ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Η αλήθεια της ψυχής στο θέατρο

Μόνο με την πλήρη αποκάλυψη της αλήθειας μπορεί ο άνθρωπος να συμφιλιωθεί με το παρελθόν

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανό και τη μεταφράστρια Ερι Κύργια για το έργο του που ανεβαίνει στον ΘΟΚ «Η τάξη μας» του Ταντέους Σλομποτζιάνεκ.  Μία παράσταση που έχει θέμα τη σφαγή τη σφαγή όλων των Εβραίων της πόλης Γιεντβάμπνε από τους συντοπίτες τους καθολικούς Πολωνούς. Μία ιστορία που αναβιώνει κατά κάποιο τρόπο μνήμες σκληρές και προσπαθεί να αποκαταστήσει την αλήθεια.

–Ανεβάζετε μία παράσταση που δίχασε και ίσως διχάζει και σήμερα, πώς το αντιμετωπίζετε εσείς το έργο;
–Ο συγγραφέας, φτιάχνει τον κόσμο μιας τάξης και βάζει στο στόμα 10 συμμαθητών, τις μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν από τους ερευνητές. Στην παράσταση ακολουθούμε τη θέση του Σλομποτζιάνεκ και βλέπουμε πως τα γεγονότα, ακόμη και αν παροδικά παραποιηθούν, θα έρθει η στιγμή που θα φωτισθούν πεντακάθαρα από την αλήθεια.

–Ένα έργο που μιλάει για εγκλήματα, έχει αντιπαραβολές με την Κύπρο; Μπορούν να γίνουν παραλληλισμοί;
– Όπου υπάρχουν ακραίες συνθήκες ζωής και θανάτου, με την επιβίωση να γίνεται το πρωτεύον αντανακλαστικό, δεν μπορεί παρά να υπάρχουν και ακρότητες. Ο κυνηγός και ο κυνηγημένος δεν ακολουθούν την τρέχουσα ηθική της ήρεμης καθημερινότητας. Μακάρι να γίνουν παραλληλισμοί, γιατί μόνο με την πλήρη αποκάλυψη της αλήθειας μπορεί ο άνθρωπος να συμφιλιωθεί με το παρελθόν του και να συνεχίσει να ζει ήρεμος.

–Αποτυπώνεται σκηνοθετικά το έγκλημα και την αγριότητα;
– Στην παράσταση δεν απεικονίζουμε το έγκλημα επί σκηνής, αλλά οργανώνουμε τον κόσμο μέσα στον οποίο αυτό συντελέστηκε, στοχεύοντας σε αντίστοιχες συναισθηματικές αντιδράσεις, εστιάζοντας σε επιμέρους γεγονότα, ήχους ή αντικείμενα. Μπορεί να είναι πολύ πιο σοκαριστικό να συναντηθείς με το ρούχο ενός χαμένου προσώπου, παρά με την ανάμνηση της στιγμής της απώλειάς του. Ο Ελύτης γράφει στο «Μονόγραμμα», «πενθώ το ρούχο που άγγιξα και μου ήρθε ο κόσμος». Έτσι είναι δομημένη η παράσταση.

–Εμπνέεστε από αφηγήσεις, από ντοκουμέντα από αληθινές ιστορίες, θέλει πολύ διάβασμα κάτι τέτοιο, έτσι δεν είναι;
–Η προετοιμασία μιας παράστασης είναι πολύμηνη και κοπιώδης, ειδικά όταν βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα ή αληθινά περιστατικά. Δεν είμαι ιστορικός, οπότε με κάθε νέα παραγωγή, θα πρέπει να μελετήσω πολύ για την εποχή, το πλαίσιο και τις συνθήκες μέσα στην οποία διαδραματίστηκαν όλα. Η αφήγηση μιας πραγματικής ιστορίας απαιτεί πολύ περισσότερη προσοχή από ό,τι ένα έργο προϊόν μυθοπλασίας.

–Είναι οι θεατρικές σας παραστάσεις ένα βήμα μετά ή πριν το ντοκιμαντέρ;
–Οι παραστάσεις που βασίζονται σε αληθινά περιστατικά, σε αφηγήσεις ή μελέτη τους, άπτονται του θεάτρου της τεκμηρίωσης, αλλά δεν είναι καθαρόαιμα ντοκιμαντέρ, αφού έχει προκύψει η δημιουργία ενός θεατρικού κειμένου. Δεν με αφορά η «ντοκιμαντερίστικη» απόδοση των γεγονότων, αλλά η μέσω του θεατρικού λόγου αναδημιουργία τους.

–Τι μένει στην ψυχή σας με έργα όπως την «Τάξη»; 
–Το ίχνος κάθε παράστασης μέσα μας, είτε είμαστε θεατές είτε δημιουργοί, ποικίλει. Συνήθως κερδίζουμε πολύ περισσότερα πράγματα από ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Οι ιστορικές γνώσεις της εποχής, η βαθύτερη κατανόηση των ανθρώπων και των αδυναμιών τους και στη συγκεκριμένη περίπτωση η ευτυχής συνάντηση με τους πραγματικά ζεστούς και ταλαντούχους συντελεστές του θιάσου του ΘΟΚ, είναι αυτά που με μια πρώτη σκέψη μπορώ να διακρίνω. Ελπίζω το κοινό της Κύπρου να αγκαλιάσει την «Τάξη μας» και να ξανασυναντηθούμε σύντομα.

 

Μεταφράζοντας ένα θεατρικό έργο

 

–Μεταφράσατε από το πρωτότυπο κείμενο;
–Ο Βιτγκενστάιν έχει πει πως «τα όρια της γλώσσας μας είναι τα όρια του κόσμου μας». Πιστεύω απόλυτα σ’ αυτή τη ρήση, συνεπώς η πρόσβαση στο πρωτότυπο είναι πάντα για μένα απαραίτητη προϋπόθεση. Βρίσκεσαι πιο κοντά στον συγγραφέα, παρακολουθείς καλύτερα τη σκέψη του και τον κόσμο του, τον κόσμο που πλάθει.

–Ποιες είναι οι δυσκολίες στη μετάφραση ενός τέτοιου έργου;
– «Η τάξη μας» είναι πράγματι ένα έργο γεμάτο προκλήσεις για τον μεταφραστή. Πρώτα απ’ όλα ακολουθεί την εξέλιξη μιας παρέας από τα πρώιμα εφηβικά τους χρόνια μέχρι τα βαθιά τους γεράματα. Η γλώσσα τους, άρα, αλλάζει, όσο οι χαρακτήρες εμπλουτίζονται με πείρα ζωής. Έπειτα, έπρεπε να διαβάσω πολύ για την ιστορία και την κουλτούρα της Πολωνίας· είχα και μια Πολωνή ιστορικό ως σύμβουλο, την Αγκνιέσα Κιτλίνσκα, που με βοήθησε πολύ. Η ενασχόληση διήρκησε πολλούς μήνες. Περαιτέρω, τα διάφορα έμμετρα κείμενα που κλείνουν κάθε σκηνή, κάθε «μάθημα», όπως τα λέει ο συγγραφέας, είναι πάντα μια σπαζοκεφαλιά για τον μεταφραστή. Τέλος, υπάρχουν πολλές φράσεις από άλλες γλώσσες που χρησιμοποιούνται μέσα στο κείμενο, από τα εβραϊκά, τα γίντις, τα γερμανικά, τα αγγλικά, τα ρωσικά. Νομίζω πως το γεγονός ότι είμαι πολύγλωσση και δεν θα συναντούσα προβλήματα στην κατανόηση και την απόδοση των φράσεων αυτών, συνετέλεσε στην ανάθεση σε μένα της μετάφρασης του συγκεκριμένου έργου από τον ΘΟΚ.  

–Χρειάζεται κάποιο ιδιαίτερο λεκτικό για να περιγραφούν τέτοιου είδους αγριότητες και λόγια μίσους;
– Εργάζομαι πολύ στενά πάνω στο πρωτότυπο έργο, δεν κάνω αποδόσεις, κάνω ακριβείς μεταφράσεις και η μεγαλύτερη πρόκληση κάθε φορά που αναλαμβάνω ένα έργο είναι να βρω –στο μέτρο του δυνατού– τις αναλογίες της πρωτότυπης γλώσσας προς την ελληνική. Κατά συνέπεια, ακολούθησα το «λεκτικό» του κειμένου, τις λέξεις που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι χαρακτήρες του έργου. Δεν προσπάθησα ούτε να «σκληρύνω», ούτε να «αμβλύνω» λέξεις που περιγράφουν αγριότητες. Το δύσκολο ήταν να ακολουθήσω την ψυχολογία των ηρώων και τη διάνοιά τους, την εσωτερική διαδρομή ανθρώπων που μετατρέπονται από θύματα σε θύτες και αντίστροφα, ανάλογα με την ιστορική στιγμή που διένυε η χώρα τους. Αυτό κοστίζει στη διάθεση του μεταφραστή.

–Πώς συνεργάζεται ο μεταφραστής με τον σκηνοθέτη και τους άλλους εμπλεκόμενους; Αν συνεργάζεται, βέβαια.
– Λόγω της ιδιότητάς μου ως θεατρολόγου, συνεργάζομαι πολύ στενά με τους σκηνοθέτες, αλλά και όποιον άλλον συντελεστή επιθυμεί να αποσαφηνίσει κάτι σε σχέση με το έργο. Κατά τη διάρκεια των προβών πάντα προκύπτουν ερωτήματα και ο μεταφραστής πρέπει να είναι έτοιμος είτε να εξηγήσει με στιβαρά επιχειρήματα την επιλογή του και να πείσει, είτε να αλλάξει λέξεις ή ολόκληρες προτάσεις για το όφελος της παράστασης. Με τον Γιάννη Καλαβριανό, που σκηνοθετεί την παράσταση στον ΘΟΚ συνεργαστήκαμε πολλές ώρες αφότου παρέλαβε τη μετάφραση, διότι είναι ένας καλλιτέχνης που του αρέσει να εντρυφά στα πράγματα και να μην τα αφήνει στην τύχη τους. Η συνεργασία ήταν μία αλληλοτροφοδοτούμενη έμπνευση. Γενικά ο μεταφραστής, ελλείψει της ειδικότητας του «δραματουργού» στο ελληνικό θέατρο (είναι μια ειδικότητα που τα τελευταία μόλις χρόνια έκανε την εμφάνισή της στα δικά μας θεατρικά πράγματα), χρειάζεται πολύ συχνά να αναλαμβάνει τον ρόλο αυτόν. Και είναι λογικό: είναι ο πρώτος συντελεστής που έρχεται σε βαθιά επαφή με το έργο.     

–Ακουμπώντας τέτοια κείμενα τι μένει στην ψυχή σας;
–Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Το να πας χέρι-χέρι με ήρωες τέτοιων έργων είναι αρκετά επώδυνο. Πρέπει, οφείλεις να τους κατανοήσεις, να τους αγαπήσεις, ανεξάρτητα από τις πράξεις τους ή τις σκέψεις τους, ώστε να μην τους «αδικήσεις» στη μετάφρασή σου.

–Μιλήστε μου για τη δουλειά του μεταφραστή.
–Η σκοπιά μου είναι μιας θεατρολόγου που μεταφράζει. Είναι μια δουλειά που με γοητεύει, μου ταιριάζει γιατί είμαι μοναχικός άνθρωπος και αγαπώ πολύ τη μελέτη. Επίσης, αγαπώ πολύ το ρίσκο. Διότι η μεταφορά ενός έργου από μια γλώσσα σε μια άλλη γλώσσα είναι μεγάλη ευθύνη, εμπεριέχει πολύ ρίσκο. Ποιος ξέρει, μπορεί να λειτουργεί και ως μια αναπλήρωση ρίσκων στη ζωή που δεν μου έχει δοθεί ως τώρα η ευκαιρία να πάρω. Τα βασικά μου ζητούμενα σε κάθε μετάφραση είναι αφενός ο ρυθμός και αφετέρου η σαφήνεια της γλώσσας του κειμένου που παραδίδω. Η γλώσσα, όχι τα νοήματα, είναι αυτό που πρέπει να έχει σαφήνεια. Τα νοήματα τότε προκύπτουν απρόσκοπτα. Όλα τα καλά έργα είναι «σκηνοθετημένα». Περαιτέρω, δεν με ενδιαφέρει ποτέ να «βγω μπροστά» από τον συγγραφέα, ούτε να «σκηνοθετήσω» μια παράσταση στο μυαλό μου και να την επιβάλω υπογείως στον σκηνοθέτη.

–Ακολουθείτε κάποια τεχνική;
Ακολουθώ μια θεωρία που παίρνει ως μεταφραστική μονάδα τη λέξη και όχι την πρόταση – αυτό κυρίως όταν μεταφράζω από γλώσσες με στέρεα δομή, όπως λ.χ. οι γερμανικές γλώσσες. Τέλος, να πω ότι όσο κι αν αγαπώ τη μετάφραση, δεν αναλαμβάνω όλες τις δουλειές που μου προτείνονται. Πρέπει τη συγκεκριμένη στιγμή να έχω κάτι να πω διαμέσου της μετάφρασης και της συνεργασίας με τον σκηνοθέτη. Η μετάφραση ξεκίνησε για μένα λίγο τυχαία· το ονειρευόμουν, αλλά δεν το κυνηγούσα. Το όνειρο άρχισε να εκπληρώνεται όταν δύο άνθρωποι την ίδια χρονική στιγμή πίστεψαν ότι μπορώ να το κάνω και με παρότρυναν να μεταφράσω τα έργα που ήθελαν να ανεβάσουν. Το αποτέλεσμα κρίθηκε ως επιτυχές και όλα πήραν τον δρόμο τους. Πάνω απ’ όλα όμως είμαι θεατρολόγος. Μια θεατρολόγος που μεταφράζει έργα.

Πληροφορίες:

«Η τάξη μας» του Ταντέους Σλομποτζιάνεκ από τον ΘΟΚ. Παραστάσεις από Παρασκευή, 26 Φεβρουαρίου έως 23 Απριλίου σε όλες τις πόλεις. Συντελεστές Διασκευή/Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός, μετάφραση: Έρι Κύργια. Ερμηνεύουν οι Γιώργος Αναγιωτός, Δέσποινα Γιαννοπούλου, Αντρέας Κούτσουμπας, Παναγιώτης Λάρκου, Μάριος Μεττής, Κώστας Συλβέστρος, Τζωρτζίνα Τάτση, Ανδρέας Τσέλεπος, Χάρης Χαραλάμπους, Έλενα Χαραλαμπούδη.

*Δεν επιτρέπεται η είσοδος σε άτομα κάτω των 15 ετών

 

Άλλα άρθρα συγγραφέα

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Πρόσωπα: Τελευταία Ενημέρωση

X