Ο Ισλανδός δρ Vilmundur Jónsson την δεκαετία του 1930 βρισκόταν στην κορυφή της καριέρας του ως Γενικός Χειρούργος της Ισλανδίας. Την ίδια περίοδο, ο δρ Jónsson, δραστηριοποιούταν και στον χώρο της πολιτικής όπου ήταν γνωστός για το ενδιαφέρον που επεδείκνυε σχετικά με τα κοινωνικοοικονομικά δρώμενα της Ισλανδίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, η παγκόσμια ύφεση και οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της μεγάλης κρίσης προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του κ. Jónsson, ο οποίος έχει περάσει στην ιστορία για την συνδρομή του στην ανάλυση του φαινομένου του «σοσιαλισμού του λεμονιού» γνωστού και ως «σοσιαλισμού του διαβόλου».
Με βάση την ανάλυσή του δρ Jónsson εξέφραζε προβληματισμό για την υποστήριξη που παρέχουν οι κυβερνήσεις σε μεγάλες επιχειρήσεις εν μέσω παγκόσμιας ύφεσης. Σε καιρό οικονομικής κρίσης, το κράτος διευρύνει την ακτίνα δράσης του στην σφαίρα της οικονομίας, με κύριο μέλημα την διάσωση-ενίσχυση των μεγάλων κεφαλαιοκράτων και επιχειρήσεων, αλλά όχι των κοινωνικών τάξεων που πλήττονται από την κρίση.
Η πρακτική του σοσιαλισμού του λεμονιού θα απασχολήσει την παγκόσμια βιβλιογραφία και ειδησεογραφία καθ’ όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Στις ΗΠΑ, το γενικό πλαίσιο αναφοράς σχετίζεται με το νομικό πλαίσιο της χώρας και τους περίφημους «νόμους του λεμονιού». Πρόκειται για ομοσπονδιακούς νόμους που αποζημιώνουν τους αγοραστές αυτοκινήτων και άλλων καταναλωτικών αγαθών προκειμένου να αντισταθμιστεί η αξία των προϊόντων τα οποία αποτυγχάνουν επανειλημμένα να ικανοποιήσουν τα πρότυπα της ποιότητας και της απόδοσης.
Ο «σοσιαλισμός του λεμονιού (Lemon [skirt] socialism)», όπως έχει περάσει στην σύγχρονη ιστορία, θα βρεθεί εκ νέου στο προσκήνιο της επικαιρότητας στα τέλη της δεκαετίας του 2000, πρώτα στην κρίση της Ισλανδίας και στη συνέχεια στην μεγάλη ύφεση της Ευρώπης. Στο επίκεντρο της όλης συζήτησης βρίσκεται το εγχείρημα της «ιδιωτικοποίησης των κερδών και κοινωνικοποίησης των ζημιών». Με πολύ απλά λόγια, «ο σοσιαλισμός του λεμονιού» αναφέρεται στην πρακτική που ακολουθεί ο σύγχρονος καπιταλισμός σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, την οποία διανύουμε σήμερα. Για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους κρίσεων μια εταιρεία την οποία πλήττει η κρίση έχει τη δυνατότητα να διατηρήσει τα κέρδη της, με την υποστήριξη της κυβέρνησης. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, ενώ τα κέρδη της εταιρείας θεωρούνται ως νόμιμη ιδιοκτησία των μετόχων της, οι ζημιές της αντιμετωπίζονται ως ευθύνη ολόκληρης της κοινωνίας και μετατοπίζονται κατ’ αυτό τον τρόπο στον φορολογούμενο.
Σε μια περίοδο λοιπόν κατά την οποία ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αντί να ασκεί πολιτική ασχολείται με το να συνιστά ιατροσόφια για την αντιμετώπιση του Covid 19, το κενό στην χάραξη στρατηγικής έρχονται να καλύψουν οι πρόσφατες τοποθετήσεις του Αμερικανού επιχειρηματία Bill Gates, οι οποίες ακολουθούν την λογική του «σοσιαλισμού του λεμονιού». Όπως διαβάζουμε σε πρόσφατη συνέντευξη του ιδρυτή της Microsoft, «αυτή η πανδημία μοιάζει με παγκόσμιο πόλεμο, μόνο που είμαστε όλοι στην ίδια πλευρά». Ποιον στόχο εξυπηρετεί αυτή η φράση; Ναι μεν ολόκληρη η ανθρωπότητα είναι αντιμέτωπη με μια θανάσιμη απειλή, ωστόσο είναι δυνατόν να αναφερόμαστε σε «ισότητα» στο μέτωπο της καταπολέμησής της; Με άλλα λόγια, για ποιο λόγο ο κ. Gates αποσιωπά το γεγονός ότι στην σύγχρονη κοινωνική πυραμίδα ο αντίκτυπος της κρίσης σε κάθε κοινωνική τάξη είναι διαφορετικός;
Πιστεύω ότι μια πρώτη, «πρόχειρη» απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα έχει ως εφαλτήριο βήμα τη νέα κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε τις τελευταίες εβδομάδες, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην δική μας «μικρή» Κύπρο. Οι άρχουσες τάξεις σπεύδουν να προφυλάξουν το κεφάλαιο και τα κέρδη μέσα από την «κοινωνικοποίηση» των απωλειών και των ζημιών τους. Φυσικά, όπως εν καιρώ οικονομικής ευμάρειας έτσι και την περίοδο του κορωνοϊού τα κέρδη εξακολουθούν να παραμένουν ατομική υπόθεση. Το ίδιο όμως δεν ισχύει στην περίπτωση των ζημιών τις οποίες καλείται να διαχειριστεί η κοινωνία στο σύνολό της.
Στις νέες επίμαχες τοποθετήσεις του ο κ. Gates ισχυρίζεται επίσης ότι «η επιστήμη, [και] όχι η πολιτική, κατέχει το κλειδί για την επίλυση της κρίσης και την πρόληψη μελλοντικών πανδημιών, μέσα από ταχείες καινοτομίες στις δοκιμές, τη θεραπεία και τα εμβόλια». Μπορεί όντως αυτήν την στιγμή η ανθρωπότητα να περιμένει με κομμένη ανάσα την ανακάλυψη της θεραπείας του νέου ιού, ωστόσο κανείς δεν πρέπει να αγνοήσει την πολιτική και κοινωνικοοικονομική πτυχή του όλου ζητήματος. Παραφράζοντας τον αείμνηστο Πουλαντζά, η επιστήμη είναι ταξική, και ακριβώς όπως το σύγχρονο κράτος έχει τα δικά της συμφέροντα. Άρα, δεν είναι σε θέση να επιλύσει από μόνη της τα τεράστια προβλήματα που προκύπτουν στη νέα περίοδο.
Τέλος, αγαπητέ κ. Gates, ισχυρισμούς του τύπου «μερικοί άνθρωποι κινητοποιούνται φιλανθρωπικά για να βοηθήσουν» τις έχουμε ακούσει ήδη πολλές φορές κατά την διάρκεια της ελληνικής οικονομικής κρίσης με τα γνωστά αποτελέσματα. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε λοιπόν είναι ότι ο αγώνας για ένα πιο δίκαιο αύριο και όχι το «φιλοδώρημα» μιας κυβέρνησης ή ενός προνομιούχου είναι το μοναδικό αποτελεσματικό όπλο του λαού απέναντι στις δυσκολίες, τις κρίσεις και τις πανδημίες.
