Του Χάρη Γεωργιάδη
Έντονες αντιδράσεις έχει προκαλέσει τις τελευταίες μέρες η αναφορά του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλους της επιτροπής «Ελλάδα 2021» Αριστείδη Χατζή, σε δικτατορική διακυβέρνηση από τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η περίπτωση του Καποδίστρια διχάζει τους ιστορικούς. Ο Καποδίστριας, σύμφωνα με κάποιους, υπήρξε «απολυταρχικός», «φερέφωνο ξένων δυνάμεων», «ελιτιστής» μέχρι και «δικτάτορας». Είναι αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι ο Καποδίστριας ζήτησε πράγματι και εξασφάλισε την αναστολή του Συντάγματος της Τροιζήνας και συγκέντρωσε τις εξουσίες στα χέρια του.
Οι όποιες συζητήσεις, 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, πρέπει σίγουρα να είναι δεκτικές στην έκφραση κάθε άποψης και κάθε κριτικής. Πρέπει όμως να είναι ψύχραιμες και γόνιμες.
Θα έλεγα, λοιπόν, ότι είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο να προβάλλονται σύγχρονες έννοιες και αντιλήψεις περί δημοκρατίας και δικαίου, σε περιόδους τόσο μακρινές και διαφορετικές από τη σημερινή. Εξάλλου, στις απαρχές του 19ου αιώνα, πουθενά στον κόσμο δεν υπήρχε πραγματική δημοκρατία και πραγματικά φιλελεύθερο καθεστώς με τη σύγχρονη έννοια.
Είναι σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο που πρέπει να κρίνουμε τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος αποβιβάστηκε στην Αίγινα ως κυβερνήτης το 1828 και αντίκρισε μια εικόνα αποκαρδιωτική. «Μου εδώσατε τους χαλινούς του κράτους. Τίνος κράτους; Μετρούμε εις τα δάκτυλα μας την επικράτειάν μας...» ήταν τα λόγια του. «Πού το θησαυροφυλάκιο του έθνους; Ακούω επουλήσατε και την δεκατιά του φετινού έτους πριν καν σπαρθεί το γέννημα, ο τόπος είναι χέρσος, σπάνιοι οι κάτοικοι, σκόρπιοι εις τα βουνά και εις τα σπήλαια, το δημόσιο είναι πλακωμένο στο χρέος, η γη είναι υποθηκευμένη στους Άγγλους δανειστάς...» Αυτή ήταν η ζοφερή αποτύπωση της κατάστασης που παρέλαβε ο νέος κυβερνήτης, ο οποίος όπως ποτέ δεν πτοήθηκε. «Δεν λυπούμε, δεν απελπίζομαι, προτιμώ αυτό το σκήπτρο του πόνου και των δακρύων παρά άλλο». Ταυτόχρονα, όμως, φροντίζει με ρεαλισμό να προσγειώσει τις προσδοκίες, λέγοντας «μη μου ζητείται ζωγραφιές πολύτιμες εις οικοδόμημα ακόμη ατέλειωτο».
Η μεθοδική, συστηματική και κοπιώδης προσπάθεια του Καποδίστρια ήταν να αποκτήσει η Ελλάδα ένα σύγχρονο κράτος, στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Κινητοποιεί τη μοναδική διπλωματική του εμπειρία και λειτουργεί με απόλυτη αφοσίωση σε αυτή του την αποστολή.
Πέτυχε τη σύναψη νέου δανείου για να στηρίζει την οικονομία. Ανασυγκρότησε τη ναυτιλία, πάταξε την πληγή της πειρατείας και άνοιξε τις εμπορικές οδούς. Προκάλεσε πρωτοφανή ανοικοδόμηση σε ολόκληρη τη χώρα. Έθεσε τις βάσεις για τη διοικητική διάρθρωση του ελληνικού κράτους, καθορίζοντας διοικητικά όρια και πόρους για κάθε επαρχία. Φρόντισε για την καλλιέργεια των εθνικών γαιών και τις μίσθωσε σε ιδιώτες με πολυετή συμβόλαια. Συνέστησε επιτροπή για την κατάρτιση συνταγματικών νόμων. Οργάνωσε το στράτευμα και ίδρυσε την Σχολή Ευέλπιδων. Κορυφαία, ίσως, προτεραιότητα του Καποδίστρια ήταν η εκπαίδευση. Έθεσε σε λειτουργία πάνω από εκατό σχολεία, με περίπου δέκα χιλιάδες μαθητές, στα τρία μόλις χρόνια της διακυβέρνησής του. Ίδρυσε επίσης γεωργικές σχολές, ανέπτυξε δομές για τη δημόσια υγεία και τα ταχυδρομεία.
Οι καποδιστριακές μεταρρυθμίσεις ήταν μια κοσμογονία για ένα ουσιαστικά ανύπαρκτο κράτος. Κατ’ ακρίβεια, ο Καποδίστριας ήταν ο θεμελιωτής του ελληνικού κράτους.
Ο Καποδίστριας, πράγματι, λειτούργησε συγκεντρωτικά και όχι ως φιλελεύθερος δημοκράτης, με τη σημερινή έννοια. Όπως, όμως, εξηγεί ο καθηγητής Θάνος Βερέμης, «έκανε καλή χρήση των εξουσιών του. Δεν ήταν τύραννος που έβαζε τους αντιπάλους του στις φυλακές. Δεν έκλεψε, αλλά έδωσε ό,τι είχε και δεν είχε στο κράτος, το οποίο υπηρέτησε». Ήταν οπαδός της πεφωτισμένης δεσποτείας και έτσι ακριβώς λειτούργησε, για το καλό του λαού του.
Ο Ελβετός φιλέλληνας και τιμημένος με τον τίτλο του ευεργέτη του ελληνικού έθνους Εϋνάρδος έγραψε: «ο ενάρετος ανήρ, όστις εθυσίασε το παν για την πατρίδα του, απέθανε θύμα ταπεινής εκδίκησης. Ο θάνατός του είναι συμφορά για την Ελλάδα και δυστύχημα ευρωπαϊκόν».
