Του Χάρη Γεωργιάδη
Ο λαϊκισμός είναι ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας. Δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο αλλά βρίσκει, τα τελευταία χρόνια, πρόσφορο έδαφος και συνθήκες που καθιστούν εξαιρετικά ευνοϊκή την εμφάνιση και τη διάδοσή του. Στην Κύπρο έχουμε, μάλιστα, το ασυνήθιστο φαινόμενο συγκεκριμένων θεσμών που αντί να λειτουργούν με τεχνοκρατική ουδετερότητα και αμεροληψία, έχουν μετατραπεί σε κατ’ εξοχήν εκφραστές του λαϊκισμού.
Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο λαϊκισμός δεν είναι ακριβώς ταυτόσημος με τη δημαγωγία. Η δημαγωγία είναι μια πολιτική συμπεριφορά η οποία αποσκοπεί στο να κερδίσει τη συμπάθεια και την υποστήριξη της κοινής γνώμης με κολακείες και εύκολες υποσχέσεις. Η δημαγωγία είναι μια παθογένεια της δημοκρατίας, διαδεδομένη δυστυχώς στον ελληνικό χώρο, που μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε περιπέτειες. Ο λαϊκισμός, όμως, είναι πολύ πιο επικίνδυνος επειδή είναι συγκρουσιακός και βαθιά διχαστικός. Δεν μπορεί να επιζήσει ο λαϊκισμός χωρίς την επινόηση εχθρών. Οι εχθροί είναι ο λόγος ύπαρξης του λαϊκισμού. Τα όσα ανησυχητικά συμβαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτές τις μέρες, είναι ενδεικτικά. Πίσω από την άνοδο του λαϊκισμού στις δυτικές δημοκρατίες είναι η αντίληψη μέρους της κοινωνίας ότι έχει χάσει ή έστω ότι δεν έχει κερδίσει από την παγκοσμιοποίηση, από το διεθνές εμπόριο και άνοιγμα των αγορών ή από τους ραγδαίους ρυθμούς της τεχνολογικής επανάστασης. Κάποιοι αισθάνονται το ίδιο σε σχέση με τις προσπάθειες οικονομικής εξυγίανσης και προώθησης μεταρρυθμίσεων ή σε σχέση με τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων κάνει τη διάδοση αυτών των αντιλήψεων πιο εύκολη από ποτέ. Δεν έχει και τόση σημασία το κατά πόσο οι αντιλήψεις αυτές έχουν βάση. Το βέβαιο είναι ότι οι «χαμένοι» θέλουν να τιμωρήσουν τις «ευνοημένες» ελίτ για την δική τους πολιτική περιθωριοποίηση και οικονομική αποδυνάμωση, όπως την αντιλαμβάνονται. Εδώ ακριβώς είναι που βρίσκει πρόσφορο έδαφος ο λαϊκισμός. Ο λαϊκισμός, βασικά, καλλιεργεί την αντίληψη ότι η κοινωνία είναι χωρισμένη μεταξύ του «αγνού λαού» και της διεφθαρμένης ελίτ. Ποιοι είναι, όμως, οι φορείς του λαϊκισμού; Ο λαϊκισμός, ως μια ιδιαίτερα ρηχή ιδεολογία, σχεδόν πάντα εμφανίζεται προσκολλημένος σε άλλα ιδεολογικά στοιχεία. Μπορεί να εκφράζεται από τη δογματική αριστερά, αλλά μπορεί να εκφράζεται και από τη δεξιά, όπου τείνει να συνδυάζεται με κάποια μορφή εθνικισμού. Μπορεί όμως να εκφραστεί και από δημοσιογράφους, σχολιαστές, πανεπιστημιακούς και λεγόμενους «ανεξάρτητους», που ισχυρίζονται ότι δεν αναμειγνύονται στην πολιτική, την οποία ισοπεδωτικά θεωρούν ως διεφθαρμένη, σε αντίθεση με τη δική τους «ηθική ανωτερότητα» την οποία με κάθε ευκαιρία προβάλλουν. Είναι οι δυνάμεις του «φωτός» έναντι των δυνάμεων του «σκότους». Όποιος δεν είναι μαζί τους, είναι εναντίον τους.
Ο λαϊκισμός των θεσμών είναι εξίσου επικίνδυνος. Ο λαϊκισμός, βέβαια, δεν προσφέρει καμία ρεαλιστική εναλλακτική πρόταση. Απλώς περιορίζει τις προοπτικές της συναίνεσης, οδηγεί στην όξυνση και στον κοινωνικό διχασμό και διαβρώνει τα θεμέλια των δημοκρατικών θεσμών. Γι’ αυτό και η αντιμετώπισή του αποτελεί τη μεγαλύτερη και δυσκολότερη πρόκληση για τη φιλελεύθερη δημοκρατία, στις αρχές του 21ου αιώνα. Απέναντι στις ανευθυνότητες και τις φαντασιώσεις του λαϊκισμού οι πραγματικά φιλελεύθερες και φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις πρέπει να βγουν από το καβούκι τους και να αντιτάξουν ένα στιβαρό και συγκροτημένο πολιτικό λόγο, μια αποφασιστική υιοθέτηση των μεταρρυθμίσεων και μια εμπνευσμένη υπεράσπιση της δημοκρατίας. Πρέπει να βρουν τρόπους να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες και να απευθυνθούν όχι μόνο στη λογική, αλλά και στο συναίσθημα των πολιτών. Πρέπει, επίσης, να αποφεύγουν λάθη και αφορμές που ρίχνουν νερό στο μύλο των λαϊκιστών. Πρέπει, με λίγα λόγια, να κερδηθεί η μάχη των ιδεών και των επιχειρημάτων. Όπως είχε δηλώσει ένας Αμερικανός διανοητής «όλοι όσοι πιστεύουμε σε φιλελεύθερες αρχές και στον ορθολογισμό, πρέπει να κρατήσουμε καθαρό το μυαλό μας και στέρεη τη σπονδυλική μας στήλη».
