Η πανδημία κορωνοϊού έχει επιταχύνει τη μείωση της ελευθερίας των πολιτών στο διαδίκτυο, όπως προβάλλει η έρευνα του Freedom House, «Ελευθερία στο Διαδίκτυο 2020». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, για 10η συνεχή χρονιά οι πολίτες υπέστησαν μια γενική υποβάθμιση των δικαιωμάτων τους, φαινόμενο το οποίο συμβάλλει σε μια ευρύτερη κρίση του θεσμού της δημοκρατίας και των δημοκρατικών αξιών παγκοσμίως.
Σε μία εποχή όπου η πανδημία έχει αναγκάσει αρκετούς τομείς της καθημερινότητας μας όπως το εμπόριο, η εκπαίδευση, η εργασία και η κοινωνικοποίηση να ψηφιοποιηθούν, η σύνδεση στο διαδίκτυο κρίνεται αναγκαία.
Όμως, η ψηφιακή αυτή «επανάσταση» παρουσιάζει νέες προκλήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την χρηστή, δημοκρατική διακυβέρνηση των πολιτών. Τόσο κρατικοί, όσο και μη κρατικοί φορείς ανά τον κόσμο, εκμεταλλεύονται την παρούσα κατάσταση, για την διαμόρφωση νέων αφηγήσεων, την λογοκρισία αλλά και την δημιουργία νέων συστημάτων με σκοπό τον κοινωνικό έλεγχο (π.χ. Κίνα).
Σύμφωνα με την έρευνα του Freedom House, η οποία χαρακτηρίζει το περασμένο έτος ως ένα «ιδιαίτερο θλιβερό έτος για την ελευθερία στο διαδίκτυο», έχουν ξεχωρίσει τρεις τάσεις, που κατά μεγάλο βαθμό ενισχύθηκαν ή προήλθαν, λόγω της πανδημίας.
Η πανδημία ως πρόσχημα για τον περιορισμό της πρόσβασης σε πληροφορίες
Η πρώτη τάση την οποία σημειώνει η έρευνα, είναι η χρήση της όλης κατάστασης από τις πολιτικές ηγεσίες, ως μέσο για τον περιορισμό της πρόσβασης των πολιτών σε πληροφορίες.
Όπως σημειώνεται, σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο, οι αρχές προέβησαν στο κλείσιμο ιστότοπων και συλλήψεις ατόμων, με πρόσχημα την διάδοση ψευδών ειδήσεων για την πανδημία. Ταυτόχρονα δε, κρατικοί αξιωματούχοι αλλά και ενθουσιώδεις υποστηρικτές τους, συνέχισαν να διαδίδουν ψευδείς και παραπλανητικές πληροφορίες. Σκοπός, σύμφωνα με την έρευνα, ήταν η απόσπαση της προσοχής του κοινού από την αποτυχημένη προσπάθεια για την καταπολέμηση της COVID-19, αλλά και η αποδιοργάνωση εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων.
Η πανδημία ως πρόσχημα για ανάπτυξη άλλοτε παρεμβατικών τεχνολογιών
Η δεύτερη τάση η οποία παρατηρήθηκε κατά το περασμένο έτος, ήταν η διεύρυνση των εξουσιών των κυβερνήσεων επί των πολιτών τους, που με πρόσχημα την πανδημία, ανέπτυξαν συστήματα επιτήρησης των πολιτών. Η χρήση τέτοιων συστημάτων στο παρελθόν θεωρείτω ως καταπάτηση των δημοκρατικών ελευθεριών και της ιδιωτικότητας των πολιτών.
Παρόλα αυτά, η υγειονομική κρίση οδήγησε στην ταχεία ψηφιοποίηση, την συλλογή και την ανάλυση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών. Παράλληλα, αυξήθηκε με ραγδαίους ρυθμούς η χρήση τεχνητής νοημοσύνης (AI), τεχνολογιών βιομετρικής παρακολούθησης (biometrics) και εργαλείων ανάλυσης «μεγάλων δεδομένων» (big-data), για την λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν άμεσα τα πολιτικά, κοινωνικά αλλά και οικονομικά δικαιώματα των πολιτών.
Η ανάγκη για «κυριαρχία» στον κυβερνοχώρο
Η τελευταία τάση η οποία παρατηρήθηκε ήταν η μετάβαση σε αυτό που έρευνα αποκαλεί ως ένα αγώνα δρόμου ως προς την «κυριαρχία» στον κυβερνοχώρο. Διάφορες κυβερνήσεις επιχειρούν να επιβάλλουν τους δικούς τους κανονισμούς στο διαδίκτυο, με σκοπό τον περιορισμό της εκροής πληροφοριών, πέρα από τα εθνικά τους σύνορα.
Παράδειγμα αποτελεί και η απαγόρευση εφαρμογών και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok και το WeChat, που κατηγορούνται για την διατήρηση δεσμών με την κινεζική κυβέρνηση, από την Ινδία και τις ΗΠΑ.
Οι χώρες με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση ελευθεριών στο διαδίκτυο
Αρκετά κράτη δεν έχουν παραχωρήσει δεδομένα επί της ελευθερίας των πολιτών τους στο διαδίκτυο. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται και η Κυπριακή Δημοκρατία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, οι χώρες της Σκανδιναβίας και το Ιράν.
Η μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση το περασμένο έτος, σημειώθηκε από την Μιανμάρ (Βιρμανία ή Μπούρμα) και το Κιργιστάν, με την απώλεια 5 μονάδων, ενώ ακολουθούν η Ινδία, το Εκουαδόρ και η Νιγηρία με απώλεια 4 μονάδων έκαστη.
Η μεγάλη μείωση σε ότι αφορά την ελευθερία στο διαδίκτυο για την Ινδία, σημειώνεται μετά και την απαγόρευση πέραν των 100 κινέζικων εφαρμογών, οι οποίες σύμφωνα με την ινδική κυβέρνηση διατηρούσαν παράνομα, τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών τους.
Τέλος, κατά την περίοδο των προηγούμενων πέντε ετών (2016-2020), οι χώρες οι οποίες σημείωσαν την μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση είναι η Βενεζουέλα με -12 μονάδες, η Αίγυπτος με -11 μονάδες, οι Φιλιππίνες και η Ρουάντα με -10 μονάδες και το Κιργιστάν με -9 μονάδες.
Πληροφορίες / Φωτογραφίες / Γραφήμα: Freedom House
