 1954… Ο σπουδαίος, όπως φάνηκε από τα έργα του, Γεώργιος Μάρκου (γεννήθηκε το 1924) πρόσφερε εξ αρχής κάτι που μοιάζει αυτονόητο, αλλά τελικά δεν είναι, το αίσθημα του ανήκειν και της ασφάλειας, που καθένας από εμάς αποζητάει, πόσω μάλλον, αν είναι παιδί. Από την ημέρα που άνοιξε τις πόρτες της η «Σχολή Κωφαλάλων», πέρασαν εβδομήντα χρόνια, εβδομήντα χρόνια προσφοράς, τα οποία η Σχολή Κωφών – Γεώργιος Μάρκου φέτος εορτάζει με τρόπο πανηγυρικό, αλλά έχοντας τη συστολή στους εορτασμούς, που ο πρώτος της διευθυντής είχε καθ’ όλη τη διάρκεια της πολυετούς προσφοράς του, παρέμεινε διευθυντής της ώς το 1979 και έως τον θάνατό του σύμβουλος και συμπαραστάτης της. Η Σχολή Κωφών – Γεώργιος Μάρκου από τον Οκτώβριο του 1953 εκπαιδεύει παιδιά με προβλήματα ακοής (βαρήκοα και κωφά), ένας ρόλος που συν τω χρόνω άρχισε να διαφοροποιείται, μιας και η σχολή όφειλε να ακολουθεί τις εκπαιδευτικές εξελίξεις σε αυτού του είδους την εκπαίδευση.
Η πρωτοβουλία για την ίδρυση της Σχολής ήταν του Ροταριανού Συνδέσμου Λευκωσίας, ο οποίος παραχώρησε τον Γεώργιο Μάρκου υποτροφία 300 λιρών Αγγλίας για εξειδικευμένες σπουδές στην εκπαίδευση «κωφαλάλων» στην Αγγλία. Όπως διαβάζουμε στον Τύπο «ο νεαρός και ενθουσιώδης δημοδιδάσκαλος σπούδασε εις Πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου για 3½ χρόνια» και αλλού: «[…] δαπάναις του Ομίλου απεστάλη εις το Πανεπιστήμιον του Μάντσεστερ προς ειδίκευσιν εις τον κλάδο εκπαιδεύσεως κωφαλάλων ο κ. Μάρκου». Για την ίδρυση της Σχολής σημαντικές ήταν οι επιχορηγήσεις της κυβέρνησης, του Δήμου Λευκωσίας, της Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρείας και της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας. Τους πρώτους μαθητές που θα φοιτούσαν στη Σχολή Κωφαλάλων, όπως ονομαζόταν κατά την ίδρυσή της, τους επέλεξε ο ίδιος ο Γεώργιος Μάρκου και ήταν 21 Έλληνες και Τούρκοι όπως γραφόταν στον Τύπο της εποχής, (οι Τ/κ μαθητές αποχώρησαν από τη Σχολή το 1963), εκ των οποίων οι 18 θα έμεναν στο οικοτροφείο της Σχολής και οι υπόλοιποι θα ήταν εξωτερικοί. Η 31η Οκτωβρίου 1953, λοιπόν, ήταν η πρώτη μέρα λειτουργίας της Σχολής Κωφών σε κτήρια που παραχώρησε ο Δήμος Λευκωσίας στην περιοχή του «Λόφου των Λιονταριών», στην περιοχή της Εκάλης, σήμερα στον Λυκαβηττό, στον χώρο του πρώην Απομονωτηρίου, επί του λόφου της Αγίας Παρασκευής, χώρος που η Αρχιεπισκοπή είχε παραχωρήσει το 1911, στον Δήμο Λευκωσίας για να χρησιμοποιηθεί ως «απομονωτήριον και νοσηλευτήριον των ευλογιώντων». Οι πρώτοι μαθητές και οι πρώτες μαθήτριες της Σχολής ήταν 22 παιδιά, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, ηλικίας 6-13 χρονών. Είχε προηγηθεί η επίσκεψή του Γ. Μάρκου στα χωριά και στα σπίτια τους, μετά από ενημέρωση των τοπικών αρχών και του τότε Γραφείου Παιδείας, για να του εμπιστευτούν οι γονείς και κηδεμόνες τους την εκπαίδευσή τους. Πρώτοι δάσκαλοι, εκτός από τον Γεώργιο Μάρκου, που ήταν και ο μόνος ειδικευμένος στην εκπαίδευση κωφών, ήταν η Σταυρούλα Σταυρίδου και ο Τουρκοκύπριος Ματζίτ Τζιεβτέτ.
Από τους χώρους του πρώην Απομονωτηρίου και τις πρόχειρες εγκαταστάσεις της στη Λευκωσία η σχολή μεταφέρθηκε στη Μόρφου, το 1958 και εκεί ιδρύθηκε το 1961 και η Συνεργατική Εταιρεία Κωφαλάλων από τον Γεώργιο Μάρκου. Στην κωμόπολη της Μόρφου η Σχολή στεγάστηκε στα κτήρια που χρησιμοποιούνταν από το Διδασκαλικό Κολλέγιο, όταν αυτό μεταφέρθηκε στη Λευκωσία. Κατά τη μεταφορά της Σχολής σε αυτή φοιτούσαν 62 παιδιά, ηλικίας από 5 έως 15 ετών. Αφηγείται ο Μάρκου: «Τον Μάρτιο του 1958 η Σχολή μεταφέρθηκε εις το κτήριον του πρώην Διδασκαλικού Κολλεγίου, εις Μόρφου [...]. Κατά τα χρόνια αυτά, διαμορφώθηκε ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του Σχολείου, καθώς και το σχήμα των δικών μας αντιλήψεων. Περισσότερο, όμως, διαμορφώθηκε η σωστή αντίληψη ότι η κώφωση είναι πρωτίστως κοινωνικό πρόβλημα και το σχολείο δεν είναι απλώς ένα διδακτήριο, αλλά ο μοχλός, από τον οποίο ξεκινούν όλα τα σχέδια και οι υπηρεσίες για την ευημερία, την κοινωνική προσαρμογή και την αποκατάσταση των κωφών». Στις εγκαταστάσεις της Μόρφου η Σχολή έμεινε ώς τη μετεγκατάστασή της στα κτήρια του Γερόλακκου το 1970.
Μαθητές και μαθήτριες της Σχολής γύρω από τον Γεώργιο Μάρκου, στα τσαντίρια της Ανθούπολης.
Μαθήτριες χορεύουν παραδοσιακούς χορούς στον κήπο της Σχολής στη Μόρφου.
Το δίσεκτο έτος…
Η τουρκική εισβολή το καλοκαίρι του 1974 δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε τη Σχολή Κωφών, η οποία λειτουργούσε στον Γερόλακκο από τον Σεπτέμβριο του 1970, σε σύγχρονα κτήρια. Ο πόλεμος προσφυγοποίησε και τη Σχολή και όπως ο ίδιος ο Γεώργιος Μάρκου διηγείται: «Ακόμη δεν μπορώ να καταλάβω πώς ξεκινήσαμε το σχολικό έτος, τον Σεπτέμβρη του 1974, χωρίς να χαθεί ούτε μία σχολική μέρα. Είχαμε στήσει τα τσαντίρια μας στην αυλή της Σχολής Τυφλών και καλέσαμε τα παιδιά να έρθουν για μαθήματα. Περιμέναμε να έρθει ένας μικρός αριθμός, όμως, ήρθαν όλοι, πρόσφυγες και μη πρόσφυγες, έτσι που η Σχολή Τυφλών δεν μας χωρούσε. Τότε ενοικιάσαμε ένα αγρόκτημα στην Ανθούπολη και μεταφέραμε εκεί τον καταυλισμό μας...» (βλ. «Σχολή Κωφών. Πορεία εβδομήντα χρόνων», Λευκωσία 2023). Στον πρόχειρο καταυλισμό της Ανθούπολης η Σχολή έμεινε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1976, οπότε και άρχισε εκστρατεία εντός και εκτός της Κύπρου για εξεύρεση κονδυλίων για ανέγερση καινούργιας Σχολής. Μετά από τις επίμονες προσπάθειες του Γεώργιου Μάρκου, με τη συμπαράσταση του Διοικητικού Συμβουλίου της Σχολής, παραχωρήθηκε μεγάλη έκτασης γης στην περιοχή της Μακεδονίτισσας, από την Ιερά Μονή Κύκκου, όπου μεταφέρθηκαν τα αντίσκηνα. Σταδιακά, τα αντίσκηνα αντικαταστάθηκαν από προκατασκευασμένα καταλύματα και την πρώτη φάση του οικοτροφείου. Από εκείνα τα δύσκολα χρόνια η Σχολή Κωφών – Γεώργιος Μάρκου συνεχίζει έως σήμερα το πολυσχιδές και σημαντικό της έργο στις εγκαταστάσεις της στη Μακεδονίτισσα, και όλοι οι εργαζόμενοι σε αυτή φαίνεται ότι ακολουθούν απαρασάλευτα τις επιταγές του εμπνευστή της Γεωργίου Μάρκου.
Στον πρόχειρο καταυλισμό της Ανθούπολης η Σχολή έμεινε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1976, οπότε και άρχισε εκστρατεία εντός και εκτός της Κύπρου για εξεύρεση κονδυλίων για ανέγερση καινούργιας Σχολής.
Ας δημιουργήσουμε οι ίδιοι τις ευκαιρίες μας
Το 1966 ιδρύθηκε η Αθλητική Ένωσις Κωφών, και όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα του 1971: «Η ομάς διεξήγαγε ως τώρα πολλούς φιλικούς αγώνες με διάφορες ομάδες […]. Η ομάς δυνατόν να λάβη μέρος εις τους Ολυμπιακούς αγώνας Κωφαλάλων εις Σουηδίαν το 1973.
Εκτός από την αμιγώς εκπαιδευτική της δραστηριότητα η Σχολή Κωφών – Γεώργιος Μάρκου από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ίδρυσής της προχώρησε σε καινοτόμες για την εποχή ενέργειες, προκειμένου οι μαθητές της να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο ως ισότιμοι πολίτες. Το 1966 ιδρύθηκε η Αθλητική Ένωσις Κωφών, και όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα του 1971: «Η ομάς διεξήγαγε ως τώρα πολλούς φιλικούς αγώνες με διάφορες ομάδες […]. Η ομάς δυνατόν να λάβη μέρος εις τους Ολυμπιακούς αγώνας Κωφαλάλων εις Σουηδίαν το 1973 μέχρι τότε δε ελπίζεται να είναι πού ισχυρή. Προπονητής της ομάδας εκείνη την περίοδο ήταν ο Κόκος Χρυσάνθου πρώην προπονητής του «Διγενή» Μόρφου. Η Συνεργατική Εταιρεία Κωφών ιδρύθηκε το 1961, μετά την αποφοίτηση των πρώτων μαθητών, και αφού είχε δημιουργηθεί η ανάγκη οι απόφοιτοι να μπορέσουν να απασχοληθούν επαγγελματικά, μακριά από τις κοινωνικές προκαταλήψεις. Διαβάζουμε από τον Γεώργιο Μάρκου: «[..] “Γιατί να ζητιανεύουμε για δουλειά; Ας δημιουργήσουμε οι ίδιοι τις ευκαιρίες μας!” Μαζέψαμε τότε ένα κεφάλαιο, κάτι σελίνια, και γράφτηκαν σαν Συνεργατική Εταιρεία Κωφαλάλων ΛΤΔ. Ανήκαμε τώρα στην μεγάλη ομάδα του Συνεργατικού Κινήματος της Κύπρου». Για τη Συνεργατική Εταιρεία Κωφαλάλων ας πει περισσότερα και πάλι ο Γεώργιος Μάρκου, μιας και ο συνάδελφος της εφημερίδας «Ο Αγών» το 1965 του είχε δώσει τον λόγο: «[…] Είναι τώρα 4 χρόνια που υπάρχει η Συνεργατική Εταιρεία Κωφαλάλων . Αυτή την εβδομάδα πραγματοποιήσαμε ένα µμεγάλο µας όνειρο. Φέραμε τες Χριστουγεννιάτικες Κάρτες µας κοντά σας, σε δικό µας κατάστημα (ενοικίασις) στην Λευκωσία , στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου αρ. 52. Θα βρήτε εκεί: Μεγάλην ποικιλίαν από δικές µας Χριστουγεννιάτικες Κάρτες, Ψηφιδωτά κάδρα και τραπεζάκια (παρακαλούμεν τους κ. Αρχιτέκτονας να τα επισκεφθούν). Υφαντά — Κουρτίνες, Σκαµνάκια , Μπάλες ξύλινες — Αµπαζούρ, Σκαλιστά κολόκια, Κεντήματα — Πλεκτά , Χειροτεχνήματα της Σχολής Τυφλών, της Αναμορφωτικής Σχολής και του Ψυχιατρείου, Χειροτεχνήματα των Αναπήρων. Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν. Θερµαίνοντας τες καρδιές των ολιγώτερον τυχερών συνανθρώπων µας θερμαίνομε και την δική µας καρδιά. Ζητήσατε τες κάρτες σας και από άλλα καταστήματα. Αν βρήτε καμμιά δυσκολία γράψετε µου ή τηλεφωνήσετε µου εις Μόρφου 2225. Κι’ ακόμα μια παράκληση. Πείσετε και τους φίλους σας». Η Συνεργατική αναδείχθηκε σε αξιόλογο εργαστήριο επίπλων με παράλληλες δραστηριότητες στην κατασκευή ενδυμάτων και υφαντών. Λίγο πριν από την τουρκική εισβολή, 78 κωφά άτομα, άνδρες και γυναίκες, εργοδοτούνταν από τη Συνεργατική, της οποίας την ευθύνη λειτουργίας είχαν, και συνεχίζουν μάλιστα να έχουν, οι ίδιοι οι Κωφοί μέσω Διαχειριστικής Επιτροπής. Τον Σεπτέμβριο του 1970, Σχολή και Συνεργατική μεταφέρθηκαν στα κτήρια κοντά στον Γερόλακκο, στην επαρχία Λευκωσίας, που ανεγέρθηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία. Το 1972, ιδρύθηκε η Εταιρεία «Ταμείο Ευημερίας Σχολής Κωφών Παίδων» από το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής με πρόεδρο τον Λέλλο Δημητριάδη, που έχει ως βασικό σκοπό «… να προάγει, συνδράμει ή ενθαρρύνει την ευημερία, την εκπαίδευση, την εργοδότηση και την αποκατάσταση των Κωφών», γεγονός που προσέδωσε νέα δυναμική στη Σχολή.
Μία μις…
Το 1970 την Κύπρο επισκέφθηκε η αντιπρόσωπος της Βρετανίας στα Καλλιστεία δεσποινίς Σιήρλεϋ Τζόουνς, η οποία το 1969 είχε εκλεγεί «Μις Ουαλία». Η 23χρονη διαγωνιζόμενη ως δασκάλα σε σχολείο Κωφαλάλων στην Αγγλία, συναντήθηκε και με τον Γεώργιο Μάρκου, διευθυντή της Σχολής Κωφαλάλων, όπως ανέφερε στους συντάκτες της εφημερίδας «Ο Αγών». Την επομένη, όπως δήλωσε η δεσποινίς Σιήρλεϋ, ήλπιζε να επισκεφθεί και να δει και από κοντά «το Σχολείον εις Μόρφου και τον τρόπον της λειτουργίας του». Δεν γνωρίζουμε αν τελικά τα κατάφερε, αλλά είναι σίγουρο ότι η συνάντηση θα είχε ενδιαφέρον. Σημειώνουμε ότι τον Αύγουστο του 1970 διοργανώθηκαν στην Κύπρο τα Καλλιστεία για την ανάδειξη της «Μις Ευρώπη» στο ξενοδοχείο «Χίλτον»… και είναι άλλη ιστορία αν τα καλλιστεία αυτά ήταν έγκυρα…
