Οι εξελίξεις μιλούν από μόνες τους. Στις επαναληπτικές εκλογές για τον μητροπολιτικό δήμο της Κωνσταντινούπολης, ο ισχυρός πολιτικός άνδρας της περιοχής και το κόμμα του βίωσαν μια συντριπτική ήττα. Ύστερα από περίπου 25 χρόνια, ένας πολιτικός με κεντρώο προφίλ επιστρέφει στο τιμόνι του μεγαλύτερου δήμου των Βαλκανίων.
Υπό την σκιά αυτών των σαρωτικών εξελίξεων, για την Ελλάδα, την Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή ξεχωρίζει ένα σημαντικό ερώτημα: Τι πρέπει να αναμένουμε από έναν ηττημένο Ρετζέπ Ταγγίπ Ερντογάν, στην ευρύτερη περιοχή, κατά το επόμενο διάστημα; Θα μπορούσε η ήττα της Πόλης να ανοίξει τον δρόμο για ριζική αναθεώρηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής σε πολλά μέτωπα; Ή ο Τούρκος Πρόεδρος, αμφισβητώντας εν μέρει τα βασικά μηνύματα των Τούρκων ψηφοφόρων, θα επιλέξει να σκληρύνει την γραμμή του σε πολλά ζητήματα;
Στα πλαίσια του συγκεκριμένου σύντομου άρθρου γνώμης, επιχειρώντας να απαντήσουμε σε αυτά τα σημαντικά ερωτήματα, παρακάτω εστιάζουμε την προσοχή μας σε δύο πεδία. Πρώτον, εστιάζουμε στις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες και τα εθνικά ζητήματα-εθνικές προτεραιότητας της Τουρκίας, τα οποία δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αναθεωρητικού τύπου κινήσεις στο άμεσο μέλλον. Δεύτερον, προχωρούμε σε μια υπόθεση-πρόβλεψη, με βάση τα αυτά δεδομένα, τα οποία θα μπορούσαν να αλλάξουν στο άμεσο μέλλον και να ανοίξουν τον δρόμο για άλλου είδους εξελίξεις, πολύ πιο διαφορετικές, στην «γειτονιά» μας.
Για ποιο λόγο λοιπόν, υπό τις υφιστάμενες συνθήκες, δεν θα πρέπει να αναμένουμε άμεση αλλαγή πλεύσης από την Τουρκίας σε σειρά ζητημάτων της εξωτερικής πολιτικής; Η απάντηση αυτού του ερωτήματος απαρτίζεται από δυο σκέλη.
Πρώτον, ο αναγνώστης δεν έχει την πολυτέλεια να παραγνωρίσει τον αντίκτυπο που επιφυλάσσουν οι λεπτές πολιτικές ισορροπίες που αναδύθηκαν στο εσωτερικό της Τουρκίας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, στην τουρκική εξωτερική πολιτική της νέας περιόδου. Ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε και έλαβε χώρα το αποτυχημένο πραξικόπημα, το σίγουρο είναι ότι ο κ. Ερντογάν κατάφερε να επιβάλλει στην χώρα του ένα νέο πολίτευμα, με αυταρχικές προδιαγραφές, στηριζόμενος στην συνεργασία του με τους εκπροσώπους του περίφημου τουρκικού βαθύ κράτους, του Ancien Régime της χώρας όπως θα το ονόμαζαν οι πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί.
Με βάση την συνεργασία του με τους Γκρίζους Λύκους, το κατεστημένο της ασφάλειας, το μεγάλο κεφάλαιο, ο κ. Ερντογάν προχώρησε στην δημιουργία του νέου προεδρικού συστήματος. Φυσικά, η όλη προσπάθεια έλαβε χώρα με βάση σειρά ανταλλαγμάτων προς τους εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος. Ποια ήταν αυτά τα ανταλλάγματα; Αποφυλάκιση στρατηγών, ναυάρχων και αστυνομικών, τα ονόματα των οποίων εμπλεκόντουσαν σε υποθέσεις προηγούμενων πραξικοπημάτων, διακοπή διαλόγου στο Κουρδικό, τέλος διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό, πιο σκληρή γραμμή στις σχέσεις με την Δύση, αποσιώπηση της αντιπολίτευσης, αυταρχικό πολιτικό καθεστώς κ.ο.κ.
Όπως γίνεται αντιληπτό στο επίκεντρο αυτής της συμμαχίας βρίσκονται τα «εθνικά ζητήματα» στα οποία εστιάζει σήμερα το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ). Αν σήμερα η συνεργασία του Ερντογάν με τους στρατηγούς και τους Γκρίζους Λύκους κυλά ομαλά, αυτό οφείλεται πρωτίστως στην ομοφωνία που έχει επιτευχθεί σε σειρά «εθνικών χαρτοφυλακίων» του ΣΕΑ. Όπως μας επεξηγεί πρώην μέλος αυτού του συμβουλίου, αυτά τα «χαρτοφυλάκια» είναι τα εξής:
- Κουρδικό Ζήτημα: «Όχι» στην αποκέντρωση της Τουρκίας.
- Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό και το τελευταίο διάστημα ενεργειακά: «Όχι» στον εγκλωβισμό της χώρας στα δυτικά και νότια παράλια, «όχι» στην προσάρτηση της «ΤΔΒΚ» στην Κυπριακή Δημοκρατία και «όχι» στον αποκλεισμό της Τουρκίας από το ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής.
- Προβολή εθνικών συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή, στα τελευταία εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Πρόκειται για μια περιοχή που απλώνεται από τα Βαλκάνια μέχρι τα βάθη του Αραβικού Κόλπου και τις ακτές της Αφρικής.
- Νέο καθεστώς σχέσεων με συμμαχικές δυνάμεις. «Τελείωσε η εποχή που η CIA και οι Αμερικανοί διπλωμάτες διατάζανε και οι Τούρκοι εφάρμοζαν».
Παρά τα προαναφερόμενα, υπό την σκιά της βαριάς ήττας στις εκλογές της Πόλης και την άμεση ανάγκη για την ανασυγκρότηση της κυβέρνησης και του ΑΚΡ, δεν θα μπορούσε να αλλάξει πορεία η Τουρκία σε διάφορα «εθνικά ζητήματα»; «Ναι, αλλά υπό κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις», σημειώνει πρώην στέλεχος της τουρκικής αστυνομίας, το οποίο προσθέτει το εξής: «Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες πρόκειται για ένα απομακρυσμένο σενάριο. Ωστόσο, ο έντονος ρυθμός με τον οποίο αλλάζουν τα δεδομένα στην περιοχή δεν αφήνουν πολλά περιθώρια καθησυχασμού».
Πότε λοιπόν, θα πρέπει να αναμένουμε διαφορετικές στρατηγικές από την Άγκυρα; Πρώτον, σε περίπτωση φυσικά, που αλλάξουν με ριζικό τρόπο τα δεδομένα, οι ισορροπίες στην συμμαχία του κ. Ερντογάν με το τουρκικό βαθύ κράτος. Σε περίπτωση δηλαδή, που ο κ. Ερντογάν διαπιστώσει ότι αυτή η συμμαχία στο εσωτερικό και στο εξωτερικό δεν φέρνει τα αναμενόμενα αποτελέσματα δεν αποκλείεται να ξεκινήσει νέες αναζητήσεις. Ο κ. Ερντογάν άλλωστε, μας έχει συνηθίσει σε τέτοιου είδους πισωγυρίσματα (βλπ. Κουρδικό).
Δεύτερον, ένας παράγοντας που θα υποχρέωνε την Τουρκία να αλλάξει γραμμή ακούει στο όνομα Μεγάλες Δυνάμεις και γείτονες της χώρας. Σε περίπτωση που η Δύση ή οι γείτονες επέλεγαν συμβιβαστικές φόρμουλες στα ανοιχτά ζητήματα με την Τουρκία, τότε ενδεχομένως να βλέπαμε την ανάδυση διαφορετικών δεδομένων στην περιοχή.
ΥΓ. Από το απόγευμα της Παρασκευής ο Δημήτρης Χριστόφιας έχει περάσει στις σελίδες της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Κύπρου. Από τώρα και στο εξής έργο κάθε πολιτικού επιστήμονα και ιστορικού θα πρέπει να είναι η ρεαλιστική, με όσο το δυνατόν λιγότερες συναισθηματικές και ιδεολογικές παρεμβολές, εκτίμηση του έργου που άφησε πίσω του ο Πρόεδρος. Πρόκειται για μια σημαντική συμβολή στην ιστορία του τόπου, παρά τις μεγάλες αδυναμίες της. Δυστυχώς, οι πρώτες τοποθετήσεις και εκτιμήσεις της κυπριακής κοινωνίας μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη Κύπρος απέχει έτη φωτός από «ψύχραιμες» και διεξοδικές αναλύσεις. Παραμένουμε εγκλωβισμένοι ανάμεσα στην τυφλή υπακοή σε clubs (ποδοσφαιρικοί όμιλοι και πολιτικά κόμματα που τείνουν να μετεξελιχθούν σε ένα είδος club) και σε κοινωνικοπολιτική (ταξική) και ιδεολογική μισαλλοδοξία.
