Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η ηθοποιός και μία εκ των σκηνοθετών της παράστασης «Αγγελική» Κατερίνα Δαμβόγλου, η οποία διασκεύασε και το αυθεντικό κείμενο της Αγγελικής Ματθαίου, μίλησε στην «Κ» για το έργο και μας λέει ότι η παράσταση είναι αφιερωμένη στις Αγγελικές του σήμερα. Το θέμα που πραγματεύεται το έργο είναι και σήμερα τραγικά επίκαιρο, και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Κατερίνα Δαμβόγλου «Οι επιπτώσεις των «μεγάλων» αποφάσεων σε ανθρώπινο επίπεδο γίνονται αντιληπτές μόνο αν συμβούν μπροστά μας. Έτσι εμείς παρουσιάζουμε μια ανθρώπινη ιστορία του παρελθόντος απόλυτα συνυφασμένη με το σήμερα για να μιλήσουμε για κάτι πιο καθολικό». Σίγουρα το έργο δεν μπορεί να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα που πραγματεύεται η ιστορία της Αγγελικής που δραματοποιήθηκε και είναι στην ευχέρεια του κάθε θεατή να δώσει όποια απάντηση θέλει στα ερωτηματικά που βγαίνουν από την παράσταση, «Ρόλος του έργου είναι να παρουσιάσει μια ιστορία και αβίαστα να περάσει τα μηνύματά στους θεατές», τονίζει η κ. Δαμβόγλου.
–Ποια είναι η Αγγελική Ματθαίου; Σήμερα θα μπορούσε να λέγεται Αϊσέ ή Αντιάμπο, έτσι δεν είναι;
–Η Αγγελική είναι υπαρκτό πρόσωπο. Γεννημένη στις Νέες Φώκαιες Σμύρνης, με την Καταστρόφη, βίαια, στα έξι τις χρόνια αιχμαλωτίζεται, χάνει την οικογένειά της και οδηγείται σε ένα καθοριστικό οδοιπορικό στα ενδότερα της Τουρκίας που θα διαμορφώσει την προσωπικότητά της. Μαθαίνει τι την ορίζει. Και γίνεται ένας από τους πιο δυνατούς ανθρώπους στη ζωή μου. Γιατί ήταν, επίσης, η καλύτερη φίλη της γιαγιάς μου. Η παράστασή μας είναι αφιερωμένη στις Αγγελικές του σήμερα. Η Αγγελική φυσικά και θα μπορούσε να ονομάζεται Αϊσέ ή Αντιάμπο. Όπως και Αχμέντ, Μπόρις, Ενιολά, Γκονζάλες... Είναι ο κάθε άνθρωπος και συνάνθρωπος που ευάλωτος κολυμπά στο αντίθετο ρεύμα.
–Πώς προσεγγίζει το θέμα «προσφυγιά» η παράσταση;
–Η Αγγελική έγραψε την ιστορία της σε μεγάλη ηλικία, έπειτα από επίκληση των εγγονών της. Δεν γνώριζε πως θα δημοσιευθεί. Μέσα από την απλή και ανθρώπινη φωνή της έμαθα κι εγώ όσα η δική μου οικογένεια δεν μολογούσε και δεν μαθαίνει κανείς στο σχολείο: την προσφυγιά στο ανθρώπινο επίπεδο. Εδώ και καιρό η προσφυγιά περνά μόνο σαν πληροφορία μέσα από πολιτικό, ιστορικό ή δημοσιογραφικό πρίσμα. Η ταύτιση, η πραγματική κατανόηση των γεγονότων, δεν μας αγγίζει. Οι επιπτώσεις των «μεγάλων» αποφάσεων σε ανθρώπινο επίπεδο γίνονται αντιληπτές μόνο αν συμβούν μπροστά μας. Έτσι εμείς παρουσιάζουμε μια ανθρώπινη ιστορία του παρελθόντος απόλυτα συνυφασμένη με το σήμερα για να μιλήσουμε για κάτι πιο καθολικό. Γιατί η ιστορία της Αγγελικής είναι καθολική. Κάθε στιγμή του σκληρού οδοιπορικού της έχει να κεντρίσει μνήμες: Από τους «Πέρσες» του Αισχύλου ως την Πράσινη Γραμμή, τη Λωρίδα της Γάζας, τους Κούρδους, τους γηγενείς πληθυσμούς της Αμερικής, τους Σύριους... Η Αγγελική κάνει υπέρβαση και μας προσφέρει με το παράδειγμά της όσα την ορίζουν. Τη λύτρωση της ψυχής. Δεν μένει στο παρελθόν, στο μίσος... συνειδητά συγχωρεί, επιλέγει την αγάπη και κοιτάει μπροστά. Και με το παράδειγμα αυτό αν ζούσαμε όλοι... πρόσφυγες, αποδέκτες...
–Μπορεί να απαντήσει μία θεατρική παράσταση τι εστί έθνος;
–Εάν απαντούσε ευθέως θα περνούσε σε κανάλια ακαδημαϊκά ή δημοσιογραφικά. Το θέατρο είναι θέαμα. Ρόλος του είναι να παρουσιάσει μια ιστορία και αβίαστα να περάσει τα μηνύματά στους θεατές. Μέσα από την αφήγηση προσωπικών βιωμάτων της Αγγελικής περνούν κάποια μηνύματα, έννοιες γι’ αυτό το μεγάλο ζήτημα. Πως η εθνική ταυτότητα είναι κάτι εντελώς προσωπικό και ρευστό. Ίσως – εν αγνοία της – η Αγγελική να είναι άεθνη. Ίσως πιο σοφά να δηλώνει τι εστί εθνική ταυτότητα... πέρα από πατρίδες. Είναι στο χέρι του εκάστοτε θεατή τι θα αντιληφθεί.
–Δεν είναι αποκαρδιωτικό ότι ένα έργο με μία τέτοια ιστορία, επαναλαμβάνεται μετά από 80 και πλέον χρόνια;
–Πολύ. Και αυτή τη φορά εμείς, και όσοι από εμάς – όπως εγώ – κουβαλάμε στο DNA τους μια τέτοια ιστορία τώρα «υποδεχόμαστε» πρόσφυγες. Πολλές φορές φοβάμαι πως ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος έχει ξεσπάσει μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Και ένα από τα όπλα του πολέμου αυτού είναι η στροφή της προσοχής – όσων δεν βάλλονται άμεσα – αλλού ώστε να μην υπάρχει άμεση (και αναίμακτη) επίλυση και πάνω απ’ όλα να χαθεί ο κοινός νους. Και πριν αλλάξουμε θέμα, θέλω να παραθέσω εδώ τα λόγια του Πρίμο Λέβι: «Πολλοί λαοί ή άτομα συμβαίνει να θεωρούν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά ότι ‘‘κάθε ξένος είναι εχθρός’’. Επιπλέον αυτή η πεποίθηση βρίσκεται στο βάθος της ψυχής σαν μια λανθάνουσα μόλυνση, εκδηλώνεται μόνο σε πράξεις με χαρακτήρα ασυντόνιστο και μη κανονικό χωρίς να είναι η βάση ενός συστήματος σκέψης. Όταν αυτή η ανομολόγητη αλυσίδα αποτελέσει τη μείζονα πρόταση ενός συλλογισμού, τότε στο τέλος της αλυσίδας βρίσκονται τα στρατόπεδα συγκέντρωσης» (Primo Levi, «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος»).
Η μνήμη είναι συναισθηματική διαδικασία
–Μονόλογος για τρεις; Πώς το καταφέρνετε;
–Με φαντασία. Υπάρχει μια συγκεκριμένη αντίληψη του μονολόγου: Στατικός του ενός. Όπως και της μαρτυρίας: Θρήνος του ενός. Συνήθεια; Το βρίσκω ισοπεδωτικό. Δεν βοηθά τη θεατρική πράξη. Εμείς για να ισορροπήσουμε τα δεινά που αφηγείται η Αγγελική έχουμε δύο ακόμη σώματα που αλαφρώνουν τη βαριά ατμόσφαιρα και, όποτε κρίνεται απαραίτητο, καθοδηγούν την Αγγελική, μεταμορφώνονται σε συναισθήματα, δένδρα, άλλα πρόσωπα του έργου.
–Η σωματοποίηση της αφήγησης είναι μέρος του θεατρικού παιχνιδιού που κάνετε.
–Τα σώματα δημιουργούν εικόνες που κεντρίζουν τη φαντασία του κοινού και ξυπνούν μνήμες. Η μνήμη είναι συναισθηματική διαδικασία. Η σωματοποίηση σκοπεύει να φέρει τα γεγονότα στη πραγματική τεράστια διάστασή τους. Πέρα από τον σκηνικό χώρο. Και αφού το σκηνικό είναι τα σώματά μας, μπορούμε ανα πάσα στιγμή να αποφορτίσουμε ή να ενισχύσουμε το μέγεθος και το νόημα της εκάστοτε σκηνής.
–Πώς λειτουργεί η κουκλοπαιχτική και η μιμική στην εξιστόρηση της ζωής της Αγγελικής Ματθαίου;
–Σκεφτείτε τη αντίδρασή μας όταν ερχόμαστε σε επαφή με ένα γλυκό μωρό ή ένα όμορφο κουτάβι... Πόσο χαλαρώνουμε και γινόμαστε πιο άμεσα δεκτικοί; Το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Με την είσοδο της κούκλας, αποστασιοποιούμε τον θεατή από τον ρεαλισμό ώστε να σπάσουν οι άμυνες, να αφεθεί σε αυτό που βλέπει δεχόμενος τα νοήματα πιο εύκολα.
Θεατρικοί διάλογοι
–Το Θέατρο του Νέου Κόσμου αρέσκεται σε παρόμοια έργα, ας πούμε με τη «Λαμπεντούζα», μπορεί να έρθει σε διάλογο η «Αγγελική»;
–Σαν ιστορίες, μιλούν γι’ αυτό που συμβαίνει γύρω μας και δηλώνουν το αυτονόητο -την προσφυγιά παντού και πάντοτε. Η διαφορά έγκειται στην οπτική. Η «Λαμπεντούζα» παρουσιάζει τον μέσο τσακισμένο άνθρωπο που θυμώνει με την αδικία προς το πρόσωπό του και έρχεται ο πρόσφυγας να του μάθει την ευτυχία. Η «Αγγελική» αντιπροσωπεύει τον ιδανικό αυτόν πρόσφυγα. Είναι ένας διάλογος με τη «Λαμπεντούζα». Είναι προς τιμήν του κ. Θεοδωρόπουλου που άφησε αυτόν το διάλογο να συνυπάρξει κάτω από τη στέγη του θεάτρου του.
–Μιλήστε μου για την ομάδα Fly Theatre.
–Είμαστε ο Robin Beer και η Κατερίνα Δαμβόγλου. Κι είμαστε παντρεμένοι. Συναντηθήκαμε στο Λονδίνο. Διδαχθήκαμε τη μέθοδο Lecoq. Μάθαμε, δηλαδή, να δημιουργούμε παραστάσεις από το μηδέν χρησιμοποιώντας το σώμα μας και διάφορες τεχνικές και είδη θεάτρου όπως μιμική, κουκλοπαιχτική, κλόουν, κομέντια. Ώς ομάδα υπάρχουμε εδώ και δύο χρόνια. Από τότε που επιστρέψαμε στην Ελλάδα. Ως ηθοποιοί συνεργαζόμαστε τακτικά με τους Complicite. Πιστεύουμε πως το θέατρο είναι ένα και ο κόσμος μικρός. Το θέατρο μπορεί να τον μεγαλώσει.
Πληροφορίες:
Παραστάσεις στη Λευκωσία από 8 έως 25 Φεβρουαρίου, κάθε Τετάρτη – Παρασκευή – Σάββατο, ώρα 8:30 μ.μ. και Κυριακή, ώρα 6:30 μ.μ. «Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού -Κοραή 1», οδός Κοραή 1 (πλατεία Αρχιεπισκοπής).
