Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΘΩΜΑ
Η Αγγελίνα ήταν και θα μείνει φως. Ο αδόκητος θάνατος, η απρόβλεπτη αναχώρησή της από τούτο τον τραγικό κόσμο, η πίκρα που αφήνει, ιδιαιτέρως στους δικούς της κοντινούς ανθρώπους, κάνουν ίσως τέτοια λόγια να φαίνονται συνθηματικά και έμμεσα ίσως οδηγούν σε μια δραπέτευση από τον ανείπωτο πόνο που σκόρπισε σε όσους την ήξεραν και την αγαπούσαν. Μια συναισθηματική τακτοποίηση για να προχωρήσουμε παρακάτω. Δεν το θέλω αυτό, δεν είναι πρόθεσή μου.
Γράφω αυτά τα λίγα σαν φίλος, όχι πολύ στενός φίλος, ούτε και για πολλά χρόνια, αλλά ειλικρινής ωστόσο, για να τιμήσω τη μνήμη της, τη φωτεινή μορφή της, ως ανθρώπου πρώτα απ’ όλα, ως μουσικού, ως καλλιτέχνιδας με άποψη, παιδεία, με μια ανάλαφρη ομορφιά· μια φύση χαρισματική που ένωνε τους μαθητές και τους χορωδούς γύρω από ένα κοινό, κοινωνικό (όχι απλώς μουσικό) όραμα. Αλλά γιατί ήταν φως η Αγγελίνα, γιατί θα λείψει από τη μουσική και την τέχνη· γιατί θα μας λείψει; Δεν υπάρχουν δυστυχώς πολλοί σαν την Αγγελίνα: το πάθος και η δίψα της για την τέχνη σπανίζουν ακόμα και σε θαυμαστούς καλλιτέχνες, εκτελεστές, μαέστρους, εν προκειμένω. Η γνώση και η τεχνική δεν συμβαδίζουν, στην τεχνοκρατική εποχή μας που είναι και η εποχή παραγωγής και κατανάλωσης εύκολου συναισθήματος, με την ψυχή και το ασίγαστο πάθος να προσεγγίζεις συνεχώς την απόλυτη ομορφιά. Όλα αυτά, τα ενσάρκωνε χρόνια ολόκληρα η Αγγελίνα, το ξέρουν όσοι ευτύχησαν να δουλέψουν και να συνεργαστούν μαζί της.
Την εκτιμούσαν, την ξεχώριζαν και την εμπιστεύονταν σταθερά δύο αγαπημένοι φίλοι μου: ο νέος ακόμα μα έμπειρος μαέστρος της Βιέννης Κωνσταντίνος Δημηνάκης, με πολυάριθμες συνεργασίες σε τόσες και τόσες χώρες και με αντίστοιχες ορχήστρες της Ευρώπης και του κόσμου. Τις χορωδίες της Αγγελίνας και την όλη φροντίδα της εμπιστευόταν σταθερά. Τα ίδια μου έλεγε και ο σπουδαίος τραγουδοποιός / συνθέτης και έμπειρος ερμηνευτής του τόπου μας Γιώργος Καλογήρου. Δύο φορές συνεργάστηκα κι εγώ επί σκηνής μαζί της: τη μία ως αφηγητής το 2017, την άλλη ως (αντικαταστάτης με πολύ χαρά) τραγουδιστής το 2021, με αρκετό άγχος, για τις όποιες ανεπάρκειές μου. Μαζί μου η Αγγελίνα ήταν τόσο υποστηρικτική όσο και ειλικρινής, τόσο ανθρώπινη όσο και ευθύς. Με αυτά τα υλικά στην επικοινωνία δεν παράγεις απλώς τέχνη· ποιείς αλήθεια και δημιουργείς δεσμούς. Αυτό έπραττε διαχρονικά η Αγγελίνα. Θυμάμαι ακόμα, να μου ομολογεί πως την απόφασή της να δημιουργήσει από την αρχή ουσιαστικά μια νέα χορωδία, την επέβαλε κυρίως η θέλησή της για πνευματική και καλλιτεχνική ελευθερία. Πήρε ρίσκο και καμάρωνε για το αποτέλεσμα, βλέποντας και τον δρόμο που έπρεπε να συνεχίσει να καλύπτει. Με αυτή τη στάση δεν φτιάχνεις απλώς χορωδία και θεσμό, τιμάς την ελευθερία της έκφρασης και αναμετριέσαι με την αληθινή δίψα σου για τέχνη· πάντα από την αρχή. «Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα / ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα», είπε ο Ελύτης.
Μια αγγελική χορωδία
Η Αγγελίνα αγαπούσε πολύ το διάβασμα και τη λογοτεχνία. Μου το είχε πει πολλές φορές. Βιβλιοφάγο χαρακτήριζε τον εαυτό της με κάθε πρώτη ευκαιρία. Ήταν από τις περιπτώσεις μουσικού, που επιβεβαίωνε τη βαθιά μου πεποίθηση, πως όσο ο μύστης της τέχνης αυτής μαζεύει γνώσεις τεχνικές και εμπειρίες από διαφορετικές Σχολές, μαθαίνοντας πλείστα όσα από τη διάδραση με τον θαυμαστό κοινωνικό-κοινοτικό τρόπο της μουσικής παιδείας, άλλο τόσο πρέπει να διαβάζει, εμπλουτίζοντάς το είναι του με υπαρξιακό βάθος και βαθιά διερώτηση για την ύπαρξη. Δεν πρέπει απλώς να ακούς Χατζιδάκι –μεγάλο σχολείο αναμφίβολα η μουσική του–, αλλά, αν είσαι μουσικός, και ειδικά μαέστρος ή συνθέτης, δεν μπορείς να μην έχεις διαβάσει «Τα Σχόλια του Τρίτου», «Τον Καθρέφτη και το Μαχαίρι» και κάθε άλλη μαρτυρία από δύο παραγράφους μέχρι δύο σελίδες που άφησε ο συνθέτης. Αισθάνομαι μεγάλη παρηγοριά που πρόλαβα, πέρυσι τα Χριστούγεννα, να στείλω στην Αγγελίνα, που αγαπούσε ιδιαιτέρως τον Σταύρο Κουγιουμτζή –και δικό μου αγαπημένο–, την αυτοβιογραφία του «Στα Διώροφα Έμεναν οι Όμορφες», καθώς δεν την είχε διαβάσει και η χαρά της γι’ αυτό ήταν μεγάλη: «Το καλύτερο δώρο που έλαβα φέτος» ήταν το μήνυμα που μου έγραψε αμέσως, «αγωνιώ σαν μωρό να το διαβάσω», ενώ όταν μιλήσαμε στο τηλέφωνο κάποιους μήνες μετά, μου ομολόγησε πως λειτούργησε, εκείνο το ένα αντίτυπο σαν κοινό ανάγνωσμα όλης της χορωδίας: «ανάρπαστο έγινε, Παναγιώτη μου, το δανείστηκαν όλοι με τη σειρά, δεν φαντάζεσαι πόσο μας συγκίνησε».
Σπαράγματα μιας σχέσης, που μου έδινε χαρά, υποσχέσεις για συνέχιση μιας σύμπραξης για την οποία νομίζαμε πως υπήρχε στη διάθεσή μας, εγώ και άλλοι φίλοι, πολύς χρόνος. «Ό,τι γίνηκε είναι σαν ένας καρπός / καρπός, μισοφαγωμένος μέσα στο στόμα», το έγραψε άριστα ο Γιώργος Θέμελης. «Μ’ έκοψαν με χώρισαν στα δυο…» οι στίχοι του που μελοποίησε ο Κουγιουμτζής, με τον οποίον θέλω να πιστεύω και ελπίζω πως ανταμώνει τώρα η Αγγελίνα, εκεί σιμά στον επιτάφιο του παραδείσου, προίκα του κόσμου τούτου για να μην ξεχνούνε οι αποδημήσαντες τις πληγές των επί γης. Εκεί λοιπόν, θα συνθέτει ο Κυρ-Σταύρος τη συνέχεια των «Ύμνων Αγγέλων του», που τόσο αγαπούσε η Αγγελίνα· εκεί θα συγκροτεί μια άλλη χορωδία για του έργου την πρώτη εκτέλεση. Στα όνειρα των εδώ χορωδών της θ’ ακούγεται σαν απρόσκλητη, δίκαιη παρηγοριά, να μετριάζει κάπως το κενό που αφήνει. Αγγελίνα μου, αντίο, καλή αντάμωση!
