Του Χάρη Γεωργιάδη
Στις 4 Νοεμβρίου 1974, μιλώντας στην γκαλερί «Αργώ», ο Γλαύκος Κληρίδης έγινε ο πρώτος πολιτικός που τόλμησε δημοσίως να αναγνωρίσει ότι η υιοθέτηση ομοσπονδιακού συστήματος ήταν αναπόφευκτη. Ο Κληρίδης, στην ιστορική αυτή του ομιλία, ανέφερε συγκεκριμένα ότι η συνταγματική διάρθρωση του κράτους ως ενιαίου, ήταν εκτός πραγματικότητας και ότι «η μόνη λύσις που δύναται σήμερον να προκύψει είναι λύσις βασισμένη επί της αρχής του ομοσπόνδου κράτους». Η ξεκάθαρη αναφορά στην ομοσπονδία λίγες μόλις εβδομάδες μετά την κατάπαυση του πυρός ήταν πράξη πολιτικού θάρρους και ευθύνης. Ήταν αποτέλεσμα μιας ρεαλιστικής αποτίμησης της κατάστασης, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μετά την εισβολή, και η οποία ερχόταν σε αντίθεση με τις πάγιες θέσεις της ελληνικής κυπριακής πλευράς και με το λαϊκό αίσθημα. Έβλεπε, όμως, ο Κληρίδης ότι μόνο μέσω μιας ομοσπονδιακής διευθέτησης θα μπορούσαν να επιστρέψουν οι πρόσφυγες στα σπίτια τους και μόνο έτσι θα υπήρχε η πιθανότητα απόσυρσης των κατοχικών δυνάμεων.
Ο Κληρίδης κατηγορήθηκε και λοιδορήθηκε ως ενδοτικός, ως αυτός που μέσω της ομοσπονδίας αποδεχόταν τα τετελεσμένα της εισβολής, ως αυτός που θα χάριζε τις κατεχόμενες περιοχές μας στην Τουρκία. Αφού πέρασαν κάποια κρίσιμα χρόνια, η ομοσπονδία έγινε τελικά αποδεκτή ως η επιδιωκόμενη μορφή λύσης του Κυπριακού. Στηρίχθηκε από όλες τις κυπριακές και ελληνικές κυβερνήσεις, αποτέλεσε τη βάση για ψηφίσματα και αλλεπάλληλους γύρους διαπραγματεύσεων, χωρίς όμως ποτέ να καταστεί εφικτή η κατάληξη σε συμφωνία. Οι ευκαιρίες χάθηκαν, με ευθύνη ασφαλώς της Τουρκίας, χωρίς όμως αυτό να απαλλάσσει τη δική μας πλευρά για κατά καιρούς σοβαρότατα λάθη. Επισήμως, η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων εξακολουθεί να στηρίζει την επιλογή της ομοσπονδίας. Πόσο ειλικρινής είναι όμως αυτή η στήριξη; Προκύπτει μέσα από μια ορθολογική ανάλυση των σημερινών δεδομένων και επιλογών; Λαμβάνει υπόψη τις δραστικές μεταβολές που έχουν προκύψει μετά από μισό σχεδόν αιώνα διαχωρισμού; Στο ένα άκρο, είναι αυτοί που κατά βάθος διαφωνούν με την ομοσπονδία, αλλά αντί της έντιμης έκφρασης της αντίθεσής τους, προσφέρουν ανέξοδη λεκτική στήριξη, απορρίπτοντας όλους τους δύσκολους συμβιβασμούς που η ομοσπονδία συνεπάγεται. Αποφεύγοντας, επίσης, την ανάγκη κατάθεσης κάποιας εφαρμόσιμης εναλλακτικής πρότασης. Στο άλλο άκρο είναι εκείνοι για τους οποίους η ομοσπονδία έχει μετατραπεί σε δόγμα. Οι εκφραστές αυτής της προσέγγισης, αγνοώντας πλήρως ποια είναι η Τουρκία που έχουμε σήμερα απέναντί μας, θεωρούν περίπου ως «εκσυγχρονιστική» υποχρέωση την ικανοποίηση κάθε τουρκικού αιτήματος και την πραγματοποίηση κάθε υποχώρησης σε όλο το εύρος των ελληνοτουρκικών σχέσεων, προκειμένου να διευκολυνθεί, όπως νομίζουν, η προοπτική της ομοσπονδίας. Είναι βεβαίως και άλλοι για τους οποίους η ομοσπονδία είναι απλώς η επίσημη, πολιτικά ορθή επιλογή, η οποία προκύπτει χωρίς ιδιαίτερη σκέψη και προβληματισμό
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η όποια ομοσπονδία σήμερα καμία σχέση δεν θα έχει με την ομοσπονδία που είχε στηρίξει ο Γλαύκος Κληρίδης το 1974 και την οποία θα μπορούσαμε να είχαμε πετύχει στις προηγούμενες δεκαετίες. Οι περισσότεροι πρόσφυγες έχουν φύγει, οι κατεχόμενες περιουσίες έχουν αναπτυχθεί, τα πληθυσμιακά δεδομένα έχουν αλλοιωθεί, η Μόρφου και η Αμμόχωστος δηλώνονται ως τουρκικό έδαφος και ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει την πολιτική ισότητα η τουρκική πλευρά γίνεται όλο και πιο ακραίος. Ούτε, όμως, η διαιώνιση της υφιστάμενης κατάστασης είναι διατηρήσιμη. Η Τουρκία ακολουθεί μια πορεία αναθεωρητική και συγκρουσιακή, που σημαίνει ότι η μη λύση δεν θα είναι πλέον στατική, αλλά θα εξελίσσεται σε μια κατάσταση επικίνδυνη και απρόβλεπτη. Μπροστά σε αυτό το ζοφερό σκηνικό επιβάλλεται περίσκεψη και προβληματισμός. Είναι η ώρα για ένα νέο ρεαλισμό. Πρέπει να ζυγίσουμε σωστά τα δεδομένα, να αποφασίσουμε τι πρέπει οπωσδήποτε να διαφυλάξουμε, αλλά και τι μπορούμε ρεαλιστικά να διεκδικήσουμε. Πρέπει να λάβουμε δύσκολες αποφάσεις και να μιλήσουμε ξανά τη γλώσσα της αλήθειας. Μόνο έτσι θα διασφαλίσουμε τα συμφέροντα και την επιβίωση του κυπριακού ελληνισμού.
