Σύμφωνα με τον Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ, τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management:
α) Υπάρχει η τάση να υποεκτιμούμε την πιθανότητα ή ακόμη και να αγνοούμε παντελώς το ενδεχόμενο, να προκύψουν στο μέλλον σπάνια, αλλά σημαντικά συμβάντα με τεράστιο αντίκτυπο.
β) Απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε• απ’ την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμε σωστά τις πιθανότητες.
γ) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια, και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες, και να είμαστε προετοιμασμένοι – μπορούμε να μετατρέψουμε ένα μαύρο κύκνο σε γκρίζο κύκνο.
δ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε – εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε – να είμαστε ανοικτοί σε ευκαιρίες. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί, ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις αρνητικές συνέπειες – να μην προκληθεί μόνιμη ζημιά. Στόχος η ενίσχυση της αντοχής ενός Οργανισμού, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες.
Ο Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα Μαύρους Κύκνους. Είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να τα προβλέψουμε, αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) αλλά και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες).
Ο Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Η θεωρία του βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α)Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β)περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες). Ο Ταλέμπ ονόμασε τη διττή αυτή ιδιότητα «antifragility». Το Μοντέλο Antifragility εφαρμόζεται από κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο.
Η ακρίβεια στην πρόβλεψη γεγονότων πολιτικής, οικονομικής, γεωστρατηγικής και στρατιωτικής φύσης –όπως είναι η βιωσιμότητα της λύσης του κυπριακού– είναι καθοριστικής σημασίας. Όπως επισημαίνει ο Ταλέμπ, στην εποχή των αρνητικών ασυμμετριών (μη–γραμμικών κίνδυνων) μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. Σχεδόν τα πάντα σήμερα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόμενο «winner-take-all effects».
Εάν η λύση δεν είναι 100% βιώσιμη δεν θα υπάρχει καν πρώτη μέρα της λύσης – η τουρκική πλευρά θα τα κερδίσει όλα, ενώ εμείς θα χάσουμε τα πάντα. Στο λαβύρινθο των διαπραγματεύσεων, ο στόχος της Τουρκίας είναι ξεκάθαρος: μια εξαιρετικά εύθραυστη συμφωνία την οποία να μπορεί να ακυρώσει ανά πάσα στιγμή – μια λύση η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Η Τουρκία, λόγω της ισχύος και του μεγέθους της, έχει τη δυνατότητα της επιλογής (optionality) – γεγονός που σε βάθος χρόνου της δίνει το πλεονέκτημα.
Μετά από 42 χρόνια διαπραγματεύσεων, η βιωσιμότητα της λύσης παραμένει ο άγνωστος Χ στην εξίσωση του κυπριακού προβλήματος. Η επιστημονική μέτρηση της βιωσιμότητας της συνολικής συμφωνίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλες τις πτυχές του κυπριακού –πολιτική, οικονομική και στρατιωτική πτυχή, θέματα γεωστρατηγικής, ενέργειας, ασφάλειας κ.ά.– και παραμέτρους: το άγνωστο, την αβεβαιότητα, την αστάθεια, το χαοτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, την αναξιοπιστία και την επιθετικότητα της Τουρκίας, τα κριτήρια και τις μεταβατικές περιόδους στα επιμέρους θέματα (π.χ. εδαφικό, περιουσιακό, επιστροφή προσφύγων, αποχώρηση εποίκων και τουρκικών στρατευμάτων), την πολυπλοκότητα και τις δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων και στη λειτουργία του κράτους, τις εγγυήσεις, τους μηχανισμούς εφαρμογής της λύσης, το ενδεχόμενο η Τουρκία να έχει λόγο στις ευρωπαϊκές αποφάσεις μέσω του βέτο της τ/κ κοινότητας κ.ά.
Οι πιο πάνω πτυχές είναι αλληλένδετες και αλληλοεπηρεαζόμενες – η πολυπλοκότητα πολλαπλασιάζει την αβεβαιότητα και το ρίσκο. Έστω και μια εύθραυστη πρόνοια σε μια κρίσιμη πτυχή –π.χ. ασφάλεια, εγγυήσεις, αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων– μπορεί να τινάξει στον αέρα τη λύση στο σύνολό της από το πρώτο δευτερόλεπτο. Γι’ αυτό και η Τουρκία επιμένει τόσο πολύ στα συγκεκριμένα θέματα.
Σε ένα τόσο εύθραυστο τοπίο, πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι η λύση του κυπριακού θα είναι μόνιμη και ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική; Η θεωρία Antifragility αποτελεί το μοναδικό παγκοσμίως επιστημονικό εργαλείο το οποίο παρέχει τη δυνατότητα αξιολόγησης –και ενίσχυσης– της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης με μαθηματική ακρίβεια πριν την τελική συμφωνία (πριν τη Διεθνή Διάσκεψη, τα δημοψηφίσματα και την εφαρμογή της λύσης).
Προς το σκοπό αυτό εισηγούμαι την άμεση αξιοποίηση του Καθηγητή Ταλέμπ από την Κυβέρνηση και το Εθνικό Συμβούλιο. Εάν η Τουρκία επιμείνει σε μια εύθραυστη λύση –απορρίπτοντας μια επιστημονικά αποδεδειγμένα απόλυτα βιώσιμη λύση– θα αποκαλυφθούν τα πραγματικά της σχέδια και θα επωμιστεί το πολιτικό κόστος ενός νέου αδιεξόδου. Η διαφώτιση της διεθνούς κοινότητας, η πολυδιάστατη και πολύ-επίπεδη ενεργειακή πολιτική, οι στρατηγικές συμμαχίες και η «έξυπνη άμυνα» είναι εκ των ων ουκ άνευ για την αντιμετώπιση των νέων τουρκικών απειλών.
*Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
