ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Έχουμε μπει σε μία νέα ιστορική φάση

Ο Λεωνίδας Εμπειρίκος, γιος του Ανδρέα Εμπειρίκου μιλάει στην «Κ»

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

Το Θέατρο Ριάλτο, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα Ποίησης, θα φιλοξενήσει τον Λεωνίδα Εμπειρίκο, ιστορικό και κάτοχο του αρχείου του πατέρα του, Ανδρέα Εμπειρίκου, σε ένα σκηνοθετημένο αναλόγιο για την ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Μιλήσαμε μαζί του με αυτή την ευκαιρία και θίξαμε ακροθιγώς τη λογοτεχνική πορεία του Ανδρέα Εμπειρίκου, την κατάσταση στον κόσμο σήμερα, αλλά και τον ρόλο που πρέπει να επιτελέσει η λογοτεχνία: «Έχουμε μπει σε μία νέα ιστορική πορεία, οπότε η λογοτεχνία έχει να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στις μέρες μας», επισημαίνει ο κ. Εμπειρίκος.

–Νιώθετε κάποιου είδους υποχρέωση προς τον πατέρα σας ή έχετε απογαλακτιστεί από το όνομα Ανδρέας Εμπειρίκος;
–Το αρχείο του πατέρα μου, το οποίο βρίσκεται στην κατοχή μου από τον θάνατό του, το 1975, με κάνει να νιώθω μεγάλη υποχρέωση έναντί του. Άφησε το 90 τοις εκατόν του έργου του ανέκδοτο, οπότε μαζί με τη μητέρα μου, όσο εκείνη ζούσε, και μετά τον θάνατό της εγώ, αναλάβαμε την έκδοσή του.

–Το αρχείο του Ανδρέα Εμπειρίκου κρύβει ακόμα εκπλήξεις;
–Πολλές, θα δούμε ακόμα πολλά πράγματα. Ήδη από το 2009 εκδίδουμε με την «Άγρα» ένα πολύ μεγάλο μέρος του αρχείου που βρέθηκε μόλις το 2006 στο υπόγειο του σπιτιού μας. Ουσιαστικά, στο αρχείο προσετέθη ένα τεράστιο κομμάτι που αφορούσε την προπολεμική περίοδο του πατέρα μου μέχρι και το 1947. Οπότε αυτά που θα βγάλουμε τώρα είναι τα παραλειπόμενα της συλλογής πεζών κειμένων – γραπτά ή προσωπική μυθολογία – τα οποία είναι ίσως εξίσου σημαντικά με τα γραπτά που εκδόθηκαν το 1960. Φυσικά, μετά έχουμε πολλά άλλα πράγματα ακόμα.

–Η «Υψικάμινος» έκανε ιδιαίτερη αίσθηση. Σήμερα θα είχε τον ίδιο αντίκτυπο;
–Ήταν το πρώτο υπερρεαλιστικό κείμενο στα Ελληνικά, το οποίο προκάλεσε ένα παρατεταμένο θα λέγαμε λογοτεχνικό σκάνδαλο και μάλλον έκανε αρνητική εντύπωση. Μέχρι και τον πόλεμο, αλλά και λίγο μετά, η «Υψικάμινος» θεωρήθηκε ότι ήταν κείμενα γραμμένα από έναν παράφρονα. Ήταν μία κίνηση εναντίον του συντεταγμένου στίχου, ουσιαστικά εναντίον του παλαμισμού που είχε επιβληθεί, τότε οι αντιδράσεις προήλθαν από μία συντηρητική μερίδα. Προφανώς το ίδιο κείμενο σήμερα δεν θα έκανε εντύπωση.

–Μιλήστε μου για τον «Μέγα Ανατολικό». Τι ακριβώς είναι;
–Το κείμενο του «Μέγα Ανατολικού» αποσκοπεί στην προοδευτική απελευθέρωση των επιβατών του πλοίου μέσω του έρωτα, την απελευθέρωσή τους ως προσωπικοτήτων. Είναι γραμμένο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως απάντηση στον πόλεμο αλλά και ως απάντηση στη δική του σύλληψη και ομηρία από τους ελασίτες αντάρτες, παρότι ο ίδιος ήταν αριστερός. Η απελευθέρωση των πόθων έχει ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα. Δεν θα γίνει αναρχία στον κόσμο αν απελευθερωθούν οι πόθοι με τον τρόπο που λέει ο συγγραφέας, αλλά τουναντίον θα επικρατήσει η ειρήνη στη γη και η αρμονία. Αυτό μπορεί να είναι μία ουτοπία βέβαια, αλλά αυτός είναι ο στόχος του μυθιστορήματος. Αυτός είναι ο στόχος του μυθιστορήματος και προέρχεται από την ψυχαναλυτική του παιδεία.

Μεγάλη η σημασία του έρωτα

–Ο έρωτας είχε πολύ μεγάλη παρουσία στη λογοτεχνία του Ανδρέα Εμπειρίκου, έτσι δεν είναι;
–Ο έρωτας υπάρχει σε όλα τα κείμενα του Ανδρέα Εμπειρίκου. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ήταν ο πρώτος ψυχαναλυτής στην Ελλάδα, που διαμόρφωσε τους δύο επόμενους, τον Γιώργο Ζαβιτσιάνο και Δημήτρη Κουρέτα. Αυτό το ερωτικό στοιχείο προέρχεται από τον υπερρεαλισμό, που δίνει μεγάλη σημασία στον έρωτα, και στον σαρκικό έρωτα, αλλά ίσως περισσότερο η εμπειρία του ως ψυχαναλυτή την εποχή που γράφει τα περισσότερα κείμενα έως τον «Μέγα Ανατολικό», οπότε στην ουσία χρησιμοποιεί τις ανακαλύψεις του Φρόυντ, για το ασυνείδητο.

–Η κατανόηση της ποίησης προϋποθέτει την ιστορική γνώση;
–Προϋποθέτει τη σωστή τοποθέτηση στα συμφραζόμενα της εποχής, άρα και τη γνώση ορισμένων πραγμάτων που δεν γίνονται κατανοητά, όταν ένα έργο έχει γραφτεί περασμένες δεκαετίες και εκδίδεται σήμερα. Η έκδοση για παράδειγμα της συλλογής «1934. Προϊστορία ή καταγωγή» προϋποθέτει τη γνώση των συνθηκών της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ευρώπης, για να γίνει κατανοητή η σημασία της και να ξέρει κανείς ότι σήμερα μπορεί αυτά τα ποιήματα να φαίνονται συμβατικά, αλλά για την εποχή τους ήταν εξαιρετικά πρωτοποριακά. Επίσης, τα γραπτά δύσκολα θα τα καταλάβει κάποιος αν δεν δει τη θέση της ψυχανάλυσης παγκοσμίως αλλά και τα πολεμικά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

–Η έκδοση των παραλειπομένων του Ανδρέα Εμπειρίκου τι προσφέρει;
–Προσθέτει ένα σημαντικό ιστορικό στοιχείο από κάθε άποψη στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Εμπλουτίζει με πολύ σημαντικές ιστορικές ψηφίδες. Φυσικά, τα έργα που εκδίδουμε σήμερα δεν μπορεί κανείς να τα διαβάσει ωσάν να είχαν γραφτεί πριν από πέντε ή δέκα χρόνια.

–Είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη;
–Είμαι άκρως απαισιόδοξος. Δεν γίνεται για παράδειγμα σε μία από τις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, που είναι και από τα κάστρα της δημοκρατίας, όσο και αν πολλές φορές έχει υποπέσει σε τρομερές πολιτικές συμπεριφορές, να κάνει η διοίκηση μία κατά μέτωπο επίθεση σε ό,τι ήταν παραδεδομένο στη χώρα αυτή. Αυτό είναι το ένα. Από την άλλη, η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εξαιρετικά απογοητευτική, παρόλο που υπήρξε και αυτή ένα φρούριο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και μιας ανάπτυξης των πολιτών της. Δεν μπορώ παρά να είμαι απαισιόδοξος με όλα αυτά που απειλούνται από την άνοδο των λαϊκίστικων και ακροδεξιών κινημάτων. Οι βεβαιότητες που είχε κάποιος μετά την ήττα του ναζισμού το ’45 πλέον έχουν ξεπεραστεί. Σήμερα ορισμένοι μιλάνε και υποστηρίζουν πράγματα που ήταν αδιανόητα μετά το τέλος του πολέμου και έως τις αρχές της δεκαετίες του 2010.

–Η λογοτεχνία τι ρόλο μπορεί να παίξει;
–Έχουμε μπει σε μία νέα ιστορική φάση, οπότε η λογοτεχνία (ποίηση, πεζογραφία, πρωτοποριακή γραφή), όπως και όλες οι τέχνες, έχει να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Απλώς ο χώρος που αφήνεται ολοένα και συρρικνώνεται.

«Πάντα θα ρέη ο Αμούρ»

–Τι είναι το «Αμούρ-Αμούρ»;
–Το «Αμούρ-Αμούρ» ήταν ένα κείμενο που σχετίζεται με τη γαλλική λέξη «έρωτα» και τον ποταμό Αμούρ στη Σιβηρία. Το κείμενο αυτό δείχνει την κεντρική σημασία του έρωτα στη συντήρηση και στο έργο του πατέρα μου. Είναι ένα πολύ ελπιδοφόρο κείμενο και αυτό που εννοεί στο τέλος του «Αμούρ-Αμούρ» ο Εμπειρίκος.

Πληροφορίες: Ο Λεωνίδας Εμπειρίκος θα συμμετέχει στο σκηνοθετημένο ποιητικό αναλόγιο με αναγνώσεις και ο Δημήτρης Σπύρου θα παρουσιάσει επί σκηνής πρωτότυπη μουσική, βασισμένη στην ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Η Έλενα Αγαθοκλέους που έχει την ευθύνη της σκηνοθετικής επιμέλειας και της δραματουργίας, συμμετέχει επίσης με αναγνώσεις, ενώ η Έλενα Κοτασβήλι έχει την ευθύνη της δημιουργίας του σκηνικού χώρου. Θέατρο Ριάλτο, Τρίτη 21 Μαρτίου, ώρα 8:30 μ.μ.

 

Φωτογραφία: ©JennyAir.com

 

Άλλα άρθρα συγγραφέα

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Αναδρομές: Τελευταία Ενημέρωση

X