Του Νίκου Κωνσταντάρα
Το διεθνές σύστημα διακυβέρνησης που κράτησε τον κόσμο σε τροχιά σταθερότητας και ανάπτυξης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που επέτρεψε σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να ξεφύγουν από την απόλυτη ένδεια και οι χώρες τους να αναπτυχθούν, απειλείται άμεσα από απανωτά κύματα αλλαγών, από την ουσιαστική αμφισβήτηση του συστήματος και από μια διάχυτη αδιαφορία για το τι θα ακολουθήσει. Το πρόβλημα βρίσκεται στα μεγάλα ρεύματα της εποχής – στις υπερβολές του καπιταλισμού, στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, στην ταχύτητα των τεχνολογικών και επικοινωνιακών αλλαγών, στη δυσκολία δημοκρατικών χωρών να αντεπεξέλθουν σε αυτές τις προκλήσεις. Την ίδια ώρα, γειτονικές χώρες και έθνη αναζητούν νέες ισορροπίες μεταξύ τους, καθώς κάποια κράτη αυξάνουν την επιρροή τους ενώ άλλα παρακμάζουν. Στην πολιτική σκηνή πολλών χωρών, εσωτερικές έριδες τυφλώνουν ηγεσίες και λαούς στο αδιέξοδο της αέναης αντιπαράθεσης όταν οι κίνδυνοι ξεπερνούν τις δυνατότητες ενός μόνο κόμματος να τους αντιμετωπίσει.
Η αδυναμία του πολιτικού κόσμου να κατανοήσει το μέγεθος των απειλών –και η χώρα να υποστεί τις ολέθριες συνέπειες– είναι χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Αυτό αφορά κυρίως εμάς τους ίδιους και σε μικρότερο βαθμό τον υπόλοιπο κόσμο. Οταν, όμως, ο μεγάλος ασθενής είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, τότε όλος ο πλανήτης αρρωσταίνει. Επειδή, για να είμαστε ειλικρινείς, η σχετικώς μεγάλη σταθερότητα και ευημερία πολλών δεκαετιών οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο ότι το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης συνέφερε την ισχυρότερη χώρα του πλανήτη. Εάν υπήρξαν (και υπάρχουν) πολλές αντιδημοκρατικές, εγκληματικές και αλαζονικές κινήσεις και συμπεριφορές, δεν έχουμε παρά να τις συγκρίνουμε με αυτές κάθε άλλης αυτοκρατορίας –από την αρχαία, δημοκρατική Αθήνα έως τη Σοβιετική Ενωση– για να διακρίνουμε γιατί στην εποχή μας η μοίρα των μικρότερων χωρών ήταν καλύτερη.
Τα τελευταία χρόνια είδαν μια ραγδαία αλλαγή στη συμπεριφορά των ΗΠΑ εντός και εκτός συνόρων. Ο Τζορτζ W. Μπους, αφού οι ΗΠΑ υπέστησαν το τρομοκρατικό πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, ενέπλεξε τη χώρα του σε δύο πολέμους χωρίς την αναγκαία στρατηγική. Η εισβολή, δε, στο Ιράκ το 2003 έγινε χωρίς απόφαση του ΟΗΕ. Κατά την προεδρία του, όμως, υπήρξε μια εξίσου σοβαρή εξέλιξη – μειώθηκαν οι φόροι των πλουσιότερων και αφέθηκε το χρηματοπιστωτικό σύστημα χωρίς ουσιαστικούς ελέγχους, με αποτέλεσμα το κραχ του 2008 (τα απόνερα του οποίου βύθισαν και την ελληνική οικονομία) και την ολοένα μεγαλύτερη ανισότητα στην αμερικανική κοινωνία. Ο Μπαράκ Ομπάμα διακρίνεται για διστακτικότητα στην εξωτερική πολιτική και για την προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών ζωής των φτωχότερων Αμερικανών. Η εξωτερική πολιτική του Μπους ελευθέρωσε δυνάμεις που δεν μπορούσε να ελέγξει, ενώ ο Ομπάμα βιάστηκε να μειώσει την παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ετσι ενισχύθηκαν οι ακραίοι Ισλαμιστές, των οποίων η επιρροή διαχέεται σε μεγάλο μέρος της Δύσης, προκαλώντας ανατροπές στην κοινωνία και την πολιτική πολλών χωρών που έως τώρα ήταν από τις σταθερότερες.
Εσωτερικά, η προεδρία Μπους προκάλεσε αντιδράσεις από την αριστερή πτέρυγα της κοινωνίας, ενώ ο «σοσιαλισμός» του Ομπάμα ενίσχυσε την οργή όσων αισθάνονται ότι απειλείται η επιρροή τους, όσων αντιτίθενται σε κάθε μορφής κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία και την κοινωνία, και ρατσιστών. Το κινηματικό Πάρτι Τσαγιού ενώνει ετερόκλητες ομάδες στον κοινό αγώνα να υπονομεύσει ό,τι κάνει ο Ομπάμα.
Αυτό επηρέασε βαθύτατα το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και οδήγησε στην άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου το ισχυρότερο επιχείρημα στη διεκδίκηση της προεδρίας είναι η υπόσχεση ότι θα χτίσει τείχη –κυριολεκτικώς και μεταφορικώς– ανάμεσα στις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο κόσμο.
Είτε εκλεγεί πρόεδρος είτε όχι, ο κ. Τραμπ αφήνει βαθύ αποτύπωμα στην πολιτική των ΗΠΑ. Ο απομονωτισμός θέτει σε αμφισβήτηση τις δομές – όπως το ΝΑΤΟ– με τις οποίες η Αμερική θα επηρεάσει όλο τον κόσμο. Η άνοδος της Κίνας δοκιμάζει την επιρροή των ΗΠΑ στην Απω Ανατολή και το αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης του Βλαντιμίρ Πούτιν αμφισβητεί την κυριαρχία της φιλελεύθερης, πολυκομματικής δημοκρατίας, και βρίσκει πολλούς μιμητές. Η παρακμή της Βρετανίας στερεί το διεθνές σύστημα ασφαλείας (τον ΟΗΕ) από ένα προβλέψιμο κομμάτι, ενώ υπονομεύει άμεσα τη συνοχή και τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Εάν δεν ανατραπεί αυτή η πορεία, ο κόσμος θα εισέλθει σε εποχή συγκρούσεων, καθώς ισχυρές χώρες θα ερίζουν για περισσότερη επιρροή ενώ οι μικρότερες θα αναζητούν συμμαχίες με όποιον μπορούν, ατάκτως.
Η κατάσταση τείνει ολοένα περισσότερο να μοιάσει με αυτήν που προηγήθηκε του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Θα μπορέσει η ανθρωπότητα να κρατήσει τα καλά των τελευταίων δεκαετιών και να βρει νέες ισορροπίες, ή θα περάσει πάλι από φωτιά και σίδηρο;
