Τα όσα διαδραματίζονται το τελευταίο διάστημα σε αυτόν τον μικρό τόπο επιβάλλουν στον συγγραφέα αυτού του σύντομου άρθρου γνώμης μια «ανάπαυλα» ως προς τις κρίσιμης σημασίας εξελίξεις που τρέχουν στην περιφέρεια της Κύπρου και την συνοπτική επικέντρωση στην πορεία των εξελίξεων στο εσωτερικό του νησιού, στην «δική μας πλευρά της Πράσινης Γραμμής». Ως γνωστόν το τελευταίο διάστημα, μια σειρά εξελίξεων στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται το ζήτημα της αντιμετώπισης της διαφθοράς έχουν μεταφέρει στο προσκήνιο της κυπριακής επικαιρότητας ουσιώδεις πτυχές του συνταγματικού φιλελευθερισμού, όπως οι βασικές αρχές, ελευθερίες, και δικαιώματα των πολιτών.
Στον εγχώριο τύπο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εν μέσω της συνεχιζόμενης πανδημίας και των συνθηκών οικονομικής αβεβαιότητας, οι συμπολίτες μας εστιάζουν με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις στις προβληματικές πτυχές της δημοκρατίας μας. Στην πλειοψηφία τους, οι αναγνώσεις και ερμηνείες είναι αποσπασματικές και στερούνται μιας γενικής διευρυμένης θεωρητικής βάσεως.
Στην σύγχρονη πολιτική επιστήμη και ιστοριογραφία οι ρίζες της συζήτησης για τα προβληματικά δημοκρατικά καθεστώτα εντοπίζονται στην περίοδο της πτώσης του σοβιετικού μπλοκ. Ενώ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η προσοχή των μελετητών ήταν στραμμένη στο φαινόμενο του ολοκληρωτισμού, από τα τέλη του Ψυχρού Πολέμου και έπειτα οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στο μέλλον του καπιταλισμού και της δημοκρατίας παραμένοντας «πιστοί» κυρίως στο δυτικό καπιταλιστικό πρότυπο. Εκείνη την περίοδο οι επιστημονικές συζητήσεις περιστρέφονταν γύρω από το νέο φαινόμενο των προβληματικών/υβριδικών δημοκρατιών. Τα λεγόμενα υβριδικά πολιτικά συστήματα είναι αυτά τα οποία δανείζονται επιλεκτικά, στοιχεία τόσο από τον δυτικό συνταγματικό φιλελευθερισμό όσο και από τα καθεστώτα που συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία του αυταρχισμού και ολοκληρωτισμού.
Σε γενικές γραμμές, το δυτικό φιλελεύθερο πλαίσιο ορθώνεται πάνω σε τέσσερις πυλώνες. Πρώτον, την οικονομική ευμάρεια που στηρίζεται σε μια ισχυρή, αυτόνομη μεσαία τάξη, δεύτερον την έγκαιρη διευθέτηση των εθνοτικών και θρησκευτικών διενέξεων, τρίτον την εξασφάλιση των βασικών συνταγματικών αρχών και αξιών και τέταρτον την ύπαρξη μιας εκλογικής δημοκρατίας. Ο σύγχρονος μελετητής αναλύοντας αυτό το μοντέλο, αναφέρεται συχνά στο παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας. Πρόκειται για μια πρώην αυτοκρατορία η οποία απέκτησε «εγκαίρως» μια αυτόνομη μεσαία τάξη που δεν εξαρτάται οικονομικά και πολιτικά από την πολιτική ηγεσία του τόπου. Επίσης, κατάφερε εν μέρει να αφήσει πίσω της τις εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, να θεμελιώσει τις βασικές συνταγματικές αρχές και να συνεχίσει την πορεία της με μια ισχυρή εκλογική δημοκρατία. Στον αντίποδα αυτού του παραδείγματος βρίσκεται ένα «φάσμα» σύγχρονων πολιτευμάτων που περιλαμβάνει χώρες της Δύσης όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία όπου ο σύγχρονος λαϊκισμός είναι ευρέως διαδεδομένος. Στην ίδια κατηγορία συναντάμε χώρες όπως η Ρωσία και η Τουρκία, των οποίων τα δημοκρατικά καθεστώτα παραμένουν άκρως προβληματικά, αλλά και χώρες της Κεντρικής Ασίας όπου τα φαινόμενα του αυταρχισμού είναι πιο ξεκάθαρα.
Στην Κύπρο οι εξελίξεις της τελευταίας περιόδου, φέρνουν στο προσκήνιο ένα εύλογο ερώτημα. Σε πιο σημείο του φάσματος των σύγχρονων δημοκρατιών «στέκεται» σήμερα η Κυπριακή Πολιτεία που στις 16 Αυγούστου 1960 ξεκίνησε την πορεία της ως μια δικοινοτική δημοκρατία και από τις 20 Δεκεμβρίου 1960 συνεχίζει το ταξίδι της ως ένα κράτος που ελέγχεται από την εθνότητα που αποτελεί την πλειοψηφία του ντόπιου πληθυσμού (από 20 Ιουλίου 1974 με de facto διχοτομημένη επικράτεια, και από 1η Μαΐου 2004 ως κομμάτι της ΕΕ); Άποψη του αρθρογράφου είναι ότι με βάση τα προαναφερόμενα, η απάντηση του συγκεκριμένου ερωτήματος εξαρτάται από τέσσερα παρεμφερή υπό-ερωτήματα; Έχει η ελεγχόμενη από τους ε/κ Κυπριακή Πολιτεία μια αυτόνομη αστική τάξη; Έχει αφήσει πίσω της η Κυπριακή Πολιτεία τις εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις; Στην σύγχρονη Κυπριακή Πολιτεία οι βασικές συνταγματικές αρχές και αξίες είναι πλήρως εξασφαλισμένες; Τέλος, ποια είναι η πρόσφατη εικόνα της εκλογικής δημοκρατίας (electoral democracy) στην Κυπριακή Πολιτεία;
Παρακολουθώντας όλες τις τελευταίες εξελίξεις με έντονο προβληματισμό μοιράζομαι με τους αναγνώστες το αίσθημα της απαισιοδοξίας που βαραίνει για το μέλλον της Κυπριακής Πολιτείας. Και αυτό διότι και στα τέσσερα προαναφερόμενα πεδία των σύγχρονων δημοκρατιών η Κυπριακή Πολιτεία μοιάζει «με ένα καράβι που μπάζει νερά». Σε ότι αφορά την εγχώρια αστική τάξη, θεωρώ ότι το διαιωνιζόμενο πελατειακό κατεστημένο, το οποίο στηρίζεται πάνω σε αλληλοεξυπηρετούμενα συμφέροντα, μιλά από μόνο του. Μια απλή ματιά στην σύνθεση των ανώτερων βαθμίδων της πολιτείας, στα ΜΜΕ, και στην διανόηση βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει την σοβαρότητα της όλης κατάστασης. Την ίδια ώρα, το άλυτο Κυπριακό Πρόβλημα, και επιπλέον η επανεμφάνιση της προοπτικής της τελικής διχοτόμησης δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
Η Κυπριακή Πολιτεία βρίσκεται ενώπιον της προοπτικής της τελικής διχοτόμησης, την ώρα που οι βασικές συνταγματικές αρχές όπως λ.χ. η ελευθερία του λόγου, της έκφρασης, της λογοδοσίας (accountability) κ.α. εκτίθενται σε νέους κινδύνους. Τέλος, προβλήματα παρατηρούνται και στο σκέλος της εκλογικής δημοκρατίας, αφού το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα παύει σιγά-σιγά να εκπροσωπεί την πλειοψηφία της κοινωνίας (λ.χ. περίπου ένας στους δυο πολίτες επιλέγουν την αποχή από την κάλπη, ενώ την ίδια στιγμή η εκλογική βάση των παραδοσιακών κομμάτων συρρικνώνεται).
Εν κατακλείδι λοιπόν, ταπεινή μου άποψη είναι ότι «προτού μας πάρει ο δαίμονας», έχει έρθει η ώρα για να προβληματιστούμε για το εγχείρημα της συνολικής επανίδρυσης της Κυπριακής Πολιτείας. Λογικά, η επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος θα μπορούσε να αποτελέσει την «χρυσή ευκαιρία-τομή», πρώτον για να κάνει η εγχώρια αστική τάξη τα πρώτα της βήματα προς την κατεύθυνση της αυτονομίας, δεύτερον για να επέλθει η τελική διευθέτηση του εθνοτικού προβλήματος, τρίτον για να επαναπροσδιοριστούν οι συνταγματικές αξίες και τέταρτον για να ενδυναμωθούν οι λειτουργίες της εκλογικής δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, με ή χωρίς την λύση, το σίγουρο είναι ότι τα «ζωντανά αι ενεργά κύτταρα» της κοινωνίας καλούνται σήμερα να αναμετρηθούν με το συντηρητικό κατεστημένο του τόπου αλλά και να αντιμετωπίσουν όλες τις διαστάσεις του Κυπριακού Προβλήματος (τεχνάσματα Τουρκίας, τρικλοποδιές ξένων παραγόντων, τελική συνεννόηση με τους τ/κ κ.ο.κ.).
ΥΓ. Λαμβάνοντας ως αφορμή την πρόσφατη μαρτυρία κορυφαίας Ελληνίδας αθλήτριας περί κακοποίησης της από υψηλόβαθμο παράγοντα του αθλητισμού θέλω να υπενθυμίσω ότι οποιαδήποτε απόπειρα βελτίωσης του κοινωνικοοικονομικού και πολιτικού μας συστήματος δεν μπορεί να δρομολογηθεί δίχως την ταυτόχρονη «απελευθέρωση» της Γυναίκας.
