Kathimerini.com.cy
Του Κωνσταντίνου Βασιλειάδη*
Το 1892, ανακοινώθηκε ένας διεθνής διαγωνισμός για τα νέα εργοστάσια αερίου (ντεπόζιτα για την προμήθεια υγραερίου) στην Βιέννη. Τον διαγωνισμό κέρδισε ένας μηχανικός από το Βερολίνο, ο Schimming. Η κατασκευή ξεκίνησε στις 27 Οκτώβρη 1896 και ολοκληρώθηκε στις 17 Ιουλίου 1899. Όταν κτίστηκαν αποτελούσαν τα μεγαλύτερα Gasometers της Ευρώπης (εικ. 1). Παρέμειναν σε χρήση για 70 περίπου χρόνια, μέχρι που η Βιέννη αλλάζει την παροχή του υγραερίου σε φυσικό αέριο, την δεκαετία του ‘70, οπότε και τα αεριοφυλάκια καθίστανται άχρηστα και κατά συνέπεια ο τεχνικός εξοπλισμός τους αποσυναρμολογείται.
Εικόνα 1 - Τα Gasometers στην αρχική τους μορφή.
Η αρχιτεκτονική τους αποτελεί παράδειγμα, αφού το 1981, είχαν ανακηρυχθεί από το υπουργείο πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας ως σημαντικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Κάθε αεριοφυλάκιο είναι κατασκευασμένο από τούβλινη τοιχοποιία με εξωτερική διάμετρο 64,9 m και εσωτερική 62,8 m. Οι τοίχοι είναι πάχους 5,4 m στη βάση και το πάχος τους μειώνεται σταδιακά μέχρι το 1,65 m στην κορυφή. Είχαν 70 περίπου μέτρα ύψος, ικανότητα αποθήκευσης 90000 κυβικών μέτρων, ενώ η στέγη τους ήταν θολωτή, από ξύλο επενδυμένο με ψευδάργυρο και ο σκελετός της ήταν μεταλλικός.
Το τεράστιο μέγεθός τους, σε συνδυασμό με την τοποθεσία τους, παρουσίασε μια ειδική ευκαιρία για την ανάπτυξη του αστικού ιστού της Βιέννης. Το 1995 αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν τα αεριοφυλάκια για οικιστικούς σκοπούς, και έτσι ανατέθηκε σε τέσσερις διάσημους αρχιτέκτονες να υποβάλουν τις προτάσεις τους για την επανάχρηση του μνημείου. Έτσι οι Jean Nouvel, Manfred Wehdorn, Wilhelm Holzbauer και Coop Himmelb(l)au, ανέλαβαν να μετατρέψουν τα τέσσερα αεριοφυλάκια σε ένα αστικό οικισμό, με την ονομασία «Gasometer City». Παράλληλα έπρεπε να διατηρηθεί το κέλυφός τους, επειδή τα κτήρια αυτά χαρακτήριζαν ολόκληρη τη Βιέννη, αφού αποτελούν ένα εξαίσιο παράδειγμα της βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης.
Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1999 και ολοκληρώθηκαν το 2001, ενώ το συνολικό έργο στοίχησε 174,4 εκατομμύρια ευρώ. Ο χώρος μετατράπηκε σε ένα οικισμό ο οποίος αποτελείται από 615 διαμερίσματα, μία φοιτητική εστία 230 ατόμων, 11000 τ.μ. γραφείων, πάνω από 70 καταστήματα, εστιατόρια και μπαρ, ένα σινεμά 12 αιθουσών, μία αίθουσα εκδηλώσεων χωρητικότητας 3500 ατόμων, ένα κέντρο περίθαλψης, το εθνικό αρχείο της Βιέννης και αρκετούς υπόγειους χώρους στάθμευσης. Στεγάζει μόνιμα περίπου 1500 άτομα, ενώ δέχεται καθημερινά 15000 επισκέπτες.
Εικόνα 2 -Τομές των τεσσάρων αεριοφυλακίων, με κίτρινο διακρίνεται το συνεχές εμπορικό κέντρο.
Στον κάθε αρχιτέκτονα ανατέθηκε και από ένα αεριοφυλάκιο και ο καθένας ακολούθησε την δική του ανεξάρτητη σχεδιαστική πορεία, με μία μόνο κοινή παράμετρο, το ότι κάθε αεριοφυλάκιο θα χωριζόταν σε τρείς ζώνες: μία ζώνη για διαβίωση (διαμερίσματα στην κορυφή), μία ζώνη εργασίας (γραφεία στη μέση ορόφων) και μία ζώνη ψυχαγωγίας και εμπορίου (εμπορικά κέντρα στο ισόγειο). Η ανάμειξη των χρήσεων ήταν για να διατηρείται ζωντανή η περιοχή 24 ώρες το 24ωρο (εικ. 2).
Εικόνα 3 - Gasometer A, άποψη από το εσωτερικό του, όπου διακρίνονται οι γυαλιστερές επιφάνειές του και το "παιχνίδι" με το φως
Η μετατροπή για την επανάχρηση του Gasometer Α σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Jean Nouvel. Ο Nouvel δημιούργησε μια μεγάλη εσωτερική πλατεία με το φως από τη διαφανή στέγη να παίζει με τις διαθλάσεις και τις αντανακλάσεις στις επιφάνειες των παλαιών και των νέων κτισμάτων. Δημιούργησε εννέα δωδεκαώροφους πύργους κατοικίας, τους οποίους «κόλλησε» στον κυκλικό τούβλινο περιμετρικό τοίχο του αεριοφυλακίου. Οι πύργοι χωρίζονται από κενά τεσσάρων μέτρων τα οποία επιτρέπουν στο εξωτερικό φως να πλημμυρίσει το εσωτερικό, μέσα από τα παράθυρα που είναι μέρος του αρχικού τούβλινου κελύφους. Το φως αντανακλάται ξανά και ξανά από τις γυαλιστερές επιφάνειες των εσωτερικών τοιχωμάτων των πύργων, γεγονός που οδηγεί ορισμένους να ονομάσουν το αεριοφυλάκιο του Nouvel, "Παλάτι του Φωτός" (εικ. 3).
Το Gasometer B είναι έργο των Wolf D. Prix και Helmut Swiczinsky (Coop Himmelb(l)au). Η πρόταση των Coop Himmelb(l)au για το Gasometer Β, προσθέτει τρείς ενδιαφέρουσες έννοιες στην αρχιτεκτονική αντιμετώπιση των αεριοφυλακίων: Ο κύλινδρος μέσα στο αεριοφυλάκιο, η εντυπωσιακή προσθήκη της «ασπίδας» στο εξωτερικό μέρος του αεριοφυλακίου (εικ. 4) και η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που βρίσκεται στη βάση. Ο Prix και ο Swiczinsky διέταξαν τους χώρους σε δαχτυλίδια τεσσάρων και πέντε ορόφων με θέα στην ήσυχη εσωτερική αυλή κάτω από την οποία συνεχίζεται το εμπορικό κέντρο από το Gasometer Α. Στο χαμηλότερο επίπεδο χωροθετήθηκε ένας χώρος εκδηλώσεων.
Εικόνα 4 - Το Gasometer B εξωτερικά και η σχέση του με την "Ασπίδα".
Εντυπωσιακή κίνηση των αρχιτεκτόνων ήταν και η προσθήκη ενός δεύτερου κτηρίου στην εξωτερική πλευρά του αεριοφυλακίου σε γωνία αντίθετη από την εξωτερική επιφάνεια του. Χρησιμοποιείται κυρίως ως φοιτητική εστία, είναι κατασκευασμένο από ατσάλι και γυαλί και είναι γνωστό ως «Ασπίδα».. Αξίζει να σημειωθεί, ότι λόγω της εντυπωσιακά διαφορετικής αρχιτεκτονικής της, η «Ασπίδα» είναι ένα στοιχείο που έχει κερδίσει θετικά σχόλια αλλά και έντονη κριτική.
Το Gasometer C, είναι δημιουργία του Manfred Wehdorn. Εκεί ο Wehdorn επέλεξε να διατηρήσει όσο ήταν δυνατό την αρχική αίσθηση του αεριοφυλακίου. Έτσι, αφήνοντας το εξωτερικό τούβλο άθικτο, έχτισε έξι πύργους κατοικίας κολλημένους πάνω στα παλιά τείχη σχηματίζοντας μία εσωτερική δομή δακτυλίων. Αυτό οδήγησε σε μια σειρά από ενδιαφέρουσες κατόψεις για τα διαμερίσματα, τα οποία διαμορφώνονται ακτινωτά, ώστε να μεγιστοποιηθεί η χρήση του διαθέσιμου χώρου. Ο κωνικός πύργος που δημιουργεί η προαναφερθείσα χωροθέτηση των διαμερισμάτων, επιτρέπει τον ηλιασμό από την διαφανή στέγη προς το εσωτερικό, και την φύτευση των δωμάτων από το ψηλότερο, μέχρι και την εσωτερική αυλή (εικ. 5). Αυτή η σχεδιαστική κίνηση, καθιστά αυτό το αεριοφυλάκιο το πιο φιλικό προς το περιβάλλον από τα άλλα τρία. Το Gasometer C περιλαμβάνει επίσης τρία επίπεδα χώρων γραφείων κάτω από τα επίπεδα των διαμερισμάτων ενώ στο ισόγειο συνεχίζεται το εμπορικό κέντρο από τα Gasometers A & B.
Εικόνα 6 - Άποψη της εσωτερικής αυλής του Gasometer D.
Τέλος, το Gasometer D σχεδιάστηκε από τον Wilhelm Holzbauer έργο του οποίου είναι και το Tech Gate της Βιέννης, το πιο σύγχρονο ερευνητικό κέντρο της πόλης. Αντί να υιοθετήσει μια έκδοση του μοντέλου της εσωστρέφειας που ακολουθήθηκε στα άλλα αεριοφυλάκια, το σχέδιο του Holzbauer προβλέπει μία διάταξη σε σχήμα ενός τριάκτινου αστεριού, με ακτίνες να αποτελούν οι τρείς πύργοι κατοικίας που συνδέονται στο κέντρο, σε ένα κεντρικό πύργο ο οποίος φιλοξενεί το κλιμακοστάσιο και τους ανελκυστήρες (εικ. 6). Στο ισόγειο, στα κενά διαστήματα μεταξύ των πύργων κατοικίας, δημιουργούνται τρείς εσωτερικές στεγασμένες αυλές. Αυτά τα ανοίγματα επιτρέπουν στους κατοίκους των διαμερισμάτων να βλέπουν το περιβάλλον τοπίο της πόλης μέσα από τα παράθυρα του πρωτότυπου τούβλινου κελύφους. Το υπόγειο επίπεδο του Gasometer D περιλαμβάνει υπόγειο πάρκινγκ, πάνω από το οποίο βρίσκεται Εθνικό Αρχείο της Βιέννης. Και σ’ αυτό το αεριοφυλάκιο, όπως και στα άλλα τρία, το εμπορικό κέντρο συνεχίζεται στον χώρο του ισογείου.
Ενδιαφέρον έχει και η τοποθέτηση των Wolf D. Prix και Helmut Swiczinsky στο θέμα: «Το έργο δεν είναι ένα από τα πιο αξιόλογα έργα στη Βιέννη, λόγω του όγκου του, αλλά κυρίως γιατί το έργο βασίζεται σε τρία θέματα που χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική και το αστικό τοπίο της Βιέννης: την κατοικία, τη μνημειακή προστασία και τη συζήτηση για το ιστορικό κέντρο από την άποψη του πολεοδομικού σχεδιασμού».
Πρόκειται για μια αστική «γειτονιά», που αντί να αναπτύσσεται οριζόντια, αναπτύσσεται κάθετα και περικλείεται από τους βαρείς τούβλινους τοίχους των μέχρι πρότινος δεξαμενών υγραερίου. Αυτό και μόνο διαφοροποιεί το έργο από οποιαδήποτε άλλη αστική επέμβαση. Μέσα σ’ αυτό το περίβλημα έχουν χωροθετηθεί όλες οι αναγκαίες λειτουργίες μίας γειτονιάς, όπως κατοικία, χώροι πρασίνου, εμπόριο, αναψυχή, εργασία, σχολείο, παιδικός σταθμός, μικρό ιατρικό κέντρο κλπ. Το συγκρότημα «Gasometer City», έχει αναπτύξει μια νέα γειτονιά, σε συνύπαρξη με την υπόλοιπη πόλη. Η κεντρικότητα της θέσης του και το «ασυνήθιστο» της λύσης του, το κάνει ελκυστικότερο για τους νέους, που κατά κύριο λόγο προέρχονται από μεσαία προς υψηλά οικονομικά και πολιτισμικά στρώματα. Η αυτάρκειά του, ο γενικότερος χώρος του που θυμίζει ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο, σε συνδυασμό με την ευγένεια που του προσδίδει το ιστορικό βιομηχανικό του υπόβαθρο και το κύρος των ονομάτων των αρχιτεκτόνων που δούλεψαν σε αυτό, προσελκύει τα βλέμματα.
Συμπερασματικά, αυτό το «ασυνήθιστο» έργο έχει μεγάλη επιτυχία: το σύνολο σχεδόν των μονάδων του «Gasometer City» είναι ήδη κατειλημμένες, και η ανάμειξη των διαφόρων λειτουργιών στον ίδιο χώρο, είχε επιτυχία αφού στο συγκρότημα υπάρχει έντονη κινητικότητα μέρα και νύχτα.
Εικόνα 7 - Εναέρια άποψη του συγκροτήματος.
* Κωνσταντίνος Βασιλειάδης, PhD UCy, Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. costas@vassiliades-architects.com
